A 1. 1 Arma uirumque cano, Troiae qui primus ab oris A 1. 2 Italiam, fato profugus, Lauiniaque uenit A 1. 3 litora, multum ille et terris iactatus et alto A 1. 4 ui superum saeuae memorem Iunonis ob iram; A 1. 5 multa quoque et bello passus, dum conderet urbem, A 1. 6 inferretque deos Latio, genus unde Latinum, A 1. 7 Albanique patres, atque altae moenia Romae. A 1. 8 Musa, mihi causas memora, quo numine laeso, A 1. 9 quidue dolens, regina deum tot uoluere casus A 1. 10 insignem pietate uirum, tot adire labores A 1. 11 impulerit. Tantaene animis caelestibus irae? A 1. 12 Urbs antiqua fuit, Tyrii tenuere coloni, A 1. 13 Karthago, Italiam contra Tiberinaque longe A 1. 14 ostia, diues opum studiisque asperrima belli; A 1. 15 quam Iuno fertur terris magis omnibus unam A 1. 16 posthabita coluisse Samo; hic illius arma, A 1. 17 hic currus fuit; hoc regnum dea gentibus esse, A 1. 18 si qua fata sinant, iam tum tenditque fouetque. A 1. 19 Progeniem sed enim Troiano a sanguine duci A 1. 20 audierat, Tyrias olim quae uerteret arces; A 1. 21 hinc populum late regem belloque superbum A 1. 22 uenturum excidio Libyae: sic uoluere Parcas. A 1. 23 Id metuens, ueterisque memor Saturnia belli, A 1. 24 prima quod ad Troiam pro caris gesserat Argis-- A 1. 25 necdum etiam causae irarum saeuique dolores A 1. 26 exciderant animo: manet alta mente repostum A 1. 27 iudicium Paridis spretaeque iniuria formae, A 1. 28 et genus inuisum, et rapti Ganymedis honores. A 1. 29 His accensa super, iactatos aequore toto A 1. 30 Troas, reliquias Danaum atque immitis Achilli, A 1. 31 arcebat longe Latio, multosque per annos A 1. 32 errabant, acti fatis, maria omnia circum. A 1. 33 Tantae molis erat Romanam condere gentem! A 1. 34 Uix e conspectu Siculae telluris in altum A 1. 35 uela dabant laeti, et spumas salis aere ruebant, A 1. 36 cum Iuno, aeternum seruans sub pectore uolnus, A 1. 37 haec secum: 'Mene incepto desistere uictam, A 1. 38 nec posse Italia Teucrorum auertere regem? A 1. 39 Quippe uetor fatis. Pallasne exurere classem A 1. 40 Argiuum atque ipsos potuit submergere ponto, A 1. 41 unius ob noxam et furias Aiacis Oilei? A 1. 42 Ipsa, Iouis rapidum iaculata e nubibus ignem, A 1. 43 disiecitque rates euertitque aequora uentis, A 1. 44 illum expirantem transfixo pectore flammas A 1. 45 turbine corripuit scopuloque infixit acuto. A 1. 46 Ast ego, quae diuum incedo regina, Iouisque A 1. 47 et soror et coniunx, una cum gente tot annos A 1. 48 bella gero! Et quisquam numen Iunonis adoret A 1. 49 praeterea, aut supplex aris imponet honorem?' A 1. 50 Talia flammato secum dea corde uolutans A 1. 51 nimborum in patriam, loca feta furentibus austris, A 1. 52 Aeoliam uenit. Hic uasto rex Aeolus antro A 1. 53 luctantes uentos tempestatesque sonoras A 1. 54 imperio premit ac uinclis et carcere frenat. A 1. 55 Illi indignantes magno cum murmure montis A 1. 56 circum claustra fremunt; celsa sedet Aeolus arce A 1. 57 sceptra tenens, mollitque animos et temperat iras. A 1. 58 Ni faciat, maria ac terras caelumque profundum A 1. 59 quippe ferant rapidi secum uerrantque per auras. A 1. 60 Sed pater omnipotens speluncis abdidit atris, A 1. 61 hoc metuens, molemque et montis insuper altos A 1. 62 imposuit, regemque dedit, qui foedere certo A 1. 63 et premere et laxas sciret dare iussus habenas. A 1. 64 Ad quem tum Iuno supplex his uocibus usa est: A 1. 65 'Aeole, namque tibi diuum pater atque hominum rex A 1. 66 et mulcere dedit fluctus et tollere uento, A 1. 67 gens inimica mihi Tyrrhenum nauigat aequor, A 1. 68 Ilium in Italiam portans uictosque Penates: A 1. 69 incute uim uentis submersasque obrue puppes, A 1. 70 aut age diuersos et disiice corpora ponto. A 1. 71 Sunt mihi bis septem praestanti corpore nymphae, A 1. 72 quarum quae forma pulcherrima Deiopea, A 1. 73 conubio iungam stabili propriamque dicabo, A 1. 74 omnis ut tecum meritis pro talibus annos A 1. 75 exigat, et pulchra faciat te prole parentem.' A 1. 76 Aeolus haec contra: 'Tuus, O regina, quid optes A 1. 77 explorare labor; mihi iussa capessere fas est. A 1. 78 Tu mihi, quodcumque hoc regni, tu sceptra Iouemque A 1. 79 concilias, tu das epulis accumbere diuom, A 1. 80 nimborumque facis tempestatumque potentem.' A 1. 81 Haec ubi dicta, cauum conuersa cuspide montem A 1. 82 impulit in latus: ac uenti, uelut agmine facto, A 1. 83 qua data porta, ruunt et terras turbine perflant. A 1. 84 Incubuere mari, totumque a sedibus imis A 1. 85 una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis A 1. 86 Africus, et uastos uoluunt ad litora fluctus. A 1. 87 Insequitur clamorque uirum stridorque rudentum. A 1. 88 Eripiunt subito nubes caelumque diemque A 1. 89 Teucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra. A 1. 90 Intonuere poli, et crebris micat ignibus aether, A 1. 91 praesentemque uiris intentant omnia mortem. A 1. 92 Extemplo Aeneae soluuntur frigore membra: A 1. 93 ingemit, et duplicis tendens ad sidera palmas A 1. 94 talia uoce refert: 'O terque quaterque beati, A 1. 95 quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis A 1. 96 contigit oppetere! O Danaum fortissime gentis A 1. 97 Tydide! Mene Iliacis occumbere campis A 1. 98 non potuisse, tuaque animam hanc effundere dextra, A 1. 99 saeuus ubi Aeacidae telo iacet Hector, ubi ingens A 1.100 Sarpedon, ubi tot Simois correpta sub undis A 1.101 scuta uirum galeasque et fortia corpora uoluit?' A 1.102 Talia iactanti stridens Aquilone procella A 1.103 uelum aduersa ferit, fluctusque ad sidera tollit. A 1.104 Franguntur remi; tum prora auertit, et undis A 1.105 dat latus; insequitur cumulo praeruptus aquae mons. A 1.106 Hi summo in fluctu pendent; his unda dehiscens A 1.107 terram inter fluctus aperit; furit aestus harenis. A 1.108 Tris Notus abreptas in saxa latentia torquet-- A 1.109 saxa uocant Itali mediis quae in fluctibus aras-- A 1.110 dorsum immane mari summo; tris Eurus ab alto A 1.111 in breuia et Syrtis urguet, miserabile uisu, A 1.112 inliditque uadis atque aggere cingit harenae. A 1.113 Unam, quae Lycios fidumque uehebat Oronten, A 1.114 ipsius ante oculos ingens a uertice pontus A 1.115 in puppim ferit: excutitur pronusque magister A 1.116 uoluitur in caput; ast illam ter fluctus ibidem A 1.117 torquet agens circum, et rapidus uorat aequore uortex. A 1.118 Adparent rari nantes in gurgite uasto, A 1.119 arma uirum, tabulaeque, et Troia gaza per undas. A 1.120 Iam ualidam Ilionei nauem, iam fortis Achati, A 1.121 et qua uectus Abas, et qua grandaeuus Aletes, A 1.122 uicit hiems; laxis laterum compagibus omnes A 1.123 accipiunt inimicum imbrem, rimisque fatiscunt. A 1.124 Interea magno misceri murmure pontum, A 1.125 emissamque hiemem sensit Neptunus, et imis A 1.126 stagna refusa uadis, grauiter commotus; et alto A 1.127 prospiciens, summa placidum caput extulit unda. A 1.128 Disiectam Aeneae, toto uidet aequore classem, A 1.129 fluctibus oppressos Troas caelique ruina, A 1.130 nec latuere doli fratrem Iunonis et irae. A 1.131 Eurum ad se Zephyrumque uocat, dehinc talia fatur: A 1.132 'Tantane uos generis tenuit fiducia uestri? A 1.133 Iam caelum terramque meo sine numine, uenti, A 1.134 miscere, et tantas audetis tollere moles? A 1.135 Quos ego--sed motos praestat componere fluctus. A 1.136 Post mihi non simili poena commissa luetis. A 1.137 Maturate fugam, regique haec dicite uestro: A 1.138 non illi imperium pelagi saeuumque tridentem, A 1.139 sed mihi sorte datum. Tenet ille immania saxa, A 1.140 uestras, Eure, domos; illa se iactet in aula A 1.141 Aeolus, et clauso uentorum carcere regnet.' A 1.142 Sic ait, et dicto citius tumida aequora placat, A 1.143 collectasque fugat nubes, solemque reducit. A 1.144 Cymothoe simul et Triton adnixus acuto A 1.145 detrudunt nauis scopulo; leuat ipse tridenti; A 1.146 et uastas aperit syrtis, et temperat aequor, A 1.147 atque rotis summas leuibus perlabitur undas. A 1.148 Ac ueluti magno in populo cum saepe coorta est A 1.149 seditio, saeuitque animis ignobile uolgus, A 1.150 iamque faces et saxa uolant--furor arma ministrat; A 1.151 tum, pietate grauem ac meritis si forte uirum quem A 1.152 conspexere, silent, arrectisque auribus adstant; A 1.153 ille regit dictis animos, et pectora mulcet,-- A 1.154 sic cunctus pelagi cecidit fragor, aequora postquam A 1.155 prospiciens genitor caeloque inuectus aperto A 1.156 flectit equos, curruque uolans dat lora secundo. A 1.157 Defessi Aeneadae, quae proxima litora, cursu A 1.158 contendunt petere, et Libyae uertuntur ad oras. A 1.159 Est in secessu longo locus: insula portum A 1.160 efficit obiectu laterum, quibus omnis ab alto A 1.161 frangitur inque sinus scindit sese unda reductos. A 1.162 Hinc atque hinc uastae rupes geminique minantur A 1.163 in caelum scopuli, quorum sub uertice late A 1.164 aequora tuta silent; tum siluis scaena coruscis A 1.165 desuper horrentique atrum nemus imminet umbra. A 1.166 Fronte sub aduersa scopulis pendentibus antrum, A 1.167 intus aquae dulces uiuoque sedilia saxo, A 1.168 nympharum domus: hic fessas non uincula nauis A 1.169 ulla tenent, unco non alligat ancora morsu. A 1.170 Huc septem Aeneas collectis nauibus omni A 1.171 ex numero subit; ac magno telluris amore A 1.172 egressi optata potiuntur Troes harena, A 1.173 et sale tabentis artus in litore ponunt. A 1.174 Ac primum silici scintillam excudit Achates, A 1.175 succepitque ignem foliis, atque arida circum A 1.176 nutrimenta dedit, rapuitque in fomite flammam. A 1.177 Tum Cererem corruptam undis Cerealiaque arma A 1.178 expediunt fessi rerum, frugesque receptas A 1.179 et torrere parant flammis et frangere saxo. A 1.180 Aeneas scopulum interea conscendit, et omnem A 1.181 prospectum late pelago petit, Anthea si quem A 1.182 iactatum uento uideat Phrygiasque biremis, A 1.183 aut Capyn, aut celsis in puppibus arma Caici. A 1.184 Nauem in conspectu nullam, tris litore ceruos A 1.185 prospicit errantis; hos tota armenta sequuntur A 1.186 a tergo, et longum per uallis pascitur agmen. A 1.187 Constitit hic, arcumque manu celerisque sagittas A 1.188 corripuit, fidus quae tela gerebat Achates; A 1.189 ductoresque ipsos primum, capita alta ferentis A 1.190 cornibus arboreis, sternit, tum uolgus, et omnem A 1.191 miscet agens telis nemora inter frondea turbam; A 1.192 nec prius absistit, quam septem ingentia uictor A 1.193 corpora fundat humi, et numerum cum nauibus aequet. A 1.194 Hinc portum petit, et socios partitur in omnes. A 1.195 Uina bonus quae deinde cadis onerarat Acestes A 1.196 litore Trinacrio dederatque abeuntibus heros, A 1.197 diuidit, et dictis maerentia pectora mulcet: A 1.198 'O socii--neque enim ignari sumus ante malorum-- A 1.199 O passi grauiora, dabit deus his quoque finem. A 1.200 Uos et Scyllaeam rabiem penitusque sonantis A 1.201 accestis scopulos, uos et Cyclopea saxa A 1.202 experti: reuocate animos, maestumque timorem A 1.203 mittite: forsan et haec olim meminisse iuuabit. A 1.204 Per uarios casus, per tot discrimina rerum A 1.205 tendimus in Latium; sedes ubi fata quietas A 1.206 ostendunt; illic fas regna resurgere Troiae. A 1.207 Durate, et uosmet rebus seruate secundis.' A 1.208 Talia uoce refert, curisque ingentibus aeger A 1.209 spem uoltu simulat, premit altum corde dolorem. A 1.210 Illi se praedae accingunt, dapibusque futuris; A 1.211 tergora deripiunt costis et uiscera nudant; A 1.212 pars in frusta secant ueribusque trementia figunt; A 1.213 litore aena locant alii, flammasque ministrant. A 1.214 Tum uictu reuocant uires, fusique per herbam A 1.215 implentur ueteris Bacchi pinguisque ferinae. A 1.216 Postquam exempta fames epulis mensaeque remotae, A 1.217 amissos longo socios sermone requirunt, A 1.218 spemque metumque inter dubii, seu uiuere credant, A 1.219 siue extrema pati nec iam exaudire uocatos. A 1.220 Praecipue pius Aeneas nunc acris Oronti, A 1.221 nunc Amyci casum gemit et crudelia secum A 1.222 fata Lyci, fortemque Gyan, fortemque Cloanthum. A 1.223 Et iam finis erat, cum Iuppiter aethere summo A 1.224 despiciens mare ueliuolum terrasque iacentis A 1.225 litoraque et latos populos, sic uertice caeli A 1.226 constitit, et Libyae defixit lumina regnis. A 1.227 Atque illum talis iactantem pectore curas A 1.228 tristior et lacrimis oculos suffusa nitentis A 1.229 adloquitur Uenus: 'O qui res hominumque deumque A 1.230 aeternis regis imperiis, et fulmine terres, A 1.231 quid meus Aeneas in te committere tantum, A 1.232 quid Troes potuere, quibus, tot funera passis, A 1.233 cunctus ob Italiam terrarum clauditur orbis? A 1.234 Certe hinc Romanos olim, uoluentibus annis, A 1.235 hinc fore ductores, reuocato a sanguine Teucri, A 1.236 qui mare, qui terras omni dicione tenerent, A 1.237 pollicitus, quae te, genitor, sententia uertit? A 1.238 Hoc equidem occasum Troiae tristisque ruinas A 1.239 solabar, fatis contraria fata rependens; A 1.240 nunc eadem fortuna uiros tot casibus actos A 1.241 insequitur. Quem das finem, rex magne, laborum? A 1.242 Antenor potuit, mediis elapsus Achiuis, A 1.243 Illyricos penetrare sinus, atque intima tutus A 1.244 regna Liburnorum, et fontem superare Timaui, A 1.245 unde per ora nouem uasto cum murmure montis A 1.246 it mare proruptum et pelago premit arua sonanti. A 1.247 Hic tamen ille urbem Pataui sedesque locauit A 1.248 Teucrorum, et genti nomen dedit, armaque fixit A 1.249 Troia; nunc placida compostus pace quiescit: A 1.250 nos, tua progenies, caeli quibus adnuis arcem, A 1.251 nauibus (infandum!) amissis, unius ob iram A 1.252 prodimur atque Italis longe disiungimur oris. A 1.253 Hic pietatis honos? Sic nos in sceptra reponis?' A 1.254 Olli subridens hominum sator atque deorum, A 1.255 uoltu, quo caelum tempestatesque serenat, A 1.256 oscula libauit natae, dehinc talia fatur: A 1.257 'Parce metu, Cytherea: manent immota tuorum A 1.258 fata tibi; cernes urbem et promissa Lauini A 1.259 moenia, sublimemque feres ad sidera caeli A 1.260 magnanimum Aenean; neque me sententia uertit. A 1.261 Hic tibi (fabor enim, quando haec te cura remordet, A 1.262 longius et uoluens fatorum arcana mouebo) A 1.263 bellum ingens geret Italia, populosque feroces A 1.264 contundet, moresque uiris et moenia ponet, A 1.265 tertia dum Latio regnantem uiderit aestas, A 1.266 ternaque transierint Rutulis hiberna subactis. A 1.267 At puer Ascanius, cui nunc cognomen Iulo A 1.268 additur,--Ilus erat, dum res stetit Ilia regno,-- A 1.269 triginta magnos uoluendis mensibus orbis A 1.270 imperio explebit, regnumque ab sede Lauini A 1.271 transferet, et longam multa ui muniet Albam. A 1.272 Hic iam ter centum totos regnabitur annos A 1.273 gente sub Hectorea, donec regina sacerdos, A 1.274 Marte grauis, geminam partu dabit Ilia prolem. A 1.275 Inde lupae fuluo nutricis tegmine laetus A 1.276 Romulus excipiet gentem, et Mauortia condet A 1.277 moenia, Romanosque suo de nomine dicet. A 1.278 His ego nec metas rerum nec tempora pono; A 1.279 imperium sine fine dedi. Quin aspera Iuno, A 1.280 quae mare nunc terrasque metu caelumque fatigat, A 1.281 consilia in melius referet, mecumque fouebit A 1.282 Romanos rerum dominos gentemque togatam: A 1.283 sic placitum. Ueniet lustris labentibus aetas, A 1.284 cum domus Assaraci Phthiam clarasque Mycenas A 1.285 seruitio premet, ac uictis dominabitur Argis. A 1.286 Nascetur pulchra Troianus origine Caesar, A 1.287 imperium oceano, famam qui terminet astris,-- A 1.288 Iulius, a magno demissum nomen Iulo. A 1.289 Hunc tu olim caelo, spoliis Orientis onustum, A 1.290 accipies secura; uocabitur hic quoque uotis. A 1.291 Aspera tum positis mitescent saecula bellis; A 1.292 cana Fides, et Uesta, Remo cum fratre Quirinus, A 1.293 iura dabunt; dirae ferro et compagibus artis A 1.294 claudentur Belli portae; Furor impius intus, A 1.295 saeua sedens super arma, et centum uinctus aenis A 1.296 post tergum nodis, fremet horridus ore cruento.' A 1.297 Haec ait, et Maia genitum demittit ab alto, A 1.298 ut terrae, utque nouae pateant Karthaginis arces A 1.299 hospitio Teucris, ne fati nescia Dido A 1.300 finibus arceret: uolat ille per aera magnum A 1.301 remigio alarum, ac Libyae citus adstitit oris. A 1.302 Et iam iussa facit, ponuntque ferocia Poeni A 1.303 corda uolente deo; in primis regina quietum A 1.304 accipit in Teucros animum mentemque benignam. A 1.305 At pius Aeneas, per noctem plurima uoluens, A 1.306 ut primum lux alma data est, exire locosque A 1.307 explorare nouos, quas uento accesserit oras, A 1.308 qui teneant, nam inculta uidet, hominesne feraene, A 1.309 quaerere constituit, sociisque exacta referre A 1.310 Classem in conuexo nemorum sub rupe cauata A 1.311 arboribus clausam circum atque horrentibus umbris A 1.312 occulit; ipse uno graditur comitatus Achate, A 1.313 bina manu lato crispans hastilia ferro. A 1.314 Cui mater media sese tulit obuia silua, A 1.315 uirginis os habitumque gerens, et uirginis arma A 1.316 Spartanae, uel qualis equos Threissa fatigat A 1.317 Harpalyce, uolucremque fuga praeuertitur Hebrum. A 1.318 Namque umeris de more habilem suspenderat arcum A 1.319 uenatrix, dederatque comam diffundere uentis, A 1.320 nuda genu, nodoque sinus collecta fluentis. A 1.321 Ac prior, 'Heus' inquit 'iuuenes, monstrate mearum A 1.322 uidistis si quam hic errantem forte sororum, A 1.323 succinctam pharetra et maculosae tegmine lyncis, A 1.324 aut spumantis apri cursum clamore prementem.' A 1.325 Sic Uenus; et Ueneris contra sic filius orsus: A 1.326 'Nulla tuarum audita mihi neque uisa sororum-- A 1.327 O quam te memorem, uirgo? Namque haud tibi uoltus A 1.328 mortalis, nec uox hominem sonat: O, dea certe-- A 1.329 an Phoebi soror? an nympharum sanguinis una?-- A 1.330 sis felix, nostrumque leues, quaecumque, laborem, A 1.331 et, quo sub caelo tandem, quibus orbis in oris A 1.332 iactemur, doceas. Ignari hominumque locorumque A 1.333 erramus, uento huc uastis et fluctibus acti: A 1.334 multa tibi ante aras nostra cadet hostia dextra.' A 1.335 Tum Uenus: 'Haud equidem tali me dignor honore; A 1.336 uirginibus Tyriis mos est gestare pharetram, A 1.337 purpureoque alte suras uincire cothurno. A 1.338 Punica regna uides, Tyrios et Agenoris urbem; A 1.339 sed fines Libyci, genus intractabile bello. A 1.340 Imperium Dido Tyria regit urbe profecta, A 1.341 germanum fugiens. Longa est iniuria, longae A 1.342 ambages; sed summa sequar fastigia rerum. A 1.343 'Huic coniunx Sychaeus erat, ditissimus agri A 1.344 Phoenicum, et magno miserae dilectus amore, A 1.345 cui pater intactam dederat, primisque iugarat A 1.346 ominibus. Sed regna Tyri germanus habebat A 1.347 Pygmalion, scelere ante alios immanior omnes. A 1.348 Quos inter medius uenit furor. Ille Sychaeum A 1.349 impius ante aras, atque auri caecus amore, A 1.350 clam ferro incautum superat, securus amorum A 1.351 germanae; factumque diu celauit, et aegram, A 1.352 multa malus simulans, uana spe lusit amantem. A 1.353 Ipsa sed in somnis inhumati uenit imago A 1.354 coniugis, ora modis attollens pallida miris, A 1.355 crudeles aras traiectaque pectora ferro A 1.356 nudauit, caecumque domus scelus omne retexit. A 1.357 Tum celerare fugam patriaque excedere suadet, A 1.358 auxiliumque uiae ueteres tellure recludit A 1.359 thesauros, ignotum argenti pondus et auri. A 1.360 His commota fugam Dido sociosque parabat: A 1.361 conueniunt, quibus aut odium crudele tyranni A 1.362 aut metus acer erat; nauis, quae forte paratae, A 1.363 corripiunt, onerantque auro: portantur auari A 1.364 Pygmalionis opes pelago; dux femina facti. A 1.365 Deuenere locos, ubi nunc ingentia cernis A 1.366 moenia surgentemque nouae Karthaginis arcem, A 1.367 mercatique solum, facti de nomine Byrsam, A 1.368 taurino quantum possent circumdare tergo. A 1.369 Sed uos qui tandem, quibus aut uenistis ab oris, A 1.370 quoue tenetis iter? 'Quaerenti talibus ille A 1.371 suspirans, imoque trahens a pectore uocem: A 1.372 'O dea, si prima repetens ab origine pergam, A 1.373 et uacet annalis nostrorum audire laborum, A 1.374 ante diem clauso componat Uesper Olympo. A 1.375 Nos Troia antiqua, si uestras forte per auris A 1.376 Troiae nomen iit, diuersa per aequora uectos A 1.377 forte sua Libycis tempestas adpulit oris. A 1.378 Sum pius Aeneas, raptos qui ex hoste Penates A 1.379 classe ueho mecum, fama super aethera notus. A 1.380 Italiam quaero patriam et genus ab Ioue summo. A 1.381 Bis denis Phrygium conscendi nauibus aequor, A 1.382 matre dea monstrante uiam, data fata secutus; A 1.383 uix septem conuolsae undis Euroque supersunt. A 1.384 Ipse ignotus, egens, Libyae deserta peragro, A 1.385 Europa atque Asia pulsus.' Nec plura querentem A 1.386 passa Uenus medio sic interfata dolore est: A 1.387 'Quisquis es, haud, credo, inuisus caelestibus auras A 1.388 uitalis carpis, Tyriam qui adueneris urbem. A 1.389 Perge modo, atque hinc te reginae ad limina perfer, A 1.390 Namque tibi reduces socios classemque relatam A 1.391 nuntio, et in tutum uersis aquilonibus actam, A 1.392 ni frustra augurium uani docuere parentes. A 1.393 Aspice bis senos laetantis agmine cycnos, A 1.394 aetheria quos lapsa plaga Iouis ales aperto A 1.395 turbabat caelo; nunc terras ordine longo A 1.396 aut capere, aut captas iam despectare uidentur: A 1.397 ut reduces illi ludunt stridentibus alis, A 1.398 et coetu cinxere polum, cantusque dedere, A 1.399 haud aliter puppesque tuae pubesque tuorum A 1.400 aut portum tenet aut pleno subit ostia uelo. A 1.401 Perge modo, et, qua te ducit uia, dirige gressum.' A 1.402 Dixit, et auertens rosea ceruice refulsit, A 1.403 ambrosiaeque comae diuinum uertice odorem A 1.404 spirauere, pedes uestis defluxit ad imos, A 1.405 et uera incessu patuit dea. Ille ubi matrem A 1.406 adgnouit, tali fugientem est uoce secutus: A 1.407 'Quid natum totiens, crudelis tu quoque, falsis A 1.408 ludis imaginibus? Cur dextrae iungere dextram A 1.409 non datur, ac ueras audire et reddere uoces?' A 1.410 Talibus incusat, gressumque ad moenia tendit: A 1.411 at Uenus obscuro gradientes aere saepsit, A 1.412 et multo nebulae circum dea fudit amictu, A 1.413 cernere ne quis eos, neu quis contingere posset, A 1.414 moliriue moram, aut ueniendi poscere causas. A 1.415 Ipsa Paphum sublimis abit, sedesque reuisit A 1.416 laeta suas, ubi templum illi, centumque Sabaeo A 1.417 ture calent arae, sertisque recentibus halant. A 1.418 Corripuere uiam interea, qua semita monstrat. A 1.419 Iamque ascendebant collem, qui plurimus urbi A 1.420 imminet, aduersasque adspectat desuper arces. A 1.421 Miratur molem Aeneas, magalia quondam, A 1.422 miratur portas strepitumque et strata uiarum. A 1.423 Instant ardentes Tyrii pars ducere muros, A 1.424 molirique arcem et manibus subuoluere saxa, A 1.425 pars optare locum tecto et concludere sulco. A 1.426 [Iura magistratusque legunt sanctumque senatum;] A 1.427 hic portus alii effodiunt; hic alta theatris A 1.428 fundamenta locant alii, immanisque columnas A 1.429 rupibus excidunt, scaenis decora alta futuris. A 1.430 Qualis apes aestate noua per florea rura A 1.431 exercet sub sole labor, cum gentis adultos A 1.432 educunt fetus, aut cum liquentia mella A 1.433 stipant et dulci distendunt nectare cellas, A 1.434 aut onera accipiunt uenientum, aut agmine facto A 1.435 ignauum fucos pecus a praesepibus arcent: A 1.436 feruet opus, redolentque thymo fragrantia mella. A 1.437 'O fortunati, quorum iam moenia surgunt!' A 1.438 Aeneas ait, et fastigia suspicit urbis. A 1.439 Infert se saeptus nebula, mirabile dictu, A 1.440 per medios, miscetque uiris, neque cernitur ulli. A 1.441 Lucus in urbe fuit media, laetissimus umbra, A 1.442 quo primum iactati undis et turbine Poeni A 1.443 effodere loco signum, quod regia Iuno A 1.444 monstrarat, caput acris equi; sic nam fore bello A 1.445 egregiam et facilem uictu per saecula gentem. A 1.446 Hic templum Iunoni ingens Sidonia Dido A 1.447 condebat, donis opulentum et numine diuae, A 1.448 aerea cui gradibus surgebant limina, nexaeque A 1.449 aere trabes, foribus cardo stridebat aenis. A 1.450 Hoc primum in luco noua res oblata timorem A 1.451 leniit, hic primum Aeneas sperare salutem A 1.452 ausus, et adflictis melius confidere rebus. A 1.453 Namque sub ingenti lustrat dum singula templo, A 1.454 reginam opperiens, dum, quae fortuna sit urbi, A 1.455 artificumque manus inter se operumque laborem A 1.456 miratur, uidet Iliacas ex ordine pugnas, A 1.457 bellaque iam fama totum uolgata per orbem, A 1.458 Atridas, Priamumque, et saeuum ambobus Achillem. A 1.459 Constitit, et lacrimans, 'Quis iam locus' inquit 'Achate, A 1.460 quae regio in terris nostri non plena laboris? A 1.461 En Priamus! Sunt hic etiam sua praemia laudi; A 1.462 sunt lacrimae rerum et mentem mortalia tangunt. A 1.463 Solue metus; feret haec aliquam tibi fama salutem.' A 1.464 Sic ait, atque animum pictura pascit inani, A 1.465 multa gemens, largoque umectat flumine uoltum. A 1.466 Namque uidebat, uti bellantes Pergama circum A 1.467 hac fugerent Graii, premeret Troiana iuuentus, A 1.468 hac Phryges, instaret curru cristatus Achilles. A 1.469 Nec procul hinc Rhesi niueis tentoria uelis A 1.470 adgnoscit lacrimans, primo quae prodita somno A 1.471 Tydides multa uastabat caede cruentus, A 1.472 ardentisque auertit equos in castra, prius quam A 1.473 pabula gustassent Troiae Xanthumque bibissent. A 1.474 Parte alia fugiens amissis Troilus armis, A 1.475 infelix puer atque impar congressus Achilli, A 1.476 fertur equis, curruque haeret resupinus inani, A 1.477 lora tenens tamen; huic ceruixque comaeque trahuntur A 1.478 per terram, et uersa puluis inscribitur hasta. A 1.479 Interea ad templum non aequae Palladis ibant A 1.480 crinibus Iliades passis peplumque ferebant, A 1.481 suppliciter tristes et tunsae pectora palmis; A 1.482 diua solo fixos oculos auersa tenebat. A 1.483 Ter circum Iliacos raptauerat Hectora muros, A 1.484 exanimumque auro corpus uendebat Achilles. A 1.485 Tum uero ingentem gemitum dat pectore ab imo, A 1.486 ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici, A 1.487 tendentemque manus Priamum conspexit inermis. A 1.488 Se quoque principibus permixtum adgnouit Achiuis, A 1.489 Eoasque acies et nigri Memnonis arma. A 1.490 Ducit Amazonidum lunatis agmina peltis A 1.491 Penthesilea furens, mediisque in milibus ardet, A 1.492 aurea subnectens exsertae cingula mammae, A 1.493 bellatrix, audetque uiris concurrere uirgo. A 1.494 Haec dum Dardanio Aeneae miranda uidentur, A 1.495 dum stupet, obtutuque haeret defixus in uno, A 1.496 regina ad templum, forma pulcherrima Dido, A 1.497 incessit magna iuuenum stipante caterua. A 1.498 Qualis in Eurotae ripis aut per iuga Cynthi A 1.499 exercet Diana choros, quam mille secutae A 1.500 hinc atque hinc glomerantur oreades; illa pharetram A 1.501 fert umero, gradiensque deas supereminet omnis: A 1.502 Latonae tacitum pertemptant gaudia pectus: A 1.503 talis erat Dido, talem se laeta ferebat A 1.504 per medios, instans operi regnisque futuris. A 1.505 Tum foribus diuae, media testudine templi, A 1.506 saepta armis, solioque alte subnixa resedit. A 1.507 Iura dabat legesque uiris, operumque laborem A 1.508 partibus aequabat iustis, aut sorte trahebat: A 1.509 cum subito Aeneas concursu accedere magno A 1.510 Anthea Sergestumque uidet fortemque Cloanthum, A 1.511 Teucrorumque alios, ater quos aequore turbo A 1.512 dispulerat penitusque alias auexerat oras. A 1.513 Obstipuit simul ipse simul perculsus Achates A 1.514 laetitiaque metuque; auidi coniungere dextras A 1.515 ardebant; sed res animos incognita turbat. A 1.516 Dissimulant, et nube caua speculantur amicti, A 1.517 quae fortuna uiris, classem quo litore linquant, A 1.518 quid ueniant; cunctis nam lecti nauibus ibant, A 1.519 orantes ueniam, et templum clamore petebant. A 1.520 Postquam introgressi et coram data copia fandi, A 1.521 maxumus Ilioneus placido sic pectore coepit: A 1.522 'O Regina, nouam cui condere Iuppiter urbem A 1.523 iustitiaque dedit gentis frenare superbas, A 1.524 Troes te miseri, uentis maria omnia uecti, A 1.525 oramus, prohibe infandos a nauibus ignis, A 1.526 parce pio generi, et propius res aspice nostras. A 1.527 Non nos aut ferro Libycos populare Penatis A 1.528 uenimus, aut raptas ad litora uertere praedas; A 1.529 non ea uis animo, nec tanta superbia uictis. A 1.530 Est locus, Hesperiam Grai cognomine dicunt, A 1.531 terra antiqua, potens armis atque ubere glaebae; A 1.532 Oenotri coluere uiri; nunc fama minores A 1.533 Italiam dixisse ducis de nomine gentem. A 1.534 Hic cursus fuit: A 1.535 cum subito adsurgens fluctu nimbosus Orion A 1.536 in uada caeca tulit, penitusque procacibus austris A 1.537 perque undas, superante salo, perque inuia saxa A 1.538 dispulit; huc pauci uestris adnauimus oris. A 1.539 Quod genus hoc hominum? Quaeue hunc tam barbara morem A 1.540 permittit patria? Hospitio prohibemur harenae; A 1.541 bella cient, primaque uetant consistere terra. A 1.542 Si genus humanum et mortalia temnitis arma A 1.543 at sperate deos memores fandi atque nefandi. A 1.544 'Rex erat Aeneas nobis, quo iustior alter, A 1.545 nec pietate fuit, nec bello maior et armis. A 1.546 Quem si fata uirum seruant, si uescitur aura A 1.547 aetheria, neque adhuc crudelibus occubat umbris, A 1.548 non metus; officio nec te certasse priorem A 1.549 poeniteat. Sunt et Siculis regionibus urbes A 1.550 aruaque, Troianoque a sanguine clarus Acestes. A 1.551 Quassatam uentis liceat subducere classem, A 1.552 et siluis aptare trabes et stringere remos: A 1.553 si datur Italiam, sociis et rege recepto, A 1.554 tendere, ut Italiam laeti Latiumque petamus; A 1.555 sin absumpta salus, et te, pater optume Teucrum, A 1.556 pontus habet Libyae, nec spes iam restat Iuli, A 1.557 at freta Sicaniae saltem sedesque paratas, A 1.558 unde huc aduecti, regemque petamus Acesten.' A 1.559 Talibus Ilioneus; cuncti simul ore fremebant A 1.560 Dardanidae. A 1.561 Tum breuiter Dido, uoltum demissa, profatur: A 1.562 'Soluite corde metum, Teucri, secludite curas. A 1.563 Res dura et regni nouitas me talia cogunt A 1.564 moliri, et late finis custode tueri. A 1.565 Quis genus Aeneadum, quis Troiae nesciat urbem, A 1.566 uirtutesque uirosque, aut tanti incendia belli? A 1.567 Non obtusa adeo gestamus pectora Poeni, A 1.568 nec tam auersus equos Tyria Sol iungit ab urbe. A 1.569 Seu uos Hesperiam magnam Saturniaque arua, A 1.570 siue Erycis finis regemque optatis Acesten, A 1.571 auxilio tutos dimittam, opibusque iuuabo. A 1.572 Uoltis et his mecum pariter considere regnis; A 1.573 urbem quam statuo uestra est, subducite nauis; A 1.574 Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur. A 1.575 Atque utinam rex ipse Noto compulsus eodem A 1.576 adforet Aeneas! Equidem per litora certos A 1.577 dimittam et Libyae lustrare extrema iubebo, A 1.578 si quibus eiectus siluis aut urbibus errat.' A 1.579 His animum arrecti dictis et fortis Achates A 1.580 et pater Aeneas iamdudum erumpere nubem A 1.581 ardebant. Prior Aenean compellat Achates: A 1.582 'Nate dea, quae nunc animo sententia surgit? A 1.583 omnia tuta uides, classem sociosque receptos. A 1.584 Unus abest, medio in fluctu quem uidimus ipsi A 1.585 submersum; dictis respondent cetera matris.' A 1.586 Uix ea fatus erat, cum circumfusa repente A 1.587 scindit se nubes et in aethera purgat apertum. A 1.588 Restitit Aeneas claraque in luce refulsit, A 1.589 os umerosque deo similis; namque ipsa decoram A 1.590 caesariem nato genetrix lumenque iuuentae A 1.591 purpureum et laetos oculis adflarat honores: A 1.592 quale manus addunt ebori decus, aut ubi flauo A 1.593 argentum Pariusue lapis circumdatur auro. A 1.594 Tum sic reginam adloquitur, cunctisque repente A 1.595 improuisus ait: 'Coram, quem quaeritis, adsum, A 1.596 Troius Aeneas, Libycis ereptus ab undis. A 1.597 O sola infandos Troiae miserata labores, A 1.598 quae nos, reliquias Danaum, terraeque marisque A 1.599 omnibus exhaustos iam casibus, omnium egenos, A 1.600 urbe, domo, socias, grates persoluere dignas A 1.601 non opis est nostrae, Dido, nec quicquid ubique est A 1.602 gentis Dardaniae, magnum quae sparsa per orbem. A 1.603 Di tibi, si qua pios respectant numina, si quid A 1.604 usquam iustitia est et mens sibi conscia recti, A 1.605 praemia digna ferant. Quae te tam laeta tulerunt A 1.606 saecula? Qui tanti talem genuere parentes? A 1.607 In freta dum fluuii current, dum montibus umbrae A 1.608 lustrabunt conuexa, polus dum sidera pascet, A 1.609 semper honos nomenque tuum laudesque manebunt, A 1.610 quae me cumque uocant terrae.' Sic fatus, amicum A 1.611 Ilionea petit dextra, laeuaque Serestum, A 1.612 post alios, fortemque Gyan fortemque Cloanthum. A 1.613 Obstipuit primo aspectu Sidonia Dido, A 1.614 casu deinde uiri tanto, et sic ore locuta est: A 1.615 'Quis te, nate dea, per tanta pericula casus A 1.616 insequitur? Quae uis immanibus applicat oris? A 1.617 Tune ille Aeneas, quem Dardanio Anchisae A 1.618 alma Uenus Phrygii genuit Simoentis ad undam? A 1.619 Atque equidem Teucrum memini Sidona uenire A 1.620 finibus expulsum patriis, noua regna petentem A 1.621 auxilio Beli; genitor tum Belus opimam A 1.622 uastabat Cyprum, et uictor dicione tenebat. A 1.623 Tempore iam ex illo casus mihi cognitus urbis A 1.624 Troianae nomenque tuum regesque Pelasgi. A 1.625 Ipse hostis Teucros insigni laude ferebat, A 1.626 seque ortum antiqua Teucrorum ab stirpe uolebat. A 1.627 Quare agite, O tectis, iuuenes, succedite nostris. A 1.628 Me quoque per multos similis fortuna labores A 1.629 iactatam hac demum uoluit consistere terra. A 1.630 Non ignara mali, miseris succurrere disco.' A 1.631 Sic memorat; simul Aenean in regia ducit A 1.632 tecta, simul diuum templis indicit honorem. A 1.633 Nec minus interea sociis ad litora mittit A 1.634 uiginti tauros, magnorum horrentia centum A 1.635 terga suum, pinguis centum cum matribus agnos, A 1.636 munera laetitiamque dii. A 1.637 At domus interior regali splendida luxu A 1.638 instruitur, mediisque parant conuiuia tectis: A 1.639 arte laboratae uestes ostroque superbo, A 1.640 ingens argentum mensis, caelataque in auro A 1.641 fortia facta patrum, series longissima rerum A 1.642 per tot ducta uiros antiqua ab origine gentis. A 1.643 Aeneas (neque enim patrius consistere mentem A 1.644 passus amor) rapidum ad nauis praemittit Achaten, A 1.645 Ascanio ferat haec, ipsumque ad moenia ducat; A 1.646 omnis in Ascanio cari stat cura parentis. A 1.647 Munera praeterea, Iliacis erepta ruinis, A 1.648 ferre iubet, pallam signis auroque rigentem, A 1.649 et circumtextum croceo uelamen acantho, A 1.650 ornatus Argiuae Helenae, quos illa Mycenis, A 1.651 Pergama cum peteret inconcessosque hymenaeos, A 1.652 extulerat, matris Ledae mirabile donum: A 1.653 praeterea sceptrum, Ilione quod gesserat olim, A 1.654 maxima natarum Priami, colloque monile A 1.655 bacatum, et duplicem gemmis auroque coronam. A 1.656 Haec celerans ita ad naues tendebat Achates. A 1.657 At Cytherea nouas artes, noua pectore uersat A 1.658 consilia, ut faciem mutatus et ora Cupido A 1.659 pro dulci Ascanio ueniat, donisque furentem A 1.660 incendat reginam, atque ossibus implicet ignem; A 1.661 quippe domum timet ambiguam Tyriosque bilinguis; A 1.662 urit atrox Iuno, et sub noctem cura recursat. A 1.663 Ergo his aligerum dictis adfatur Amorem: A 1.664 'Nate, meae uires, mea magna potentia solus, A 1.665 nate, patris summi qui tela Typhoia temnis, A 1.666 ad te confugio et supplex tua numina posco. A 1.667 Frater ut Aeneas pelago tuus omnia circum A 1.668 litora iactetur odiis Iunonis iniquae, A 1.669 nota tibi, et nostro doluisti saepe dolore. A 1.670 Hunc Phoenissa tenet Dido blandisque moratur A 1.671 uocibus; et uereor, quo se Iunonia uertant A 1.672 hospitia; haud tanto cessabit cardine rerum. A 1.673 Quocirca capere ante dolis et cingere flamma A 1.674 reginam meditor, ne quo se numine mutet, A 1.675 sed magno Aeneae mecum teneatur amore. A 1.676 Qua facere id possis, nostram nunc accipe mentem. A 1.677 Regius accitu cari genitoris ad urbem A 1.678 Sidoniam puer ire parat, mea maxima cura, A 1.679 dona ferens, pelago et flammis restantia Troiae: A 1.680 hunc ego sopitum somno super alta Cythera A 1.681 aut super Idalium sacrata sede recondam, A 1.682 ne qua scire dolos mediusue occurrere possit. A 1.683 Tu faciem illius noctem non amplius unam A 1.684 falle dolo, et notos pueri puer indue uoltus, A 1.685 ut, cum te gremio accipiet laetissima Dido A 1.686 regalis inter mensas laticemque Lyaeum, A 1.687 cum dabit amplexus atque oscula dulcia figet, A 1.688 occultum inspires ignem fallasque ueneno.' A 1.689 Paret Amor dictis carae genetricis, et alas A 1.690 exuit, et gressu gaudens incedit Iuli. A 1.691 At Uenus Ascanio placidam per membra quietem A 1.692 inrigat, et fotum gremio dea tollit in altos A 1.693 Idaliae lucos, ubi mollis amaracus illum A 1.694 floribus et dulci adspirans complectitur umbra. A 1.695 Iamque ibat dicto parens et dona Cupido A 1.696 regia portabat Tyriis, duce laetus Achate. A 1.697 Cum uenit, aulaeis iam se regina superbis A 1.698 aurea composuit sponda mediamque locauit. A 1.699 Iam pater Aeneas et iam Troiana iuuentus A 1.700 conueniunt, stratoque super discumbitur ostro. A 1.701 Dant famuli manibus lymphas, Cereremque canistris A 1.702 expediunt, tonsisque ferunt mantelia uillis. A 1.703 Quinquaginta intus famulae, quibus ordine longam A 1.704 cura penum struere, et flammis adolere Penatis; A 1.705 centum aliae totidemque pares aetate ministri, A 1.706 qui dapibus mensas onerent et pocula ponant. A 1.707 Nec non et Tyrii per limina laeta frequentes A 1.708 conuenere, toris iussi discumbere pictis. A 1.709 Mirantur dona Aeneae, mirantur Iulum A 1.710 flagrantisque dei uoltus simulataque uerba, A 1.711 [pallamque et pictum croceo uelamen acantho.] A 1.712 Praecipue infelix, pesti deuota futurae, A 1.713 expleri mentem nequit ardescitque tuendo A 1.714 Phoenissa, et pariter puero donisque mouetur. A 1.715 Ille ubi complexu Aeneae colloque pependit A 1.716 et magnum falsi impleuit genitoris amorem, A 1.717 reginam petit haec oculis, haec pectore toto A 1.718 haeret et interdum gremio fouet, inscia Dido, A 1.719 insidat quantus miserae deus; at memor ille A 1.720 matris Acidaliae paulatim abolere Sychaeum A 1.721 incipit, et uiuo temptat praeuertere amore A 1.722 iam pridem resides animos desuetaque corda. A 1.723 Postquam prima quies epulis, mensaeque remotae, A 1.724 crateras magnos statuunt et uina coronant. A 1.725 Fit strepitus tectis, uocemque per ampla uolutant A 1.726 atria; dependent lychni laquearibus aureis A 1.727 incensi, et noctem flammis funalia uincunt. A 1.728 Hic regina grauem gemmis auroque poposcit A 1.729 impleuitque mero pateram, quam Belus et omnes A 1.730 a Belo soliti; tum facta silentia tectis: A 1.731 'Iuppiter, hospitibus nam te dare iura loquuntur, A 1.732 hunc laetum Tyriisque diem Troiaque profectis A 1.733 esse uelis, nostrosque huius meminisse minores. A 1.734 Adsit laetitiae Bacchus dator, et bona Iuno; A 1.735 et uos, O, coetum, Tyrii, celebrate fauentes.' A 1.736 Dixit, et in mensam laticum libauit honorem, A 1.737 primaque, libato, summo tenus attigit ore, A 1.738 tum Bitiae dedit increpitans; ille impiger hausit A 1.739 spumantem pateram, et pleno se proluit auro A 1.740 post alii proceres. Cithara crinitus Iopas A 1.741 personat aurata, docuit quem maximus Atlas. A 1.742 Hic canit errantem lunam solisque labores; A 1.743 unde hominum genus et pecudes; unde imber et ignes; A 1.744 Arcturum pluuiasque Hyadas geminosque Triones; A 1.745 quid tantum Oceano properent se tinguere soles A 1.746 hiberni, uel quae tardis mora noctibus obstet. A 1.747 Ingeminant plausu Tyrii, Troesque sequuntur. A 1.748 Nec non et uario noctem sermone trahebat A 1.749 infelix Dido, longumque bibebat amorem, A 1.750 multa super Priamo rogitans, super Hectore multa; A 1.751 nunc quibus Aurorae uenisset filius armis, A 1.752 nunc quales Diomedis equi, nunc quantus Achilles. A 1.753 'Immo age, et a prima dic, hospes, origine nobis A 1.754 insidias,' inquit, 'Danaum, casusque tuorum, A 1.755 erroresque tuos; nam te iam septima portat A 1.756 omnibus errantem terris et fluctibus aestas.' A 2. 1 Conticuere omnes, intentique ora tenebant. A 2. 2 Inde toro pater Aeneas sic orsus ab alto: A 2. 3 Infandum, regina, iubes renouare dolorem, A 2. 4 Troianas ut opes et lamentabile regnum A 2. 5 eruerint Danai; quaeque ipse miserrima uidi, A 2. 6 et quorum pars magna fui. Quis talia fando A 2. 7 Myrmidonum Dolopumue aut duri miles Ulixi A 2. 8 temperet a lacrimis? Et iam nox umida caelo A 2. 9 praecipitat, suadentque cadentia sidera somnos. A 2. 10 Sed si tantus amor casus cognoscere nostros A 2. 11 et breuiter Troiae supremum audire laborem, A 2. 12 quamquam animus meminisse horret, luctuque refugit, A 2. 13 incipiam. Fracti bello fatisque repulsi A 2. 14 ductores Danaum, tot iam labentibus annis, A 2. 15 instar montis equum diuina Palladis arte A 2. 16 aedificant, sectaque intexunt abiete costas: A 2. 17 uotum pro reditu simulant; ea fama uagatur. A 2. 18 Huc delecta uirum sortiti corpora furtim A 2. 19 includunt caeco lateri, penitusque cauernas A 2. 20 ingentis uterumque armato milite complent. A 2. 21 Est in conspectu Tenedos, notissima fama A 2. 22 insula, diues opum, Priami dum regna manebant, A 2. 23 nunc tantum sinus et statio male fida carinis: A 2. 24 huc se prouecti deserto in litore condunt. A 2. 25 Nos abiisse rati et uento petiisse Mycenas: A 2. 26 ergo omnis longo soluit se Teucria luctu; A 2. 27 panduntur portae; iuuat ire et Dorica castra A 2. 28 desertosque uidere locos litusque relictum. A 2. 29 Hic Dolopum manus, hic saeuus tendebat Achilles; A 2. 30 classibus hic locus; hic acie certare solebant. A 2. 31 Pars stupet innuptae donum exitiale Mineruae, A 2. 32 et molem mirantur equi; primusque Thymoetes A 2. 33 duci intra muros hortatur et arce locari, A 2. 34 siue dolo, seu iam Troiae sic fata ferebant. A 2. 35 At Capys, et quorum melior sententia menti, A 2. 36 aut pelago Danaum insidias suspectaque dona A 2. 37 praecipitare iubent, subiectisque urere flammis, A 2. 38 aut terebrare cauas uteri et temptare latebras. A 2. 39 Scinditur incertum studia in contraria uolgus. A 2. 40 Primus ibi ante omnis, magna comitante caterua, A 2. 41 Laocoon ardens summa decurrit ab arce, A 2. 42 et procul: 'O miseri, quae tanta insania, ciues? A 2. 43 Creditis auectos hostis? Aut ulla putatis A 2. 44 dona carere dolis Danaum? Sic notus Ulixes? A 2. 45 aut hoc inclusi ligno occultantur Achiui, A 2. 46 aut haec in nostros fabricata est machina muros A 2. 47 inspectura domos uenturaque desuper urbi, A 2. 48 aut aliquis latet error; equo ne credite, Teucri. A 2. 49 Quicquid id est, timeo Danaos et dona ferentis.' A 2. 50 Sic fatus, ualidis ingentem uiribus hastam A 2. 51 in latus inque feri curuam compagibus aluum A 2. 52 contorsit: stetit illa tremens, uteroque recusso A 2. 53 insonuere cauae gemitumque dedere cauernae. A 2. 54 Et, si fata deum, si mens non laeua fuisset, A 2. 55 impulerat ferro Argolicas foedare latebras, A 2. 56 Troiaque, nunc stares, Priamique arx alta, maneres. A 2. 57 Ecce, manus iuuenem interea post terga reuinctum A 2. 58 pastores magno ad regem clamore trahebant A 2. 59 Dardanidae, qui se ignotum uenientibus ultro, A 2. 60 hoc ipsum ut strueret Troiamque aperiret Achiuis, A 2. 61 obtulerat, fidens animi atque in utrumque paratus, A 2. 62 seu uersare dolos, seu certae occumbere morti. A 2. 63 Undique uisendi studio Troiana iuuentus A 2. 64 circumfusa ruit, certantque inludere capto. A 2. 65 Accipe nunc Danaum insidias, et crimine ab uno A 2. 66 disce omnes. A 2. 67 Namque ut conspectu in medio turbatus, inermis A 2. 68 constitit atque oculis Phrygia agmina circumspexit: A 2. 69 'Heu, quae nunc tellus' inquit 'quae me aequora possunt A 2. 70 accipere? Aut quid iam misero mihi denique restat, A 2. 71 cui neque apud Danaos usquam locus, et super ipsi A 2. 72 Dardanidae infensi poenas cum sanguine poscunt?' A 2. 73 Quo gemitu conuersi animi, compressus et omnis A 2. 74 impetus. Hortamur fari; quo sanguine cretus, A 2. 75 quidue ferat, memoret, quae sit fiducia capto. A 2. 76 [Ille haec, deposita tandem formidine, fatur:] A 2. 77 'Cuncta equidem tibi, Rex, fuerit quodcumque, fatebor A 2. 78 uera, inquit; neque me Argolica de gente negabo: A 2. 79 hoc primum; nec, si miserum Fortuna Sinonem A 2. 80 finxit, uanum etiam mendacemque improba finget. A 2. 81 Fando aliquod si forte tuas peruenit ad auris A 2. 82 Belidae nomen Palamedis et incluta fama A 2. 83 gloria, quem falsa sub proditione Pelasgi A 2. 84 insontem infando indicio, quia bella uetabat, A 2. 85 demisere neci, nunc cassum lumine lugent. A 2. 86 Illi me comitem et consanguinitate propinquum A 2. 87 pauper in arma pater primis huc misit ab annis, A 2. 88 dum stabat regno incolumis regumque uigebat A 2. 89 consiliis, et nos aliquod nomenque decusque A 2. 90 gessimus. Inuidia postquam pellacis Ulixi-- A 2. 91 haud ignota loquor--superis concessit ab oris, A 2. 92 adflictus uitam in tenebris luctuque trahebam, A 2. 93 et casum insontis mecum indignabar amici. A 2. 94 Nec tacui demens, et me, fors si qua tulisset, A 2. 95 si patrios umquam remeassem uictor ad Argos, A 2. 96 promisi ultorem, et uerbis odia aspera moui. A 2. 97 Hinc mihi prima mali labes, hinc semper Ulixes A 2. 98 criminibus terrere nouis, hinc spargere uoces A 2. 99 in uolgum ambiguas, et quaerere conscius arma. A 2.100 Nec requieuit enim, donec, Calchante ministro-- A 2.101 sed quid ego haec autem nequiquam ingrata reuoluo? A 2.102 Quidue moror, si omnis uno ordine habetis Achiuos, A 2.103 idque audire sat est? Iamdudum sumite poenas, A 2.104 hoc Ithacus uelit, et magno mercentur Atridae.' A 2.105 Tum uero ardemus scitari et quaerere causas, A 2.106 ignari scelerum tantorum artisque Pelasgae. A 2.107 Prosequitur pauitans, et ficto pectore fatur: A 2.108 'Saepe fugam Danai Troia cupiere relicta A 2.109 moliri, et longo fessi discedere bello; A 2.110 fecissentque utinam! Saepe illos aspera ponti A 2.111 interclusit hiemps, et terruit Auster euntis. A 2.112 Praecipue, cum iam hic trabibus contextus acernis A 2.113 staret equus, toto sonuerunt aethere nimbi. A 2.114 Suspensi Eurypylum scitantem oracula Phoebi A 2.115 mittimus, isque adytis haec tristia dicta reportat: A 2.116 "Sanguine placastis uentos et uirgine caesa, A 2.117 cum primum Iliacas, Danai, uenistis ad oras; A 2.118 sanguine quaerendi reditus, animaque litandum A 2.119 Argolica." Uolgi quae uox ut uenit ad auris, A 2.120 obstipuere animi, gelidusque per ima cucurrit A 2.121 ossa tremor, cui fata parent, quem poscat Apollo. A 2.122 'Hic Ithacus uatem magno Calchanta tumultu A 2.123 protrahit in medios; quae sint ea numina diuom, A 2.124 flagitat; et mihi iam multi crudele canebant A 2.125 artificis scelus, et taciti uentura uidebant. A 2.126 Bis quinos silet ille dies, tectusque recusat A 2.127 prodere uoce sua quemquam aut opponere morti. A 2.128 Uix tandem, magnis Ithaci clamoribus actus, A 2.129 composito rumpit uocem, et me destinat arae. A 2.130 Adsensere omnes, et, quae sibi quisque timebat, A 2.131 unius in miseri exitium conuersa tulere. A 2.132 Iamque dies infanda aderat; mihi sacra parari, A 2.133 et salsae fruges, et circum tempora uittae: A 2.134 eripui, fateor, leto me, et uincula rupi, A 2.135 limosoque lacu per noctem obscurus in ulua A 2.136 delitui, dum uela darent, si forte dedissent. A 2.137 Nec mihi iam patriam antiquam spes ulla uidendi, A 2.138 nec dulcis natos exoptatumque parentem; A 2.139 quos illi fors et poenas ob nostra reposcent A 2.140 effugia, et culpam hanc miserorum morte piabunt. A 2.141 Quod te per superos et conscia numina ueri, A 2.142 per si qua est quae restet adhuc mortalibus usquam A 2.143 intemerata fides, oro, miserere laborum A 2.144 tantorum, miserere animi non digna ferentis.' A 2.145 His lacrimis uitam damus, et miserescimus ultro. A 2.146 lpse uiro primus manicas atque arta leuari A 2.147 uincla iubet Priamus, dictisque ita fatur amicis: A 2.148 'Quisquis es, amissos hinc iam obliuiscere Graios; A 2.149 noster eris, mihique haec edissere uera roganti: A 2.150 Quo molem hanc immanis equi statuere? Quis auctor? A 2.151 Quidue petunt? Quae religio, aut quae machina belli?' A 2.152 Dixerat. Ille, dolis instructus et arte Pelasga, A 2.153 sustulit exutas uinclis ad sidera palmas: A 2.154 'Uos, aeterni ignes, et non uiolabile uestrum A 2.155 testor numen' ait 'uos arae ensesque nefandi, A 2.156 quos fugi, uittaeque deum, quas hostia gessi: A 2.157 fas mihi Graiorum sacrata resoluere iura, A 2.158 fas odisse uiros, atque omnia ferre sub auras, A 2.159 si qua tegunt; teneor patriae nec legibus ullis. A 2.160 Tu modo promissis maneas, seruataque serues A 2.161 Troia fidem, si uera feram, si magna rependam. A 2.162 'Omnis spes Danaum et coepti fiducia belli A 2.163 Palladis auxiliis semper stetit. Impius ex quo A 2.164 Tydides sed enim scelerumque inuentor Ulixes, A 2.165 fatale adgressi sacrato auellere templo A 2.166 Palladium, caesis summae custodibus arcis, A 2.167 corripuere sacram effigiem, manibusque cruentis A 2.168 uirgineas ausi diuae contingere uittas; A 2.169 ex illo fluere ac retro sublapsa referri A 2.170 spes Danaum, fractae uires, auersa deae mens. A 2.171 Nec dubiis ea signa dedit Tritonia monstris. A 2.172 Uix positum castris simulacrum, arsere coruscae A 2.173 luminibus flammae arrectis, salsusque per artus A 2.174 sudor iit, terque ipsa solo--mirabile dictu-- A 2.175 emicuit, parmamque ferens hastamque trementem. A 2.176 'Extemplo temptanda fuga canit aequora Calchas, A 2.177 nec posse Argolicis exscindi Pergama telis, A 2.178 omina ni repetant Argis, numenque reducant, A 2.179 quod pelago et curuis secum auexere carinis. A 2.180 Et nunc, quod patrias uento petiere Mycenas, A 2.181 arma deosque parant comites, pelagoque remenso A 2.182 improuisi aderunt: ita digerit omina Calchas. A 2.183 Hanc pro Palladio moniti, pro numine laeso A 2.184 effigiem statuere, nefas quae triste piaret. A 2.185 Hanc tamen immensam Calchas attollere molem A 2.186 roboribus textis caeloque educere iussit, A 2.187 ne recipi portis, aut duci in moenia possit, A 2.188 neu populum antiqua sub religione tueri. A 2.189 Nam si uestra manus uiolasset dona Mineruae, A 2.190 tum magnum exitium (quod di prius omen in ipsum A 2.191 conuertant!) Priami imperio Phrygibusque futurum; A 2.192 sin manibus uestris uestram ascendisset in urbem, A 2.193 ultro Asiam magno Pelopea ad moenia bello A 2.194 uenturam, et nostros ea fata manere nepotes.' A 2.195 Talibus insidiis periurique arte Sinonis A 2.196 credita res, captique dolis lacrimisque coactis, A 2.197 quos neque Tydides, nec Larisaeus Achilles, A 2.198 non anni domuere decem, non mille carinae. A 2.199 Hic aliud maius miseris multoque tremendum A 2.200 obicitur magis, atque improuida pectora turbat. A 2.201 Laocoon, ductus Neptuno sorte sacerdos, A 2.202 sollemnis taurum ingentem mactabat ad aras. A 2.203 Ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta-- A 2.204 horresco referens--immensis orbibus angues A 2.205 incumbunt pelago, pariterque ad litora tendunt; A 2.206 pectora quorum inter fluctus arrecta iubaeque A 2.207 sanguineae superant undas; pars cetera pontum A 2.208 pone legit, sinuatque immensa uolumine terga. A 2.209 Fit sonitus spumante salo; iamque arua tenebant, A 2.210 ardentisque oculos suffecti sanguine et igni, A 2.211 sibila lambebant linguis uibrantibus ora. A 2.212 Diffugimus uisu exsangues: illi agmine certo A 2.213 Laocoonta petunt; et primum parua duorum A 2.214 corpora natorum serpens amplexus uterque A 2.215 implicat, et miseros morsu depascitur artus; A 2.216 post ipsum auxilio subeuntem ac tela ferentem A 2.217 corripiunt, spirisque ligant ingentibus; et iam A 2.218 bis medium amplexi, bis collo squamea circum A 2.219 terga dati, superant capite et ceruicibus altis. A 2.220 Ille simul manibus tendit diuellere nodos, A 2.221 perfusus sanie uittas atroque ueneno, A 2.222 clamores simul horrendos ad sidera tollit: A 2.223 quales mugitus, fugit cum saucius aram A 2.224 taurus, et incertam excussit ceruice securim. A 2.225 At gemini lapsu delubra ad summa dracones A 2.226 effugiunt saeuaeque petunt Tritonidis arcem, A 2.227 sub pedibusque deae clipeique sub orbe teguntur. A 2.228 Tum uero tremefacta nouus per pectora cunctis A 2.229 insinuat pauor, et scelus expendisse merentem A 2.230 Laocoonta ferunt, sacrum qui cuspide robur A 2.231 laeserit, et tergo sceleratam intorserit hastam. A 2.232 Ducendum ad sedes simulacrum orandaque diuae A 2.233 numina conclamant. A 2.234 Diuidimus muros et moenia pandimus urbis. A 2.235 Accingunt omnes operi, pedibusque rotarum A 2.236 subiciunt lapsus, et stuppea uincula collo A 2.237 intendunt: scandit fatalis machina muros, A 2.238 feta armis. Pueri circum innuptaeque puellae A 2.239 sacra canunt, funemque manu contingere gaudent. A 2.240 Illa subit, mediaeque minans inlabitur urbi. A 2.241 O patria, O diuum domus Ilium, et incluta bello A 2.242 moenia Dardanidum, quater ipso in limine portae A 2.243 substitit, atque utero sonitum quater arma dedere: A 2.244 instamus tamen inmemores caecique furore, A 2.245 et monstrum infelix sacrata sistimus arce. A 2.246 Tunc etiam fatis aperit Cassandra futuris A 2.247 ora, dei iussu non umquam credita Teucris. A 2.248 Nos delubra deum miseri, quibus ultimus esset A 2.249 ille dies, festa uelamus fronde per urbem. A 2.250 'Uertitur interea caelum et ruit oceano nox, A 2.251 inuoluens umbra magna terramque polumque A 2.252 Myrmidonumque dolos; fusi per moenia Teucri A 2.253 conticuere, sopor fessos complectitur artus: A 2.254 et iam Argiua phalanx instructis nauibus ibat A 2.255 a Tenedo tacitae per amica silentia lunae A 2.256 litora nota petens, flammas cum regia puppis A 2.257 extulerat, fatisque deum defensus iniquis A 2.258 inclusos utero Danaos et pinea furtim A 2.259 laxat claustra Sinon. Illos patefactus ad auras A 2.260 reddit equus, laetique cauo se robore promunt A 2.261 Thessandrus Sthenelusque duces, et dirus Ulixes, A 2.262 demissum lapsi per funem, Acamasque, Thoasque, A 2.263 Pelidesque Neoptolemus, primusque Machaon, A 2.264 et Menelaus, et ipse doli fabricator Epeos. A 2.265 Inuadunt urbem somno uinoque sepultam; A 2.266 caeduntur uigiles, portisque patentibus omnis A 2.267 accipiunt socios atque agmina conscia iungunt. A 2.268 Tempus erat, quo prima quies mortalibus aegris A 2.269 incipit, et dono diuum gratissima serpit. A 2.270 In somnis, ecce, ante oculos maestissimus Hector A 2.271 uisus adesse mihi, largosque effundere fletus, A 2.272 raptatus bigis, ut quondam, aterque cruento A 2.273 puluere, perque pedes traiectus lora tumentis. A 2.274 Ei mihi, qualis erat, quantum mutatus ab illo A 2.275 Hectore, qui redit exuuias indutus Achilli, A 2.276 uel Danaum Phrygios iaculatus puppibus ignis, A 2.277 squalentem barbam et concretos sanguine crinis A 2.278 uolneraque illa gerens, quae circum plurima muros A 2.279 accepit patrios. Ultro flens ipse uidebar A 2.280 Compellare uirum et maestas expromere uoces: A 2.281 'O lux Dardaniae, spes O fidissima Teucrum, A 2.282 quae tantae tenuere morae? Quibus Hector ab oris A 2.283 exspectate uenis? Ut te post multa tuorum A 2.284 funera, post uarios hominumque urbisque labores A 2.285 defessi aspicimus! Quae causa indigna serenos A 2.286 foedauit uoltus? Aut cur haec uolnera cerno?' A 2.287 Ille nihil, nec me quaerentem uana moratur, A 2.288 sed grauiter gemitus imo de pectore ducens, A 2.289 'Heu fuge, nate dea, teque his, ait, eripe flammis. A 2.290 Hostis habet muros; ruit alto a culmine Troia. A 2.291 Sat patriae Priamoque datum: si Pergama dextra A 2.292 defendi possent, etiam hac defensa fuissent. A 2.293 Sacra suosque tibi commendat Troia penatis: A 2.294 hos cape fatorum comites, his moenia quaere A 2.295 magna, pererrato statues quae denique ponto.' A 2.296 Sic ait, et manibus uittas Uestamque potentem A 2.297 aeternumque adytis effert penetralibus ignem. A 2.298 Diuerso interea miscentur moenia luctu, A 2.299 et magis atque magis, quamquam secreta parentis A 2.300 Anchisae domus arboribusque obtecta recessit, A 2.301 clarescunt sonitus, armorumque ingruit horror. A 2.302 Excutior somno, et summi fastigia tecti A 2.303 ascensu supero, atque arrectis auribus adsto: A 2.304 in segetem ueluti cum flamma furentibus austris A 2.305 incidit, aut rapidus montano flumine torrens A 2.306 sternit agros, sternit sata laeta boumque labores, A 2.307 praecipitisque trahit siluas, stupet inscius alto A 2.308 accipiens sonitum saxi de uertice pastor. A 2.309 Tum uero manifesta fides, Danaumque patescunt A 2.310 insidiae. Iam Deiphobi dedit ampla ruinam A 2.311 Uolcano superante domus; iam proxumus ardet A 2.312 Ucalegon; Sigea igni freta lata relucent. A 2.313 Exoritur clamorque uirum clangorque tubarum. A 2.314 Arma amens capio; nec sat rationis in armis, A 2.315 sed glomerare manum bello et concurrere in arcem A 2.316 cum sociis ardent animi; furor iraque mentem A 2.317 praecipitant, pulchrumque mori succurrit in armis. A 2.318 Ecce autem telis Panthus elapsus Achiuom, A 2.319 Panthus Othryades, arcis Phoebique sacerdos, A 2.320 sacra manu uictosque deos paruumque nepotem A 2.321 ipse trahit, cursuque amens ad limina tendit. A 2.322 'Quo res summa, loco, Panthu? Quam prendimus arcem?' A 2.323 Uix ea fatus eram, gemitu cum talia reddit: A 2.324 'Uenit summa dies et ineluctabile tempus A 2.325 Dardaniae: fuimus Troes, fuit Ilium et ingens A 2.326 gloria Teucrorum; ferus omnia Iuppiter Argos A 2.327 transtulit; incensa Danai dominantur in urbe. A 2.328 Arduus armatos mediis in moenibus adstans A 2.329 fundit equus, uictorque Sinon incendia miscet A 2.330 insultans; portis alii bipatentibus adsunt, A 2.331 milia quot magnis umquam uenere Mycenis; A 2.332 obsedere alii telis angusta uiarum A 2.333 oppositi; stat ferri acies mucrone corusco A 2.334 stricta, parata neci; uix primi proelia temptant A 2.335 portarum uigiles, et caeco Marte resistunt.' A 2.336 Talibus Othryadae dictis et numine diuom A 2.337 in flammas et in arma feror, quo tristis Erinys, A 2.338 ullo fremitus uocat et sublatus ad aethera clamor. A 2.339 Addunt se socios Rhipeus et maximus armis A 2.340 Epytus oblati per lunam Hypanisque Dymasque, A 2.341 et lateri adglomerant nostro, iuuenisque Coroebus, A 2.342 Mygdonides: illis ad Troiam forte diebus A 2.343 uenerat, insano Cassandrae incensus amore, A 2.344 et gener auxilium Priamo Phrygibusque ferebat, A 2.345 infelix, qui non sponsae praecepta furentis A 2.346 audierit. A 2.347 Quos ubi confertos audere in proelia uidi, A 2.348 incipio super his: 'Iuuenes, fortissima frustra A 2.349 pectora, si uobis audentem extrema cupido A 2.350 certa sequi, quae sit rebus fortuna uidetis: A 2.351 excessere omnes, adytis arisque relictis, A 2.352 di, quibus imperium hoc steterat; succurritis urbi A 2.353 incensae; moriamur et in media arma ruamus. A 2.354 Una salus uictis, nullam sperare salutem.' A 2.355 Sic animis iuuenum furor additus: inde, lupi ceu A 2.356 raptores atra in nebula, quos improba uentris A 2.357 exegit caecos rabies, catulique relicti A 2.358 faucibus exspectant siccis, per tela, per hostis A 2.359 uadimus haud dubiam in mortem, mediaeque tenemus A 2.360 urbis iter; nox atra caua circumuolat umbra. A 2.361 Quis cladem illius noctis, quis funera fando A 2.362 explicet, aut possit lacrimis aequare labores? A 2.363 Urbs antiqua ruit, multos dominata per annos; A 2.364 plurima perque uias sternuntur inertia passim A 2.365 corpora, perque domos et religiosa deorum A 2.366 limina. Nec soli poenas dant sanguine Teucri; A 2.367 quondam etiam uictis redit in praecordia uirtus A 2.368 uictoresque cadunt Danai: crudelis ubique A 2.369 luctus, ubique pauor, et plurima mortis imago. A 2.370 Primus se, Danaum magna comitante caterua, A 2.371 Androgeos offert nobis, socia agmina credens A 2.372 inscius, atque ultro uerbis compellat amicis: A 2.373 'Festinate, uiri: nam quae tam sera moratur A 2.374 segnities? Alii rapiunt incensa feruntque A 2.375 Pergama; uos celsis nunc primum a nauibus itis.' A 2.376 Dixit, et extemplo, neque enim responsa dabantur A 2.377 fida satis, sensit medios delapsus in hostis. A 2.378 Obstipuit, retroque pedem cum uoce repressit: A 2.379 inprouisum aspris ueluti qui sentibus anguem A 2.380 pressit humi nitens, trepidusque repente refugit A 2.381 attollentem iras et caerula colla tumentem; A 2.382 haud secus Androgeos uisu tremefactus abibat. A 2.383 Inruimus, densis et circumfundimur armis, A 2.384 ignarosque loci passim et formidine captos A 2.385 sternimus: adspirat primo fortuna labori. A 2.386 Atque hic successu exsultans animisque Coroebus, A 2.387 'O socii, qua prima' inquit 'fortuna salutis A 2.388 monstrat iter, quoque ostendit se dextra, sequamur A 2.389 mutemus clipeos, Danaumque insignia nobis A 2.390 aptemus: dolus an uirtus, quis in hoste requirat? A 2.391 Arma dabunt ipsi.' Sic fatus, deinde comantem A 2.392 Androgei galeam clipeique insigne decorum A 2.393 induitur, laterique Argiuum accommodat ensem. A 2.394 Hoc Rhipeus, hoc ipse Dymas omnisque iuuentus A 2.395 laeta facit; spoliis se quisque recentibus armat. A 2.396 Uadimus immixti Danais haud numine nostro, A 2.397 multaque per caecam congressi proelia noctem A 2.398 conserimus, multos Danaum demittimus Orco. A 2.399 Diffugiunt alii ad nauis, et litora cursu A 2.400 fida petunt: pars ingentem formidine turpi A 2.401 scandunt rursus equum et nota conduntur in aluo. A 2.402 Heu nihil inuitis fas quemquam fidere diuis! A 2.403 Ecce trahebatur passis Priame\"ia uirgo A 2.404 crinibus a templo Cassandra adytisque Mineruae, A 2.405 ad caelum tendens ardentia lumina frustra,-- A 2.406 lumina, nam teneras arcebant uincula palmas. A 2.407 Non tulit hanc speciem furiata mente Coroebus, A 2.408 et sese medium iniecit periturus in agmen. A 2.409 Consequimur cuncti et densis incurrimus armis. A 2.410 Hic primum ex alto delubri culmine telis A 2.411 nostrorum obruimur, oriturque miserrima caedes A 2.412 armorum facie et Graiarum errore iubarum. A 2.413 Tum Danai gemitu atque ereptae uirginis ira A 2.414 undique collecti inuadunt, acerrimus Aiax, A 2.415 et gemini Atridae, Dolopumque exercitus omnis; A 2.416 aduersi rupto ceu quondam turbine uenti A 2.417 confligunt, Zephyrusque Notusque et laetus Eois A 2.418 Eurus equis; stridunt siluae, saeuitque tridenti A 2.419 spumeus atque imo Nereus ciet aequora fundo. A 2.420 Illi etiam, si quos obscura nocte per umbram A 2.421 fudimus insidiis totaque agitauimus urbe, A 2.422 apparent; primi clipeos mentitaque tela A 2.423 adgnoscunt, atque ora sono discordia signant. A 2.424 Ilicet obruimur numero; primusque Coroebus A 2.425 Penelei dextra diuae armipotentis ad aram A 2.426 procumbit; cadit et Rhipeus, iustissimus unus A 2.427 qui fuit in Teucris et seruantissimus aequi: A 2.428 dis aliter uisum; pereunt Hypanisque Dymasque A 2.429 confixi a sociis; nec te tua plurima, Panthu, A 2.430 labentem pietas nec Apollinis infula texit. A 2.431 Iliaci cineres et flamma extrema meorum, A 2.432 testor, in occasu uestro nec tela nec ullas A 2.433 uitauisse uices Danaum, et, si fata fuissent A 2.434 ut caderem, meruisse manu. Diuellimur inde, A 2.435 Iphitus et Pelias mecum, quorum Iphitus aeuo A 2.436 iam grauior, Pelias et uolnere tardus Ulixi; A 2.437 protinus ad sedes Priami clamore uocati. A 2.438 Hic uero ingentem pugnam, ceu cetera nusquam A 2.439 bella forent, nulli tota morerentur in urbe. A 2.440 Sic Martem indomitum, Danaosque ad tecta ruentis A 2.441 cernimus, obsessumque acta testudine limen. A 2.442 Haerent parietibus scalae, postisque sub ipsos A 2.443 nituntur gradibus, clipeosque ad tela sinistris A 2.444 protecti obiciunt, prensant fastigia dextris. A 2.445 Dardanidae contra turris ac tota domorum A 2.446 culmina conuellunt; his se, quando ultima cernunt, A 2.447 extrema iam in morte parant defendere telis; A 2.448 auratasque trabes, ueterum decora alta parentum, A 2.449 deuoluunt; alii strictis mucronibus imas A 2.450 obsedere fores; has seruant agmine denso. A 2.451 Instaurati animi, regis succurrere tectis, A 2.452 auxilioque leuare uiros, uimque addere uictis. A 2.453 Limen erat caecaeque fores et peruius usus A 2.454 tectorum inter se Priami, postesque relicti A 2.455 a tergo, infelix qua se, dum regna manebant, A 2.456 saepius Andromache ferre incomitata solebat A 2.457 ad soceros, et auo puerum Astyanacta trahebat. A 2.458 Euado ad summi fastigia culminis, unde A 2.459 tela manu miseri iactabant inrita Teucri. A 2.460 Turrim in praecipiti stantem summisque sub astra A 2.461 eductam tectis, unde omnis Troia uideri A 2.462 et Danaum solitae naues et Achaia castra, A 2.463 adgressi ferro circum, qua summa labantis A 2.464 iuncturas tabulata dabant, conuellimus altis A 2.465 sedibus, impulimusque; ea lapsa repente ruinam A 2.466 cum sonitu trahit et Danaum super agmina late A 2.467 incidit: ast alii subeunt, nec saxa, nec ullum A 2.468 telorum interea cessat genus. A 2.469 Uestibulum ante ipsum primoque in limine Pyrrhus A 2.470 exsultat, telis et luce coruscus aena; A 2.471 qualis ubi in lucem coluber mala gramina pastus A 2.472 frigida sub terra tumidum quem bruma tegebat, A 2.473 nunc, positis nouus exuuiis nitidusque iuuenta, A 2.474 lubrica conuoluit sublato pectore terga A 2.475 arduus ad solem, et linguis micat ore trisulcis. A 2.476 Una ingens Periphas et equorum agitator Achillis, A 2.477 armiger Automedon, una omnis Scyria pubes A 2.478 succedunt tecto, et flammas ad culmina iactant. A 2.479 Ipse inter primos correpta dura bipenni A 2.480 limina perrumpit, postisque a cardine uellit A 2.481 aeratos; iamque excisa trabe firma cauauit A 2.482 robora, et ingentem lato dedit ore fenestram. A 2.483 Adparet domus intus, et atria longa patescunt; A 2.484 adparent Priami et ueterum penetralia regum, A 2.485 armatosque uident stantis in limine primo. A 2.486 At domus interior gemitu miseroque tumultu A 2.487 miscetur, penitusque cauae plangoribus aedes A 2.488 femineis ululant; ferit aurea sidera clamor. A 2.489 Tum pauidae tectis matres ingentibus errant; A 2.490 amplexaeque tenent postis atque oscula figunt. A 2.491 Instat ui patria Pyrrhus; nec claustra, neque ipsi A 2.492 custodes sufferre ualent; labat ariete crebro A 2.493 ianua, et emoti procumbunt cardine postes. A 2.494 Fit uia ui; rumpunt aditus, primosque trucidant A 2.495 immissi Danai, et late loca milite complent. A 2.496 Non sic, aggeribus ruptis cum spumeus amnis A 2.497 exiit, oppositasque euicit gurgite moles, A 2.498 fertur in arua furens cumulo, camposque per omnis A 2.499 cum stabulis armenta trahit. Uidi ipse furentem A 2.500 caede Neoptolemum geminosque in limine Atridas; A 2.501 uidi Hecubam centumque nurus, Priamumque per aras A 2.502 sanguine foedantem, quos ipse sacrauerat, ignis. A 2.503 Quinquaginta illi thalami, spes tanta nepotum, A 2.504 barbarico postes auro spoliisque superbi, A 2.505 procubuere; tenent Danai, qua deficit ignis. A 2.506 Forsitan et Priami fuerint quae fata requiras. A 2.507 Urbis uti captae casum conuolsaque uidit A 2.508 limina tectorum et medium in penetralibus hostem, A 2.509 arma diu senior desueta trementibus aeuo A 2.510 circumdat nequiquam umeris, et inutile ferrum A 2.511 cingitur, ac densos fertur moriturus in hostis. A 2.512 Aedibus in mediis nudoque sub aetheris axe A 2.513 ingens ara fuit iuxtaque ueterrima laurus, A 2.514 incumbens arae atque umbra complexa Penatis. A 2.515 Hic Hecuba et natae nequiquam altaria circum, A 2.516 praecipites atra ceu tempestate columbae, A 2.517 condensae et diuum amplexae simulacra sedebant. A 2.518 Ipsum autem sumptis Priamum iuuenalibus armis A 2.519 ut uidit, 'Quae mens tam dira, miserrime coniunx, A 2.520 impulit his cingi telis? Aut quo ruis?' inquit; A 2.521 'Non tali auxilio nec defensoribus istis A 2.522 tempus eget, non, si ipse meus nunc adforet Hector. A 2.523 Huc tandem concede; haec ara tuebitur omnis, A 2.524 aut moriere simul.' Sic ore effata recepit A 2.525 ad sese et sacra longaeuum in sede locauit. A 2.526 Ecce autem elapsus Pyrrhi de caede Polites, A 2.527 unus natorum Priami, per tela, per hostis A 2.528 porticibus longis fugit, et uacua atria lustrat A 2.529 saucius: illum ardens infesto uolnere Pyrrhus A 2.530 insequitur, iam iamque manu tenet et premit hasta. A 2.531 Ut tandem ante oculos euasit et ora parentum, A 2.532 concidit, ac multo uitam cum sanguine fudit. A 2.533 Hic Priamus, quamquam in media iam morte tenetur, A 2.534 non tamen abstinuit, nec uoci iraeque pepercit: A 2.535 'At tibi pro scelere,' exclamat, 'pro talibus ausis, A 2.536 di, si qua est caelo pietas, quae talia curet, A 2.537 persoluant grates dignas et praemia reddant A 2.538 debita, qui nati coram me cernere letum A 2.539 fecisti et patrios foedasti funere uoltus. A 2.540 At non ille, satum quo te mentiris, Achilles A 2.541 talis in hoste fuit Priamo; sed iura fidemque A 2.542 supplicis erubuit, corpusque exsangue sepulcro A 2.543 reddidit Hectoreum, meque in mea regna remisit.' A 2.544 Sic fatus senior, telumque imbelle sine ictu A 2.545 coniecit, rauco quod protinus aere repulsum A 2.546 e summo clipei nequiquam umbone pependit. A 2.547 Cui Pyrrhus: 'Referes ergo haec et nuntius ibis A 2.548 Pelidae genitori; illi mea tristia facta A 2.549 degeneremque Neoptolemum narrare memento. A 2.550 Nunc morere.' Hoc dicens altaria ad ipsa trementem A 2.551 traxit et in multo lapsantem sanguine nati, A 2.552 implicuitque comam laeua, dextraque coruscum A 2.553 extulit, ac lateri capulo tenus abdidit ensem. A 2.554 Haec finis Priami fatorum; hic exitus illum A 2.555 sorte tulit, Troiam incensam et prolapsa uidentem A 2.556 Pergama, tot quondam populis terrisque superbum A 2.557 regnatorem Asiae. Iacet ingens litore truncus, A 2.558 auolsumque umeris caput, et sine nomine corpus. A 2.559 At me tum primum saeuus circumstetit horror A 2.560 Obstipui; subiit cari genitoris imago, A 2.561 ut regem aequaeuum crudeli uolnere uidi A 2.562 uitam exhalantem; subiit deserta Creusa, A 2.563 et direpta domus, et parui casus Iuli. A 2.564 Respicio, et quae sit me circum copia lustro. A 2.565 Deseruere omnes defessi, et corpora saltu A 2.566 ad terram misere aut ignibus aegra dedere. A 2.567 [Iamque adeo super unus eram, cum limina Uestae A 2.568 seruantem et tacitam secreta in sede latentem A 2.569 Tyndarida aspicio: dant clara incendia lucem A 2.570 erranti passimque oculos per cuncta ferenti. A 2.571 Illa sibi infestos euersa ob Pergama Teucros A 2.572 et poenas Danaum et deserti coniugis iras A 2.573 praemetuens, Troiae et patriae communis Erinys, A 2.574 abdiderat sese atque aris inuisa sedebat. A 2.575 Exarsere ignes animo; subit ira cadentem A 2.576 ulcisci patriam et sceleratas sumere poenas. A 2.577 'Scilicet haec Spartam incolumis patriasque Mycenas A 2.578 aspiciet, partoque ibit regina triumpho, A 2.579 coniugiumque, domumque, patres, natosque uidebit, A 2.580 Iliadum turba et Phrygiis comitata ministris? A 2.581 Occiderit ferro Priamus, Troia arserit igni? A 2.582 Dardanium totiens sudarit sanguine litus? A 2.583 Non ita: namque etsi nullum memorabile nomen A 2.584 feminea in poena est, nec habet uictoria laudem, A 2.585 extinxisse nefas tamen et sumpsisse merentis A 2.586 laudabor poenas, animumque explesse iuuabit A 2.587 ultricis flammae, et cineres satiasse meorum.' A 2.588 Talia iactabam, et furiata mente ferebar:] A 2.589 cum mihi se, non ante oculis tam clara, uidendam A 2.590 obtulit et pura per noctem in luce refulsit A 2.591 alma parens, confessa deam, qualisque uideri A 2.592 caelicolis et quanta solet, dextraque prehensum A 2.593 continuit, roseoque haec insuper addidit ore: A 2.594 'Nate, quis indomitas tantus dolor excitat iras? A 2.595 Quid furis, aut quonam nostri tibi cura recessit? A 2.596 Non prius aspicies, ubi fessum aetate parentem A 2.597 liqueris Anchisen; superet coniunxne Creusa, A 2.598 Ascaniusque puer? Quos omnes undique Graiae A 2.599 circum errant acies, et, ni mea cura resistat, A 2.600 iam flammae tulerint inimicus et hauserit ensis. A 2.601 Non tibi Tyndaridis facies inuisa Lacaenae A 2.602 culpatusue Paris: diuum inclementia, diuom, A 2.603 has euertit opes sternitque a culmine Troiam. A 2.604 Aspice--namque omnem, quae nunc obducta tuenti A 2.605 mortalis hebetat uisus tibi et umida circum A 2.606 caligat, nubem eripiam; tu ne qua parentis A 2.607 iussa time, neu praeceptis parere recusa:-- A 2.608 hic, ubi disiectas moles auolsaque saxis A 2.609 saxa uides mixtoque undantem puluere fumum. A 2.610 Neptunus muros magnoque emota tridenti A 2.611 fundamenta quatit, totamque a sedibus urbem A 2.612 eruit; hic Iuno Scaeas saeuissima portas A 2.613 prima tenet, sociumque furens a nauibus agmen A 2.614 ferro accincta uocat. A 2.615 Iam summas arces Tritonia, respice, Pallas A 2.616 insedit, nimbo effulgens et Gorgone saeua. A 2.617 Ipse pater Danais animos uiresque secundas A 2.618 sufficit, ipse deos in Dardana suscitat arma. A 2.619 Eripe, nate, fugam, finemque impone labori. A 2.620 Nusquam abero, et tutum patrio te limine sistam.' A 2.621 Dixerat, et spissis noctis se condidit umbris. A 2.622 Adparent dirae facies inimicaque Troiae A 2.623 numina magna deum. A 2.624 Tum uero omne mihi uisum considere in ignis A 2.625 Ilium et ex imo uerti Neptunia Troia; A 2.626 ac ueluti summis antiquam in montibus ornum A 2.627 cum ferro accisam crebrisque bipennibus instant A 2.628 eruere agricolae certatim,--illa usque minatur A 2.629 et tremefacta comam concusso uertice nutat, A 2.630 uolneribus donec paulatim euicta, supremum A 2.631 congemuit, traxitque iugis auolsa ruinam. A 2.632 Descendo, ac ducente deo flammam inter et hostis A 2.633 expedior; dant tela locum, flammaeque recedunt. A 2.634 Atque ubi iam patriae peruentum ad limina sedis A 2.635 antiquasque domos, genitor, quem tollere in altos A 2.636 optabam primum montis primumque petebam, A 2.637 abnegat excisa uitam producere Troia A 2.638 exsiliumque pati. 'Uos O, quibus integer aeui A 2.639 sanguis,' ait 'solidaeque suo stant robore uires, A 2.640 uos agitate fugam: A 2.641 me si caelicolae uoluissent ducere uitam, A 2.642 has mihi seruassent sedes. Satis una superque A 2.643 uidimus exscidia et captae superauimus urbi. A 2.644 Sic O, sic positum adfati discedite corpus. A 2.645 Ipse manu mortem inueniam; miserebitur hostis A 2.646 exuuiasque petet; facilis iactura sepulcri. A 2.647 Iam pridem inuisus diuis et inutilis annos A 2.648 demoror, ex quo me diuum pater atque hominum rex A 2.649 fulminis adflauit uentis et contigit igni.' A 2.650 Talia perstabat memorans, fixusque manebat. A 2.651 Nos contra effusi lacrimis, coniunxque Creusa A 2.652 Ascaniusque omnisque domus, ne uertere secum A 2.653 cuncta pater fatoque urguenti incumbere uellet. A 2.654 Abnegat, inceptoque et sedibus haeret in isdem. A 2.655 Rursus in arma feror, mortemque miserrimus opto: A 2.656 nam quod consilium aut quae iam fortuna dabatur? A 2.657 'Mene efferre pedem, genitor, te posse relicto A 2.658 sperasti, tantumque nefas patrio excidit ore? A 2.659 Si nihil ex tanta Superis placet urbe relinqui, A 2.660 et sedet hoc animo, perituraeque addere Troiae A 2.661 teque tuosque iuuat, patet isti ianua leto, A 2.662 iamque aderit multo Priami de sanguine Pyrrhus, A 2.663 natum ante ora patris, patrem qui obtruncat ad aras. A 2.664 Hoc erat, alma parens, quod me per tela, per ignis A 2.665 eripis, ut mediis hostem in penetralibus, utque A 2.666 Ascanium patremque meum iuxtaque Creusam A 2.667 alterum in alterius mactatos sanguine cernam? A 2.668 Arma, uiri, ferte arma; uocat lux ultima uictos. A 2.669 Reddite me Danais; sinite instaurata reuisam A 2.670 proelia: Numquam omnes hodie moriemur inulti.' A 2.671 Hinc ferro accingor rursus clipeoque sinistram A 2.672 insertabam aptans, meque extra tecta ferebam. A 2.673 Ecce autem complexa pedes in limine coniunx A 2.674 haerebat, paruumque patri tendebat Iulum: A 2.675 'Si periturus abis, et nos rape in omnia tecum; A 2.676 sin aliquam expertus sumptis spem ponis in armis, A 2.677 hanc primum tutare domum. Cui paruus Iulus, A 2.678 cui pater et coniunx quondam tua dicta relinquor?' A 2.679 Talia uociferans gemitu tectum omne replebat, A 2.680 cum subitum dictuque oritur mirabile monstrum. A 2.681 Namque manus inter maestorumque ora parentum A 2.682 ecce leuis summo de uertice uisus Iuli A 2.683 fundere lumen apex, tactuque innoxia mollis A 2.684 lambere flamma comas et circum tempora pasci. A 2.685 Nos pauidi trepidare metu, crinemque flagrantem A 2.686 excutere et sanctos restinguere fontibus ignis. A 2.687 At pater Anchises oculos ad sidera laetus A 2.688 extulit, et caelo palmas cum uoce tetendit: A 2.689 'Iuppiter omnipotens, precibus si flecteris ullis, A 2.690 aspice nos; hoc tantum, et, si pietate meremur, A 2.691 da deinde auxilium, pater, atque haec omina firma.' A 2.692 Uix ea fatus erat senior, subitoque fragore A 2.693 intonuit laeuum, et de caelo lapsa per umbras A 2.694 stella facem ducens multa cum luce cucurrit. A 2.695 Illam, summa super labentem culmina tecti, A 2.696 cernimus Idaea claram se condere silua A 2.697 signantemque uias; tum longo limite sulcus A 2.698 dat lucem, et late circum loca sulphure fumant. A 2.699 Hic uero uictus genitor se tollit ad auras, A 2.700 adfaturque deos et sanctum sidus adorat. A 2.701 'Iam iam nulla mora est; sequor et qua ducitis adsum. A 2.702 Di patrii, seruate domum, seruate nepotem. A 2.703 Uestrum hoc augurium, uestroque in numine Troia est. A 2.704 Cedo equidem, nec, nate, tibi comes ire recuso.' A 2.705 Dixerat ille; et iam per moenia clarior ignis A 2.706 auditur, propiusque aestus incendia uoluunt. A 2.707 'Ergo age, care pater, ceruici imponere nostrae; A 2.708 ipse subibo umeris, nec me labor iste grauabit: A 2.709 quo res cumque cadent, unum et commune periclum, A 2.710 una salus ambobus erit. Mihi paruus Iulus A 2.711 sit comes, et longe seruet uestigia coniunx: A 2.712 uos, famuli, quae dicam, animis aduertite uestris. A 2.713 Est urbe egressis tumulus templumque uetustum A 2.714 desertae Cereris, iuxtaque antiqua cupressus A 2.715 religione patrum multos seruata per annos. A 2.716 Hanc ex diuerso sedem ueniemus in unam. A 2.717 Tu, genitor, cape sacra manu patriosque Penatis; A 2.718 me, bello e tanto digressum et caede recenti, A 2.719 attrectare nefas, donec me flumine uiuo A 2.720 abluero.' A 2.721 Haec fatus, latos umeros subiectaque colla A 2.722 ueste super fuluique insternor pelle leonis, A 2.723 succedoque oneri; dextrae se paruus Iulus A 2.724 implicuit sequiturque patrem non passibus aequis; A 2.725 pone subit coniunx: ferimur per opaca locorum; A 2.726 et me, quem dudum non ulla iniecta mouebant A 2.727 tela neque aduerso glomerati ex agmine Grai, A 2.728 nunc omnes terrent aurae, sonus excitat omnis A 2.729 suspensum et pariter comitique onerique timentem. A 2.730 Iamque propinquabam portis, omnemque uidebar A 2.731 euasisse uiam, subito cum creber ad auris A 2.732 uisus adesse pedum sonitus, genitorque per umbram A 2.733 prospiciens; 'Nate' exclamat, 'fuge nate, propinquant. A 2.734 Ardentis clipeos atque aera micantia cerno!'-- A 2.735 Hic mihi nescio quod trepido male numen amicum A 2.736 confusam eripuit mentem. Namque auia cursu A 2.737 dum sequor, et nota excedo regione uiarum, A 2.738 heu, misero coniunx fatone erepta Creusa A 2.739 substitit, errauitne uia, seu lassa resedit, A 2.740 incertum; nec post oculis est reddita nostris. A 2.741 Nec prius amissam respexi animumque reflexi, A 2.742 quam tumulum antiquae Cereris sedemque sacratam A 2.743 uenimus; hic demum collectis omnibus una A 2.744 defuit, et comites natumque uirumque fefellit. A 2.745 Quem non incusaui amens hominumque deorumque, A 2.746 aut quid in euersa uidi crudelius urbe? A 2.747 Ascanium Anchisenque patrem Teucrosque Penatis A 2.748 commendo sociis et curua ualle recondo; A 2.749 ipse urbem repeto et cingor fulgentibus armis. A 2.750 Stat casus renouare omnis, omnemque reuerti A 2.751 per Troiam, et rursus caput obiectare periclis. A 2.752 Principio muros obscuraque limina portae, A 2.753 qua gressum extuleram, repeto, et uestigia retro A 2.754 obseruata sequor per noctem et lumine lustro. A 2.755 Horror ubique animo, simul ipsa silentia terrent. A 2.756 Inde domum, si forte pedem, si forte tulisset, A 2.757 me refero: inruerant Danai, et tectum omne tenebant. A 2.758 Ilicet ignis edax summa ad fastigia uento A 2.759 uoluitur; exsuperant flammae, furit aestus ad auras. A 2.760 Procedo et Priami sedes arcemque reuiso. A 2.761 Et iam porticibus uacuis Iunonis asylo A 2.762 custodes lecti Phoenix et dirus Ulixes A 2.763 praedam adseruabant. Huc undique Troia gaza A 2.764 incensis erepta adytis, mensaeque deorum, A 2.765 crateresque auro solidi, captiuaque uestis A 2.766 congeritur; pueri et pauidae longo ordine matres A 2.767 stant circum. A 2.768 Ausus quin etiam uoces iactare per umbram A 2.769 impleui clamore uias, maestusque Creusam A 2.770 nequiquam ingeminans iterumque iterumque uocaui. A 2.771 Quaerenti et tectis urbis sine fine furenti A 2.772 infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae A 2.773 uisa mihi ante oculos et nota maior imago. A 2.774 Obstipui, steteruntque comae et uox faucibus haesit. A 2.775 [Tum sic adfari et curas his demere dictis :] A 2.776 'Quid tantum insano iuuat indulgere dolori, A 2.777 O dulcis coniunx? Non haec sine numine diuom A 2.778 eueniunt; nec te hinc comitem asportare Creusam A 2.779 fas, aut ille sinit superi regnator Olympi. A 2.780 Longa tibi exsilia, et uastum maris aequor arandum, A 2.781 et terram Hesperiam uenies, ubi Lydius arua A 2.782 inter opima uirum leni fluit agmine Thybris: A 2.783 illic res laetae regnumque et regia coniunx A 2.784 parta tibi. Lacrimas dilectae pelle Creusae. A 2.785 Non ego Myrmidonum sedes Dolopumue superbas A 2.786 aspiciam, aut Graiis seruitum matribus ibo, A 2.787 Dardanis, et diuae Ueneris nurus. A 2.788 Sed me magna deum genetrix his detinet oris: A 2.789 iamque uale, et nati serua communis amorem.' A 2.790 Haec ubi dicta dedit, lacrimantem et multa uolentem A 2.791 dicere deseruit, tenuisque recessit in auras. A 2.792 Ter conatus ibi collo dare bracchia circum: A 2.793 ter frustra comprensa manus effugit imago, A 2.794 par leuibus uentis uolucrique simillima somno. A 2.795 Sic demum socios consumpta nocte reuiso. A 2.796 Atque hic ingentem comitum adfluxisse nouorum A 2.797 inuenio admirans numerum, matresque uirosque, A 2.798 collectam exsilio pubem, miserabile uolgus. A 2.799 Undique conuenere, animis opibusque parati, A 2.800 in quascumque uelim pelago deducere terras. A 2.801 Iamque iugis summae surgebat Lucifer Idae A 2.802 ducebatque diem, Danaique obsessa tenebant A 2.803 limina portarum, nec spes opis ulla dabatur; A 2.804 cessi, et sublato montes genitore petiui. A 3. 1 Postquam res Asiae Priamique euertere gentem A 3. 2 immeritam uisum Superis, ceciditque superbum A 3. 3 Ilium, et omnis humo fumat Neptunia Troia, A 3. 4 diuersa exsilia et desertas quaerere terras A 3. 5 auguriis agimur diuom, classemque sub ipsa A 3. 6 Antandro et Phrygiae molimur montibus Idae, A 3. 7 incerti, quo fata ferant, ubi sistere detur, A 3. 8 contrahimusque uiros. Uix prima inceperat aestas, A 3. 9 et pater Anchises dare fatis uela iubebat; A 3. 10 litora cum patriae lacrimans portusque relinquo A 3. 11 et campos, ubi Troia fuit: feror exsul in altum A 3. 12 cum sociis natoque Penatibus et magnis dis. A 3. 13 Terra procul uastis colitur Mauortia campis, A 3. 14 Thraces arant, acri quondam regnata Lycurgo, A 3. 15 hospitium antiquum Troiae sociique Penates, A 3. 16 dum Fortuna fuit. Feror huc, et litore curuo A 3. 17 moenia prima loco, fatis ingressus iniquis, A 3. 18 Aeneadasque meo nomen de nomine fingo. A 3. 19 Sacra Dionaeae matri diuisque ferebam A 3. 20 auspicibus coeptorum operum, superoque nitentem A 3. 21 caelicolum regi mactabam in litore taurum. A 3. 22 Forte fuit iuxta tumulus, quo cornea summo A 3. 23 uirgulta et densis hastilibus horrida myrtus. A 3. 24 Accessi, uiridemque ab humo conuellere siluam A 3. 25 conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras, A 3. 26 horrendum et dictu uideo mirabile monstrum. A 3. 27 Nam, quae prima solo ruptis radicibus arbos A 3. 28 uellitur, huic atro liquuntur sanguine guttae, A 3. 29 et terram tabo maculant. Mihi frigidus horror A 3. 30 membra quatit, gelidusque coit formidine sanguis. A 3. 31 Rursus et alterius lentum conuellere uimen A 3. 32 insequor, et causas penitus temptare latentis: A 3. 33 ater et alterius sequitur de cortice sanguis. A 3. 34 Multa mouens animo nymphas uenerabar agrestis A 3. 35 Gradiuumque patrem, Geticis qui praesidet aruis, A 3. 36 rite secundarent uisus omenque leuarent. A 3. 37 Tertia sed postquam maiore hastilia nisu A 3. 38 adgredior, genibusque aduersae obluctor harenae-- A 3. 39 eloquar, an sileam?--gemitus lacrimabilis imo A 3. 40 auditur tumulo, et uox reddita fertur ad auris: A 3. 41 'Quid miserum, Aenea, laceras? Iam parce sepulto; A 3. 42 parce pias scelerare manus. Non me tibi Troia A 3. 43 externum tulit, aut cruor hic de stipite manat. A 3. 44 Heu, fuge crudelis terras, fuge litus auarum: A 3. 45 nam Polydorus ego; hic confixum ferrea texit A 3. 46 telorum seges et iaculis increuit acutis.' A 3. 47 Tum uero ancipiti mentem formidine pressus A 3. 48 obstipui, steteruntque comae et uox faucibus haesit. A 3. 49 Hunc Polydorum auri quondam cum pondere magno A 3. 50 infelix Priamus furtim mandarat alendum A 3. 51 Threicio regi, cum iam diffideret armis A 3. 52 Dardaniae, cingique urbem obsidione uideret. A 3. 53 Ille, ut opes fractae Teucrum, et Fortuna recessit, A 3. 54 res Agamemnonias uictriciaque arma secutus, A 3. 55 fas omne abrumpit; Polydorum obtruncat, et auro A 3. 56 ui potitur. Quid non mortalia pectora cogis, A 3. 57 auri sacra fames? Postquam pauor ossa reliquit, A 3. 58 delectos populi ad proceres primumque parentem A 3. 59 monstra deum refero, et quae sit sententia posco. A 3. 60 Omnibus idem animus, scelerata excedere terra, A 3. 61 linqui pollutum hospitium, et dare classibus austros. A 3. 62 Ergo instauramus Polydoro funus, et ingens A 3. 63 aggeritur tumulo tellus; stant Manibus arae, A 3. 64 caeruleis maestae uittis atraque cupresso, A 3. 65 et circum Iliades crinem de more solutae; A 3. 66 inferimus tepido spumantia cymbia lacte A 3. 67 sanguinis et sacri pateras, animamque sepulcro A 3. 68 condimus, et magna supremum uoce ciemus. A 3. 69 Inde, ubi prima fides pelago, placataque uenti A 3. 70 dant maria et lenis crepitans uocat Auster in altum, A 3. 71 deducunt socii nauis et litora complent: A 3. 72 prouehimur portu, terraeque urbesque recedunt. A 3. 73 Sacra mari colitur medio gratissima tellus A 3. 74 Nereidum matri et Neptuno Aegaeo, A 3. 75 quam pius arquitenens oras et litora circum A 3. 76 errantem Mycono e celsa Gyaroque reuinxit, A 3. 77 immotamque coli dedit et contemnere uentos. A 3. 78 Huc feror; haec fessos tuto placidissima portu A 3. 79 accipit: egressi ueneramur Apollinis urbem. A 3. 80 Rex Anius, rex idem hominum Phoebique sacerdos A 3. 81 uittis et sacra redimitus tempora lauro, A 3. 82 occurrit; ueterem Anchisen adgnouit amicum. A 3. 83 Iungimus hospitio dextras, et tecta subimus. A 3. 84 Templa dei saxo uenerabar structa uetusto: A 3. 85 'Da propriam, Thymbraee, domum; da moenia fessis A 3. 86 et genus et mansuram urbem; serua altera Troiae A 3. 87 Pergama, reliquias Danaum atque immitis Achilli. A 3. 88 Quem sequimur? Quoue ire iubes? Ubi ponere sedes? A 3. 89 Da, pater, augurium, atque animis inlabere nostris.' A 3. 90 Uix ea fatus eram: tremere omnia uisa repente, A 3. 91 liminaque laurusque dei, totusque moueri A 3. 92 mons circum, et mugire adytis cortina reclusis. A 3. 93 Submissi petimus terram, et uox fertur ad auris: A 3. 94 'Dardanidae duri, quae uos a stirpe parentum A 3. 95 prima tulit tellus, eadem uos ubere laeto A 3. 96 accipiet reduces. Antiquam exquirite matrem: A 3. 97 hic domus Aeneae cunctis dominabitur oris, A 3. 98 et nati natorum, et qui nascentur ab illis.' A 3. 99 Haec Phoebus; mixtoque ingens exorta tumultu A 3.100 laetitia, et cuncti quae sint ea moenia quaerunt, A 3.101 quo Phoebus uocet errantis iubeatque reuerti? A 3.102 Tum genitor, ueterum uoluens monumenta uirorum, A 3.103 'Audite, O proceres' ait 'et spes discite uestras: A 3.104 Creta Iouis magni medio iacet insula ponto; A 3.105 mons Idaeus ubi, et gentis cunabula nostrae. A 3.106 Centum urbes habitant magnas, uberrima regna; A 3.107 maximus unde pater, si rite audita recordor, A 3.108 Teucrus Rhoeteas primum est aduectus in oras, A 3.109 optauitque locum regno. Nondum Ilium et arces A 3.110 Pergameae steterant; habitabant uallibus imis. A 3.111 hinc mater cultrix Cybeli Corybantiaque aera A 3.112 Idaeumque nemus; hinc fida silentia sacris, A 3.113 et iuncti currum dominae subiere leones. A 3.114 Ergo agite, et, diuum ducunt qua iussa, sequamur; A 3.115 placemus uentos et Gnosia regna petamus. A 3.116 Nec longo distant cursu; modo Iuppiter adsit, A 3.117 tertia lux classem Cretaeis sistet in oris.' A 3.118 Sic fatus, meritos aris mactauit honores, A 3.119 taurum Neptuno, taurum tibi, pulcher Apollo A 3.120 nigram Hiemi pecudem, Zephyris felicibus albam. A 3.121 Fama uolat pulsum regnis cessisse paternis A 3.122 Idomenea ducem, desertaque litora Cretae A 3.123 hoste uacare domos, sedesque adstare relictas. A 3.124 Linquimus Ortygiae portus, pelagoque uolamus, A 3.125 bacchatamque iugis Naxon uiridemque Donysam, A 3.126 Olearon, niueamque Paron, sparsasque per aequor A 3.127 Cycladas, et crebris legimus freta consita terris. A 3.128 Nauticus exoritur uario certamine clamor; A 3.129 hortantur socii: ''Cretam proauosque petamus!" A 3.130 Prosequitur surgens a puppi uentus euntis A 3.131 et tandem antiquis Curetum adlabimur oris. A 3.132 Ergo auidus muros optatae molior urbis, A 3.133 Pergameamque uoco, et laetam cognomine gentem A 3.134 hortor amare focos arcemque attollere tectis. A 3.135 Iamque fere sicco subductae litore puppes; A 3.136 conubiis aruisque nouis operata iuuentus; A 3.137 iura domosque dabam: subito cum tabida membris, A 3.138 corrupto caeli tractu, miserandaque uenit A 3.139 arboribusque satisque lues et letifer annus. A 3.140 Linquebant dulcis animas, aut aegra trahebant A 3.141 corpora; tum sterilis exurere Sirius agros; A 3.142 arebant herbae, et uictum seges aegra negabat. A 3.143 Rursus ad oraclum Ortygiae Phoebumque remenso A 3.144 hortatur pater ire mari, ueniamque precari: A 3.145 quam fessis finem rebus ferat; unde laborum A 3.146 temptare auxilium iubeat; quo uertere cursus. A 3.147 Nox erat, et terris animalia somnus habebat: A 3.148 effigies sacrae diuum Phrygiique Penates, A 3.149 quos mecum a Troia mediisque ex ignibus urbis A 3.150 extuleram, uisi ante oculos adstare iacentis A 3.151 in somnis, multo manifesti lumine, qua se A 3.152 plena per insertas fundebat luna fenestras; A 3.153 tum sic adfari et curas his demere dictis: A 3.154 'Quod tibi delato Ortygiam dicturus Apollo est, A 3.155 hic canit, et tua nos en ultro ad limina mittit. A 3.156 Nos te, Dardania incensa, tuaque arma secuti, A 3.157 nos tumidum sub te permensi classibus aequor, A 3.158 idem uenturos tollemus in astra nepotes, A 3.159 imperiumque urbi dabimus: tu moenia magnis A 3.160 magna para, longumque fugae ne linque laborem. A 3.161 Mutandae sedes: non haec tibi litora suasit A 3.162 Delius, aut Cretae iussit considere Apollo. A 3.163 Est locus, Hesperiam Grai cognomine dicunt, A 3.164 terra antiqua, potens armis atque ubere glaebae; A 3.165 Oenotri coluere uiri; nunc fama minores A 3.166 Italiam dixisse ducis de nomine gentem: A 3.167 hae nobis propriae sedes; hinc Dardanus ortus, A 3.168 Iasiusque pater, genus a quo principe nostrum. A 3.169 Surge age, et haec laetus longaeuo dicta parenti A 3.170 haud dubitanda refer: Corythum terrasque requirat A 3.171 Ausonias; Dictaea negat tibi Iuppiter arua.' A 3.172 Talibus attonitus uisis et uoce deorum-- A 3.173 nec sopor illud erat, sed coram adgnoscere uoltus A 3.174 uelatasque comas praesentiaque ora uidebar; A 3.175 tum gelidus toto manabat corpore sudor A 3.176 corripio e stratis corpus, tendoque supinas A 3.177 ad caelum cum uoce manus, et munera libo A 3.178 intemerata focis. Perfecto laetus honore A 3.179 Anchisen facio certum, remque ordine pando. A 3.180 Adgnouit prolem ambiguam geminosque parentes, A 3.181 seque nouo ueterum deceptum errore locorum. A 3.182 Tum memorat: 'Nate, Iliacis exercite fatis, A 3.183 sola mihi talis casus Cassandra canebat. A 3.184 Nunc repeto haec generi portendere debita nostro, A 3.185 et saepe Hesperiam, saepe Itala regna uocare. A 3.186 Sed quis ad Hesperiae uenturos litora Teucros A 3.187 crederet, aut quem tum uates Cassandra moueret? A 3.188 Cedamus Phoebo, et moniti meliora sequamur.' A 3.189 Sic ait, et cuncti dicto paremus ouantes. A 3.190 Hanc quoque deserimus sedem, paucisque relictis A 3.191 uela damus, uastumque caua trabe currimus aequor. A 3.192 Postquam altum tenuere rates, nec iam amplius ullae A 3.193 adparent terrae, caelum undique et undique pontus, A 3.194 tum mihi caeruleus supra caput adstitit imber, A 3.195 noctem hiememque ferens, et inhorruit unda tenebris. A 3.196 Continuo uenti uoluunt mare, magnaque surgunt A 3.197 aequora; dispersi iactamur gurgite uasto; A 3.198 inuoluere diem nimbi, et nox umida caelum A 3.199 abstulit; ingeminant abruptis nubibus ignes. A 3.200 Excutimur cursu, et caecis erramus in undis. A 3.201 Ipse diem noctemque negat discernere caelo, A 3.202 nec meminisse uiae media Palinurus in unda. A 3.203 Tris adeo incertos caeca caligine soles A 3.204 erramus pelago, totidem sine sidere noctes. A 3.205 Quarto terra die primum se attollere tandem A 3.206 uisa, aperire procul montis, ac uoluere fumum. A 3.207 Uela cadunt, remis insurgimus; haud mora nautae A 3.208 adnixi torquent spumas et caerula uerrunt. A 3.209 Seruatum ex undis Strophadum me litora primum A 3.210 accipiunt; Strophades Graio stant nomine dictae, A 3.211 insulae Ionio in magno, quas dira Celaeno A 3.212 Harpyiaeque colunt aliae, Phineia postquam A 3.213 clausa domus, mensasque metu liquere priores. A 3.214 Tristius haud illis monstrum, nec saeuior ulla A 3.215 pestis et ira deum Stygiis sese extulit undis. A 3.216 Uirginei uolucrum uoltus, foedissima uentris A 3.217 proluuies, uncaeque manus, et pallida semper A 3.218 ora fame. A 3.219 Huc ubi delati portus intrauimus, ecce A 3.220 laeta boum passim campis armenta uidemus, A 3.221 caprigenumque pecus nullo custode per herbas. A 3.222 Inruimus ferro, et diuos ipsumque uocamus A 3.223 in partem praedamque Iouem; tum litore curuo A 3.224 exstruimusque toros, dapibusque epulamur opimis. A 3.225 At subitae horrifico lapsu de montibus adsunt A 3.226 Harpyiae, et magnis quatiunt clangoribus alas, A 3.227 diripiuntque dapes, contactuque omnia foedant A 3.228 immundo; tum uox taetrum dira inter odorem. A 3.229 Rursum in secessu longo sub rupe cauata, A 3.230 arboribus clausi circum atque horrentibus umbris, A 3.231 instruimus mensas arisque reponimus ignem: A 3.232 rursum ex diuerso caeli caecisque latebris A 3.233 turba sonans praedam pedibus circumuolat uncis, A 3.234 polluit ore dapes. Sociis tunc, arma capessant, A 3.235 edico, et dira bellum cum gente gerendum. A 3.236 Haud secus ac iussi faciunt, tectosque per herbam A 3.237 disponunt enses et scuta latentia condunt. A 3.238 Ergo ubi delapsae sonitum per curua dedere A 3.239 litora, dat signum specula Misenus ab alta A 3.240 aere cauo. Inuadunt socii, et noua proelia temptant, A 3.241 obscenas pelagi ferro foedare uolucres: A 3.242 sed neque uim plumis ullam nec uolnera tergo A 3.243 accipiunt, celerique fuga sub sidera lapsae A 3.244 semesam praedam et uestigia foeda relinquunt. A 3.245 Una in praecelsa consedit rupe Celaeno, A 3.246 infelix uates, rumpitque hanc pectore uocem: A 3.247 'Bellum etiam pro caede boum stratisque iuuencis, A 3.248 Laomedontiadae, bellumne inferre paratis, A 3.249 et patrio Harpyias insontis pellere regno? A 3.250 Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta, A 3.251 quae Phoebo pater omnipotens, mihi Phoebus Apollo A 3.252 praedixit, uobis Furiarum ego maxuma pando. A 3.253 Italiam cursu petitis, uentisque uocatis A 3.254 ibitis Italiam, portusque intrare licebit; A 3.255 sed non ante datam cingetis moenibus urbem, A 3.256 quam uos dira fames nostraeque iniuria caedis A 3.257 ambesas subigat malis absumere mensas.' A 3.258 Dixit, et in siluam pennis ablata refugit. A 3.259 At sociis subita gelidus formidine sanguis A 3.260 deriguit; cecidere animi, nec iam amplius armis, A 3.261 sed uotis precibusque iubent exposcere pacem, A 3.262 siue deae, seu sint dirae obscenaeque uolucres. A 3.263 Et pater Anchises passis de litore palmis A 3.264 numina magna uocat, meritosque indicit honores: A 3.265 'Di, prohibete minas; di, talem auertite casum, A 3.266 et placidi seruate pios!' Tum litore funem A 3.267 deripere, excussosque iubet laxare rudentes. A 3.268 Tendunt uela Noti; fugimus spumantibus undis, A 3.269 qua cursum uentusque gubernatorque uocabat. A 3.270 Iam medio adparet fluctu nemorosa Zacynthos A 3.271 Dulichiumque Sameque et Neritos ardua saxis. A 3.272 Effugimus scopulos Ithacae, Laertia regna, A 3.273 et terram altricem saeui exsecramur Ulixi. A 3.274 Mox et Leucatae nimbosa cacumina montis A 3.275 et formidatus nautis aperitur Apollo. A 3.276 Hunc petimus fessi et paruae succedimus urbi; A 3.277 ancora de prora iacitur, stant litore puppes. A 3.278 Ergo insperata tandem tellure potiti, A 3.279 lustramurque Ioui uotisque incendimus aras, A 3.280 Actiaque Iliacis celebramus litora ludis. A 3.281 Exercent patrias oleo labente palaestras A 3.282 nudati socii; iuuat euasisse tot urbes A 3.283 Argolicas, mediosque fugam tenuisse per hostis. A 3.284 Interea magnum sol circumuoluitur annum, A 3.285 et glacialis hiemps aquilonibus asperat undas. A 3.286 Aere cauo clipeum. magni gestamen Abantis, A 3.287 postibus aduersis figo, et rem carmine signo: A 3.288 A{\sc ENEAS HAEC DE} D{\sc ANAIS UICTORIBUS ARMA}. A 3.289 Linquere tum portus iubeo et considere transtris: A 3.290 certatim socii feriunt mare et aequora uerrunt. A 3.291 Protinus aerias Phaeacum abscondimus arces, A 3.292 litoraque Epiri legimus portuque subimus A 3.293 Chaonio, et celsam Buthroti accedimus urbem. A 3.294 Hic incredibilis rerum fama occupat auris, A 3.295 Priamiden Helenum Graias regnare per urbes, A 3.296 coniugio Aeacidae Pyrrhi sceptrisque potitum, A 3.297 et patrio Andromachen iterum cessisse marito. A 3.298 Obstipui, miroque incensum pectus amore, A 3.299 compellare uirum et casus cognoscere tantos. A 3.300 Progredior portu, classis et litora linquens, A 3.301 sollemnis cum forte dapes et tristia dona A 3.302 ante urbem in luco falsi Simoentis ad undam A 3.303 libabat cineri Andromache, Manisque uocabat A 3.304 Hectoreum ad tumulum, uiridi quem caespite inanem A 3.305 et geminas, causam lacrimis, sacrauerat aras. A 3.306 Ut me conspexit uenientem et Troia circum A 3.307 arma amens uidit, magnis exterrita monstris A 3.308 deriguit uisu in medio, calor ossa reliquit; A 3.309 labitur, et longo uix tandem tempore fatur: A 3.310 'Uerane te facies, uerus mihi nuntius adfers, A 3.311 nate dea? Uiuisne, aut, si lux alma recessit, A 3.312 Hector ubi est?' Dixit, lacrimasque effudit et omnem A 3.313 impleuit clamore locum. Uix pauca furenti A 3.314 subicio, et raris turbatus uocibus hisco: A 3.315 'uiuo equidem, uitamque extrema per omnia duco; A 3.316 ne dubita, nam uera uides. A 3.317 Heu, quis te casus deiectam coniuge tanto A 3.318 excipit, aut quae digna satis fortuna reuisit A 3.319 Hectoris Andromachen? Pyrrhin' conubia seruas?' A 3.320 Deiecit uoltum et demissa uoce locuta est: A 3.321 'O felix una ante alias Priameia uirgo, A 3.322 hostilem ad tumulum Troiae sub moenibus altis A 3.323 iussa mori, quae sortitus non pertulit ullos, A 3.324 nec uictoris eri tetigit captiua cubile! A 3.325 nos, patria incensa, diuersa per aequora uectae, A 3.326 stirpis Achilleae fastus iuuenemque superbum, A 3.327 seruitio enixae, tulimus: qui deinde, secutus A 3.328 Ledaeam Hermionen Lacedaemoniosque hymenaeos, A 3.329 me famulo famulamque Heleno transmisit habendam. A 3.330 Ast illum, ereptae magno inflammatus amore A 3.331 coniugis et scelerum Furiis agitatus, Orestes A 3.332 excipit incautum patriasque obtruncat ad aras. A 3.333 Morte Neoptolemi regnorum reddita cessit A 3.334 pars Heleno, qui Chaonios cognomine campos A 3.335 Chaoniamque omnem Troiano a Chaone dixit, A 3.336 Pergamaque Iliacamque iugis hanc addidit arcem. A 3.337 Sed tibi qui cursum uenti, quae fata dedere? A 3.338 Aut quisnam ignarum nostris deus adpulit oris? A 3.339 Quid puer Ascanius? superatne et uescitur aura, A 3.340 quem tibi iam Troia-- A 3.341 Ecqua tamen puero est amissae cura parentis? A 3.342 Ecquid in antiquam uirtutem animosque uirilis A 3.343 et pater Aeneas et auunculus excitat Hector?' A 3.344 Talia fundebat lacrimans longosque ciebat A 3.345 incassum fletus, cum sese a moenibus heros A 3.346 Priamides multis Helenus comitantibus adfert, A 3.347 adgnoscitque suos, laetusque ad limina ducit, A 3.348 et multum lacrimas uerba inter singula fundit. A 3.349 Procedo, et paruam Troiam simulataque magnis A 3.350 Pergama, et arentem Xanthi cognomine riuum A 3.351 adgnosco, Scaeaeque amplector limina portae. A 3.352 Nec non et Teucri socia simul urbe fruuntur: A 3.353 illos porticibus rex accipiebat in amplis; A 3.354 aulai medio libabant pocula Bacchi, A 3.355 impositis auro dapibus, paterasque tenebant. A 3.356 Iamque dies alterque dies processit, et aurae A 3.357 uela uocant tumidoque inflatur carbasus austro. A 3.358 His uatem adgredior dictis ac talia quaeso: A 3.359 'Troiugena, interpres diuom, qui numina Phoebi, A 3.360 qui tripodas, Clarii laurus, qui sidera sentis, A 3.361 et uolucrum linguas et praepetis omina pennae, A 3.362 fare age--namque omnem cursum mihi prospera dixit A 3.363 religio, et cuncti suaserunt numine diui A 3.364 Italiam petere et terras temptare repostas: A 3.365 sola nouum dictuque nefas Harpyia Celaeno A 3.366 prodigium canit, et tristis denuntiat iras, A 3.367 obscenamque famem--quae prima pericula uito? A 3.368 Quidue sequens tantos possim superare labores?' A 3.369 Hic Helenus, caesis primum de more iuuencis, A 3.370 exorat pacem diuom, uittasque resoluit A 3.371 sacrati capitis, meque ad tua limina, Phoebe, A 3.372 ipse manu multo suspensum numine ducit, A 3.373 atque haec deinde canit diuino ex ore sacerdos: A 3.374 'Nate dea,--nam te maioribus ire per altum A 3.375 auspiciis manifesta fides: sic fata deum rex A 3.376 sortitur, uoluitque uices; is uertitur ordo-- A 3.377 pauca tibi e multis, quo tutior hospita lustres A 3.378 aequora et Ausonio possis considere portu, A 3.379 expediam dictis; prohibent nam cetera Parcae A 3.380 scire Helenum farique uetat Saturnia Iuno. A 3.381 Principio Italiam, quam tu iam rere propinquam A 3.382 uicinosque, ignare, paras inuadere portus, A 3.383 longa procul longis uia diuidit inuia terris. A 3.384 Ante et Trinacria lentandus remus in unda, A 3.385 et salis Ausonii lustrandum nauibus aequor, A 3.386 infernique lacus, Aeaeaeque insula Circae, A 3.387 quam tuta possis urbem componere terra: A 3.388 signa tibi dicam, tu condita mente teneto: A 3.389 cum tibi sollicito secreti ad fluminis undam A 3.390 litoreis ingens inuenta sub ilicibus sus A 3.391 triginta capitum fetus enixa iacebit. A 3.392 alba, solo recubans, albi circum ubera nati, A 3.393 is locus urbis erit, requies ea certa laborum. A 3.394 Nec tu mensarum morsus horresce futuros: A 3.395 fata uiam inuenient, aderitque uocatus Apollo. A 3.396 'Has autem terras, Italique hanc litoris oram, A 3.397 proxuma quae nostri perfunditur aequoris aestu, A 3.398 effuge; cuncta malis habitantur moenia Grais. A 3.399 Hic et Narycii posuerunt moenia Locri, A 3.400 et Sallentinos obsedit milite campos A 3.401 Lyctius Idomeneus; hic illa ducis Meliboei A 3.402 parua Philoctetae subnixa Petelia muro. A 3.403 Quin, ubi transmissae steterint trans aequora classes, A 3.404 et positis aris iam uota in litore solues, A 3.405 purpureo uelare comas adopertus amictu, A 3.406 ne qua inter sanctos ignis in honore deorum A 3.407 hostilis facies occurrat et omina turbet. A 3.408 Hunc socii morem sacrorum, hunc ipse teneto: A 3.409 hac casti maneant in religione nepotes. A 3.410 'Ast ubi digressum Siculae te admouerit orae A 3.411 uentus, et angusti rarescent claustra Pelori, A 3.412 laeua tibi tellus et longo laeua petantur A 3.413 aequora circuitu: dextrum fuge litus et undas. A 3.414 Haec loca ui quondam et uasta conuolsa ruina-- A 3.415 tantum aeui longinqua ualet mutare uetustas-- A 3.416 dissiluisse ferunt, cum protinus utraque tellus A 3.417 una foret; uenit medio ui pontus et undis A 3.418 Hesperium Siculo latus abscidit, aruaque et urbes A 3.419 litore diductas angusto interluit aestu. A 3.420 Dextrum Scylla latus, laeuum implacata Charybdis A 3.421 obsidet, atque imo barathri ter gurgite uastos A 3.422 sorbet in abruptum fluctus, rursusque sub auras A 3.423 erigit alternos et sidera uerberat unda. A 3.424 At Scyllam caecis cohibet spelunca latebris, A 3.425 ora exsertantem et nauis in saxa trahentem. A 3.426 Prima hominis facies et pulchro pectore uirgo A 3.427 pube tenus, postrema immani corpore pristis, A 3.428 delphinum caudas utero commissa luporum. A 3.429 Praestat Trinacrii metas lustrare Pachyni A 3.430 cessantem, longos et circumflectere cursus, A 3.431 quam semel informem uasto uidisse sub antro A 3.432 Scyllam, et caeruleis canibus resonantia saxa. A 3.433 'Praeterea, si qua est Heleno prudentia, uati A 3.434 si qua fides, animum si ueris implet Apollo, A 3.435 unum illud tibi, nate dea, proque omnibus unum A 3.436 praedicam, et repetens iterumque iterumque monebo: A 3.437 Iunonis magnae primum prece numen adora; A 3.438 Iunoni cane uota libens, dominamque potentem A 3.439 supplicibus supera donis: sic denique uictor A 3.440 Trinacria finis Italos mittere relicta. A 3.441 'Huc ubi delatus Cumaeam accesseris urbem, A 3.442 diuinosque lacus, et Auerna sonantia siluis, A 3.443 insanam uatem aspicies, quae rupe sub ima A 3.444 fata canit, foliisque notas et nomina mandat. A 3.445 Quaecumque in foliis descripsit carmina uirgo, A 3.446 digerit in numerum, atque antro seclusa relinquit. A 3.447 Illa manent immota locis, neque ab ordine cedunt; A 3.448 uerum eadem, uerso tenuis cum cardine uentus A 3.449 impulit et teneras turbauit ianua frondes, A 3.450 numquam deinde cauo uolitantia prendere saxo, A 3.451 nec reuocare situs aut iungere carmina curat: A 3.452 inconsulti abeunt, sedemque odere Sibyllae. A 3.453 Hic tibi ne qua morae fuerint dispendia tanti,-- A 3.454 quamuis increpitent socii, et ui cursus in altum A 3.455 uela uocet, possisque sinus implere secundos,-- A 3.456 quin adeas uatem precibusque oracula poscas A 3.457 ipsa canat, uocemque uolens atque ora resoluat. A 3.458 Illa tibi Italiae populos uenturaque bella, A 3.459 et quo quemque modo fugiasque ferasque laborem A 3.460 expediet, cursusque dabit uenerata secundos. A 3.461 Haec sunt, quae nostra liceat te uoce moneri. A 3.462 Uade age, et ingentem factis fer ad aethera Troiam.' A 3.463 Quae postquam uates sic ore effatus amico est, A 3.464 dona dehinc auro grauia sectoque elephanto A 3.465 imperat ad nauis ferri, stipatque carinis A 3.466 ingens argentum, Dodonaeosque lebetas, A 3.467 loricam consertam hamis auroque trilicem, A 3.468 et conum insignis galeae cristasque comantis, A 3.469 arma Neoptolemi; sunt et sua dona parenti. A 3.470 Addit equos, additque duces; A 3.471 remigium supplet; socios simul instruit armis. A 3.472 Interea classem uelis aptare iubebat A 3.473 Anchises, fieret uento mora ne qua ferenti. A 3.474 Quem Phoebi interpres multo compellat honore: A 3.475 'Coniugio, Anchise, Ueneris dignate superbo, A 3.476 cura deum, bis Pergameis erepte ruinis, A 3.477 ecce tibi Ausoniae tellus; hanc arripe uelis. A 3.478 Et tamen hanc pelago praeterlabare necesse est; A 3.479 Ausoniae pars illa procul, quam pandit Apollo. A 3.480 Uade' ait 'O felix nati pietate. Quid ultra A 3.481 prouehor, et fando surgentis demoror austros?' A 3.482 Nec minus Andromache digressu maesta supremo A 3.483 fert picturatas auri subtemine uestes A 3.484 et Phrygiam Ascanio chlamydem (nec cedit honore), A 3.485 textilibusque onerat donis, ac talia fatur: A 3.486 'Accipe et haec, manuum tibi quae monumenta mearum A 3.487 sint, puer, et longum Andromachae testentur amorem, A 3.488 coniugis Hectoreae. Cape dona extrema tuorum, A 3.489 O milli sola mei super Astyanactis imago: A 3.490 sic oculos, sic ille manus, sic ora ferebat; A 3.491 et nunc aequali tecum pubesceret aeuo.' A 3.492 Hos ego digrediens lacrimis adfabar obortis: A 3.493 'Uiuite felices, quibus est fortuna peracta A 3.494 iam sua; nos alia ex aliis in fata uocamur. A 3.495 Uobis parta quies; nullum maris aequor arandum, A 3.496 arua neque Ausoniae semper cedentia retro A 3.497 quaerenda. Effigiem Xanthi Troiamque uidetis A 3.498 quam uestrae fecere manus, melioribus, opto, A 3.499 auspiciis, et quae fuerit minus obuia Graiis. A 3.500 Si quando Thybrim uicinaque Thybridis arua A 3.501 intraro, gentique meae data moenia cernam, A 3.502 cognatas urbes olim populosque propinquos, A 3.503 Epiro, Hesperia, quibus idem Dardanus auctor A 3.504 atque idem casus, unam faciemus utramque A 3.505 Troiam animis; maneat nostros ea cura nepotes.' A 3.506 Prouehimur pelago uicina Ceraunia iuxta, A 3.507 unde iter Italiam cursusque breuissimus undis. A 3.508 Sol ruit interea et montes umbrantur opaci; A 3.509 sternimur optatae gremio telluris ad undam, A 3.510 sortiti remos, passimque in litore sicco A 3.511 corpora curamus; fessos sopor inrigat artus. A 3.512 Necdum orbem medium Nox horis acta subibat: A 3.513 haud segnis strato surgit Palinurus et omnis A 3.514 explorat uentos, atque auribus aera captat; A 3.515 sidera cuncta notat tacito labentia caelo, A 3.516 Arcturum pluuiasque Hyadas geminosque Triones, A 3.517 armatumque auro circumspicit Oriona. A 3.518 Postquam cuncta uidet caelo constare sereno, A 3.519 dat clarum e puppi signum; nos castra mouemus, A 3.520 temptamusque uiam et uelorum pandimus alas. A 3.521 Iamque rubescebat stellis Aurora fugatis, A 3.522 cum procul obscuros collis humilemque uidemus A 3.523 Italiam. ''Italiam" primus conclamat Achates, A 3.524 ''Italiam" laeto socii clamore salutant. A 3.525 Tum pater Anchises magnum cratera corona A 3.526 induit, impleuitque mero, diuosque uocauit A 3.527 stans celsa in puppi: A 3.528 'Di maris et terrae tempestatumque potentes, A 3.529 ferte uiam uento facilem et spirate secundi.' A 3.530 Crebrescunt optatae aurae portusque patescit A 3.531 iam propior, templumque adparet in arce Mineruae. A 3.532 Uela legunt socii et proras ad litora torquent. A 3.533 Portus ab Euroo fluctu curuatus in arcum, A 3.534 obiectae salsa spumant aspargine cautes; A 3.535 ipse latet; gemino demittunt bracchia muro A 3.536 turriti scopuli, refugitque ab litore templum. A 3.537 Quattuor hic, primum omen, equos in gramine uidi A 3.538 tondentis campum late, candore niuali. A 3.539 Et pater Anchises: 'Bellum, O terra hospita, portas A 3.540 bello armantur equi, bellum haec armenta minantur. A 3.541 Sed tamen idem olim curru succedere sueti A 3.542 quadrupedes, et frena iugo concordia ferre; A 3.543 spes et pacis' ait. Tum numina sancta precamur A 3.544 Palladis armisonae, quae prima accepit ouantis, A 3.545 et capita ante aras Phrygio uelamur amictu; A 3.546 praeceptisque Heleni, dederat quae maxima, rite A 3.547 Iunoni Argiuae iussos adolemus honores. A 3.548 Haud mora, continuo perfectis ordine uotis, A 3.549 cornua uelatarum obuertimus antemarum, A 3.550 Graiugenumque domos suspectaque linquimus arua. A 3.551 Hinc sinus Herculei (si uera est fama) Tarenti A 3.552 cernitur; attollit se diua Lacinia contra, A 3.553 Caulonisque arces et nauifragum Scylaceum. A 3.554 Tum procul e fluctu Trinacria cernitur Aetna, A 3.555 et gemitum ingentem pelagi pulsataque saxa A 3.556 audimus longe fractasque ad litora uoces, A 3.557 exsultantque uada, atque aestu miscentur harenae. A 3.558 Et pater Anchises: 'Nimirum haec illa Charybdis: A 3.559 hos Helenus scopulos, haec saxa horrenda canebat. A 3.560 Eripite, O socii, pariterque insurgite remis!' A 3.561 Haud minus ac iussi faciunt, primusque rudentem A 3.562 contorsit laeuas proram Palinurus ad undas. A 3.563 laeuam cuncta cohors remis uentisque petiuit. A 3.564 Tollimur in caelum curuato gurgite, et idem A 3.565 subducta ad Manis imos desedimus unda. A 3.566 Ter scopuli clamorem inter caua saxa dedere: A 3.567 ter spumam elisam et rorantia uidimus astra. A 3.568 Interea fessos uentus cum sole reliquit, A 3.569 ignarique uiae Cyclopum adlabimur oris. A 3.570 Portus ab accessu uentorum immotus et ingens A 3.571 ipse; sed horrificis iuxta tonat Aetna ruinis; A 3.572 interdumque atram prorumpit ad aethera nubem, A 3.573 turbine fumantem piceo et candente fauilla, A 3.574 attollitque globos flammarum et sidera lambit; A 3.575 interdum scopulos auolsaque uiscera montis A 3.576 erigit eructans, liquefactaque saxa sub auras A 3.577 cum gemitu glomerat, fundoque exaestuat imo. A 3.578 Fama est Enceladi semustum fulmine corpus A 3.579 urgueri mole hac, ingentemque insuper Aetnam A 3.580 impositam ruptis flammam exspirare caminis; A 3.581 et fessum quotiens mutet latus, intremere omnem A 3.582 murmure Trinacriam, et caelum subtexere fumo. A 3.583 Noctem illam tecti siluis immania monstra A 3.584 perferimus, nec quae sonitum det causa uidemus. A 3.585 Nam neque erant astrorum ignes, nec lucidus aethra A 3.586 siderea polus, obscuro sed nubila caelo, A 3.587 et lunam in nimbo nox intempesta tenebat. A 3.588 Postera iamque dies primo surgebat Eoo, A 3.589 umentemque Aurora polo dimouerat umbram: A 3.590 cum subito e siluis, macie confecta suprema, A 3.591 ignoti noua forma uiri miserandaque cultu A 3.592 procedit, supplexque manus ad litora tendit. A 3.593 Respicimus: dira inluuies inmissaque barba, A 3.594 consertum tegumen spinis; at cetera Graius, A 3.595 [et quondam patriis ad Troiam missus in armis.] A 3.596 Isque ubi Dardanios habitus et Troia uidit A 3.597 arma procul, paulum aspectu conterritus haesit, A 3.598 continuitque gradum; mox sese ad litora praeceps A 3.599 cum fletu precibusque tulit: 'Per sidera testor, A 3.600 per superos atque hoc caeli spirabile lumen, A 3.601 tollite me, Teucri; quascumque abducite terras; A 3.602 hoc sat erit. Scio me Danais e classibus unum, A 3.603 et bello Iliacos fateor petiisse Penatis; A 3.604 pro quo, si sceleris tanta est iniuria nostri, A 3.605 spargite me in fluctus, uastoque inmergite ponto. A 3.606 Si pereo, hominum manibus periisse iuuabit.' A 3.607 Dixerat, et genua amplexus genibusque uolutans A 3.608 haerebat. Qui sit, fari, quo sanguine cretus, A 3.609 hortamur; quae deinde agitet fortuna, fateri. A 3.610 Ipse pater dextram Anchises, haud multa moratus, A 3.611 dat iuueni, atque animum praesenti pignore firmat. A 3.612 Ille haec, deposita tandem formidine, fatur: A 3.613 'Sum patria ex Ithaca, comes infelicis Ulixi, A 3.614 nomine Achaemenides, Troiam genitore Adamasto A 3.615 paupere--mansissetque utinam fortuna!--profectus. A 3.616 Hic me, dum trepidi crudelia limina linquunt, A 3.617 inmemores socii uasto Cyclopis in antro A 3.618 deseruere. Domus sanie dapibusque cruentis, A 3.619 intus opaca, ingens; ipse arduus, altaque pulsat A 3.620 sidera--Di, talem terris auertite pestem!-- A 3.621 nec uisu facilis nec dictu adfabilis ulli. A 3.622 Uisceribus miserorum et sanguine uescitur atro. A 3.623 Uidi egomet, duo de numero cum corpora nostro A 3.624 prensa manu magna, medio resupinus in antro, A 3.625 frangeret ad saxum, sanieque aspersa natarent A 3.626 limina; uidi atro cum membra fluentia tabo A 3.627 manderet, et tepidi tremerent sub dentibus artus. A 3.628 Haud impune quidem; nec talia passus Ulixes, A 3.629 oblitusue sui est Ithacus discrimine tanto. A 3.630 Nam simul expletus dapibus uinoque sepultus A 3.631 ceruicem inflexam posuit, iacuitque per antrum A 3.632 immensus, saniem eructans et frusta cruento A 3.633 per somnum commixta mero, nos magna precati A 3.634 numina sortitique uices, una undique circum A 3.635 fundimur, et telo lumen terebramus acuto,-- A 3.636 ingens, quod torua solum sub fronte latebat, A 3.637 Argolici clipei aut Phoebeae lampadis instar,-- A 3.638 et tandem laeti sociorum ulciscimur umbras. A 3.639 Sed fugite, O miseri, fugite, atque ab litore funem A 3.640 rumpite. A 3.641 Nam qualis quantusque cauo Polyphemus in antro A 3.642 lanigeras claudit pecudes atque ubera pressat, A 3.643 centum alii curua haec habitant ad litora uolgo A 3.644 infandi Cyclopes, et altis montibus errant. A 3.645 Tertia iam lunae se cornua lumine complent, A 3.646 cum uitam in siluis inter deserta ferarum A 3.647 lustra domosque traho, uastosque ab rupe Cyclopas A 3.648 prospicio, sonitumque pedum uocemque tremesco. A 3.649 Uictum infelicem, bacas lapidosaque corna, A 3.650 dant rami et uolsis pascunt radicibus herbae. A 3.651 Omnia conlustrans, hanc primum ad litora classem A 3.652 conspexi uenientem. Huic me, quaecumque fuisset, A 3.653 addixi: satis est gentem effugisse nefandam. A 3.654 Uos animam hanc potius quocumque absumite leto.' A 3.655 Uix ea fatus erat, summo cum monte uidemus A 3.656 ipsum inter pecudes uasta se mole mouentem A 3.657 pastorem Polyphemum et litora nota petentem, A 3.658 monstrum horrendum, informe, ingens, cui lumen ademptum. A 3.659 Trunca manu pinus regit et uestigia firmat; A 3.660 lanigerae comitantur oues--ea sola uoluptas A 3.661 solamenque mali. A 3.662 Postquam altos tetigit fluctus et ad aequora uenit, A 3.663 luminis effossi fluidum lauit inde cruorem, A 3.664 dentibus infrendens gemitu, graditurque per aequor A 3.665 iam medium, necdum fluctus latera ardua tinxit. A 3.666 Nos procul inde fugam trepidi celerare, recepto A 3.667 supplice sic merito, tacitique incidere funem; A 3.668 uertimus et proni certantibus aequora remis. A 3.669 Sensit, et ad sonitum uocis uestigia torsit; A 3.670 uerum ubi nulla datur dextra adfectare potestas, A 3.671 nec potis Ionios fluctus aequare sequendo, A 3.672 clamorem immensum tollit, quo pontus et omnes A 3.673 contremuere undae, penitusque exterrita tellus A 3.674 Italiae, curuisque immugiit Aetna cauernis. A 3.675 At genus e siluis Cyclopum et montibus altis A 3.676 excitum ruit ad portus et litora complent. A 3.677 Cernimus adstantis nequiquam lumine toruo A 3.678 Aetnaeos fratres, caelo capita alta ferentis, A 3.679 concilium horrendum: quales cum uertice celso A 3.680 aeriae quercus, aut coniferae cyparissi A 3.681 constiterunt, silua alta Iouis, lucusue Dianae. A 3.682 Praecipites metus acer agit quocumque rudentis A 3.683 excutere, et uentis intendere uela secundis. A 3.684 Contra iussa monent Heleni Scyllam atque Charybdin A 3.685 inter, utramque uiam leti discrimine paruo, A 3.686 ni teneant cursus; certum est dare lintea retro. A 3.687 Ecce autem Boreas angusta ab sede Pelori A 3.688 missus adest. Uiuo praeteruehor ostia saxo A 3.689 Pantagiae Megarosque sinus Thapsumque iacentem. A 3.690 Talia monstrabat relegens errata retrorsus A 3.691 litora Achaemenides; comes infelicis Ulixi. A 3.692 Sicanio praetenta sinu iacet insula contra A 3.693 Plemyrium undosum; nomen dixere priores A 3.694 Ortygiam. Alpheum fama est huc Elidis amnem A 3.695 occultas egisse uias subter mare; qui nunc A 3.696 ore, Arethusa, tuo Siculis confunditur undis. A 3.697 Iussi numina magna loci ueneramur; et inde A 3.698 exsupero praepingue solum stagnantis Helori. A 3.699 Hinc altas cautes proiectaque saxa Pachyni A 3.700 radimus, et fatis numquam concessa moueri A 3.701 adparet Camerina procul campique Geloi, A 3.702 immanisque Gela fluuii cognomine dicta. A 3.703 Arduus inde Acragas ostentat maxuma longe A 3.704 moenia, magnanimum quondam generator equorum; A 3.705 teque datis linquo uentis, palmosa Selinus, A 3.706 et uada dura lego saxis Lilybeia caecis. A 3.707 Hinc Drepani me portus et inlaetabilis ora A 3.708 accipit. Hic, pelagi tot tempestatibus actis, A 3.709 heu genitorem, omnis curae casusque leuamen, A 3.710 amitto Anchisen: hic me, pater optume, fessum A 3.711 deseris, heu, tantis nequiquam erepte periclis! A 3.712 Nec uates Helenus, cum multa horrenda moneret, A 3.713 hos mihi praedixit luctus, non dira Celaeno. A 3.714 Hic labor extremus, longarum haec meta uiarum. A 3.715 Hinc me digressum uestris deus adpulit oris. A 3.716 Sic pater Aeneas intentis omnibus unus A 3.717 fata renarrabat diuom, cursusque docebat. A 3.718 Conticuit tandem, factoque hic fine quieuit. A 4. 1 At regina graui iamdudum saucia cura A 4. 2 uolnus alit uenis, et caeco carpitur igni. A 4. 3 Multa uiri uirtus animo, multusque recursat A 4. 4 gentis honos: haerent infixi pectore uoltus A 4. 5 uerbaque, nec placidam membris dat cura quietem. A 4. 6 Postera Phoebea lustrabat lampade terras, A 4. 7 umentemque Aurora polo dimouerat umbram, A 4. 8 cum sic unanimam adloquitur male sana sororem: A 4. 9 'Anna soror, quae me suspensam insomnia terrent! A 4. 10 Quis nouus hic nostris successit sedibus hospes, A 4. 11 quem sese ore ferens, quam forti pectore et armis! A 4. 12 Credo equidem, nec uana fides, genus esse deorum. A 4. 13 Degeneres animos timor arguit: heu, quibus ille A 4. 14 iactatus fatis! Quae bella exhausta canebat! A 4. 15 Si mihi non animo fixum immotumque sederet, A 4. 16 ne cui me uinclo uellem sociare iugali, A 4. 17 postquam primus amor deceptam morte fefellit; A 4. 18 si non pertaesum thalami taedaeque fuisset, A 4. 19 huic uni forsan potui succumbere culpae. A 4. 20 Anna, fatebor enim, miseri post fata Sychaei A 4. 21 coniugis et sparsos fraterna caede Penatis, A 4. 22 solus hic inflexit sensus, animumque labantem A 4. 23 impulit: adgnosco ueteris uestigia flammae. A 4. 24 Sed mihi uel tellus optem prius ima dehiscat, A 4. 25 uel Pater omnipotens adigat me fulmine ad umbras, A 4. 26 pallentis umbras Erebi noctemque profundam, A 4. 27 ante, Pudor, quam te uiolo, aut tua iura resoluo. A 4. 28 Ille meos, primus qui me sibi iunxit, amores A 4. 29 abstulit; ille habeat secum seruetque sepulcro.' A 4. 30 Sic effata sinum lacrimis impleuit obortis. A 4. 31 Anna refert: 'O luce magis dilecta sorori, A 4. 32 solane perpetua maerens carpere iuuenta, A 4. 33 nec dulcis natos, Ueneris nec praemia noris? A 4. 34 Id cinerem aut Manis credis curare sepultos? A 4. 35 Esto: aegram nulli quondam flexere mariti, A 4. 36 non Libyae, non ante Tyro; despectus Iarbas A 4. 37 ductoresque alii, quos Africa terra triumphis A 4. 38 diues alit: placitone etiam pugnabis amori? A 4. 39 Nec uenit in mentem, quorum consederis aruis? A 4. 40 Hinc Gaetulae urbes, genus insuperabile bello, A 4. 41 et Numidae infreni cingunt et inhospita Syrtis; A 4. 42 hinc deserta siti regio, lateque furentes A 4. 43 Barcaei. Quid bella Tyro surgentia dicam, A 4. 44 germanique minas? A 4. 45 Dis equidem auspicibus reor et Iunone secunda A 4. 46 hunc cursum Iliacas uento tenuisse carinas. A 4. 47 Quam tu urbem, soror, hanc cernes, quae surgere regna A 4. 48 coniugio tali! Teucrum comitantibus armis A 4. 49 Punica se quantis attollet gloria rebus! A 4. 50 Tu modo posce deos ueniam, sacrisque litatis A 4. 51 indulge hospitio, causasque innecte morandi, A 4. 52 dum pelago desaeuit hiemps et aquosus Orion, A 4. 53 quassataeque rates, dum non tractabile caelum.' A 4. 54 His dictis incensum animum inflammauit amore, A 4. 55 spemque dedit dubiae menti, soluitque pudorem. A 4. 56 Principio delubra adeunt, pacemque per aras A 4. 57 exquirunt; mactant lectas de more bidentis A 4. 58 legiferae Cereri Phoeboque patrique Lyaeo, A 4. 59 Iunoni ante omnis, cui uincla iugalia curae. A 4. 60 Ipsa, tenens dextra pateram, pulcherrima Dido A 4. 61 candentis uaccae media inter cornua fundit, A 4. 62 aut ante ora deum pinguis spatiatur ad aras, A 4. 63 instauratque diem donis, pecudumque reclusis A 4. 64 pectoribus inhians spirantia consulit exta. A 4. 65 Heu uatum ignarae mentes! quid uota furentem, A 4. 66 quid delubra iuuant? Est mollis flamma medullas A 4. 67 interea, et tacitum uiuit sub pectore uolnus. A 4. 68 Uritur infelix Dido, totaque uagatur A 4. 69 urbe furens, qualis coniecta cerua sagitta, A 4. 70 quam procul incautam nemora inter Cresia fixit A 4. 71 pastor agens telis, liquitque uolatile ferrum A 4. 72 nescius; illa fuga siluas saltusque peragrat A 4. 73 Dictaeos; haeret lateri letalis arundo. A 4. 74 Nunc media Aenean secum per moenia ducit, A 4. 75 Sidoniasque ostentat opes urbemque paratam; A 4. 76 incipit effari, mediaque in uoce resistit; A 4. 77 nunc eadem labente die conuiuia quaerit, A 4. 78 Iliacosque iterum demens audire labores A 4. 79 exposcit, pendetque iterum narrantis ab ore. A 4. 80 Post, ubi digressi, lumenque obscura uicissim A 4. 81 luna premit suadentque cadentia sidera somnos, A 4. 82 sola domo maeret uacua, stratisque relictis A 4. 83 incubat, illum absens absentem auditque uidetque; A 4. 84 aut gremio Ascanium, genitoris imagine capta, A 4. 85 detinet, infandum si fallere possit amorem. A 4. 86 Non coeptae adsurgunt turres, non arma iuuentus A 4. 87 exercet, portusue aut propugnacula bello A 4. 88 tuta parant; pendent opera interrupta, minaeque A 4. 89 murorum ingentes aequataque machina caelo. A 4. 90 Quam simul ac tali persensit peste teneri A 4. 91 cara Iouis coniunx, nec famam obstare furori, A 4. 92 talibus adgreditur Uenerem Saturnia dictis: A 4. 93 'Egregiam uero laudem et spolia ampla refertis A 4. 94 tuque puerque tuus, magnum et memorabile nomen, A 4. 95 una dolo diuum si femina uicta duorum est! A 4. 96 Nec me adeo fallit ueritam te moenia nostra A 4. 97 suspectas habuisse domos Karthaginis altae. A 4. 98 Sed quis erit modus, aut quo nunc certamine tanto? A 4. 99 Quin potius pacem aeternam pactosque hymenaeos A 4.100 exercemus? Habes, tota quod mente petisti: A 4.101 ardet amans Dido, traxitque per ossa furorem. A 4.102 Communem hunc ergo populum paribusque regamus A 4.103 auspiciis; liceat Phrygio seruire marito, A 4.104 dotalisque tuae Tyrios permittere dextrae.' A 4.105 Olli--sensit enim simulata mente locutam, A 4.106 quo regnum Italiae Libycas auerteret oras-- A 4.107 sic contra est ingressa Uenus: 'Quis talia demens A 4.108 abnuat, aut tecum malit contendere bello, A 4.109 si modo, quod memoras, factum fortuna sequatur. A 4.110 Sed fatis incerta feror, si Iuppiter unam A 4.111 esse uelit Tyriis urbem Troiaque profectis, A 4.112 misceriue probet populos, aut foedera iungi. A 4.113 Tu coniunx tibi fas animum temptare precando. A 4.114 Perge; sequar. Tum sic excepit regia Iuno: A 4.115 'Mecum erit iste labor: nunc qua ratione, quod instat A 4.116 confieri possit, paucis, aduerte, docebo. A 4.117 Uenatum Aeneas unaque miserrima Dido A 4.118 in nemus ire parant, ubi primos crastinus ortus A 4.119 extulerit Titan, radiisque retexerit orbem. A 4.120 His ego nigrantem commixta grandine nimbum, A 4.121 dum trepidant alae, saltusque indagine cingunt, A 4.122 desuper infundam, et tonitru caelum omne ciebo. A 4.123 Diffugient comites et nocte tegentur opaca: A 4.124 speluncam Dido dux et Troianus eandem A 4.125 deuenient; adero, et, tua si mihi certa uoluntas, A 4.126 [conubio iungam stabili propriamque dicabo,] A 4.127 hic hymenaeus erit.'--Non aduersata petenti A 4.128 adnuit, atque dolis risit Cytherea repertis. A 4.129 Oceanum interea surgens Aurora reliquit. A 4.130 It portis iubare exorto delecta iuuentus; A 4.131 retia rara, plagae, lato uenabula ferro, A 4.132 Massylique ruunt equites et odora canum uis. A 4.133 Reginam thalamo cunctantem ad limina primi A 4.134 Poenorum exspectant, ostroque insignis et auro A 4.135 stat sonipes, ac frena ferox spumantia mandit. A 4.136 Tandem progreditur, magna stipante caterua, A 4.137 Sidoniam picto chlamydem circumdata limbo. A 4.138 Cui pharetra ex auro, crines nodantur in aurum, A 4.139 aurea purpuream subnectit fibula uestem. A 4.140 Nec non et Phrygii comites et laetus Iulus A 4.141 incedunt. Ipse ante alios pulcherrimus omnis A 4.142 infert se socium Aeneas atque agmina iungit. A 4.143 Qualis ubi hibernam Lyciam Xanthique fluenta A 4.144 deserit ac Delum maternam inuisit Apollo, A 4.145 instauratque choros, mixtique altaria circum A 4.146 Cretesque Dryopesque fremunt pictique Agathyrsi; A 4.147 ipse iugis Cynthi graditur, mollique fluentem A 4.148 fronde premit crinem fingens atque implicat auro; A 4.149 tela sonant umeris: haud illo segnior ibat A 4.150 Aeneas; tantum egregio decus enitet ore. A 4.151 Postquam altos uentum in montis atque inuia lustra, A 4.152 ecce ferae, saxi deiectae uertice, caprae A 4.153 decurrere iugis; alia de parte patentis A 4.154 transmittunt cursu campos atque agmina cerui A 4.155 puluerulenta fuga glomerant montisque relinquunt. A 4.156 At puer Ascanius mediis in uallibus acri A 4.157 gaudet equo, iamque hos cursu, iam praeterit illos, A 4.158 spumantemque dari pecora inter inertia uotis A 4.159 optat aprum, aut fuluum descendere monte leonem. A 4.160 Interea magno misceri murmure caelum A 4.161 incipit; insequitur commixta grandine nimbus; A 4.162 et Tyrii comites passim et Troiana iuuentus A 4.163 Dardaniusque nepos Ueneris diuersa per agros A 4.164 tecta metu petiere; ruunt de montibus amnes. A 4.165 Speluncam Dido dux et Troianus eandem A 4.166 deueniunt: prima et Tellus et pronuba Iuno A 4.167 dant signum; fulsere ignes et conscius aether A 4.168 conubiis, summoque ulularunt uertice nymphae. A 4.169 Ille dies primus leti primusque malorum A 4.170 causa fuit; neque enim specie famaue mouetur, A 4.171 nec iam furtiuum Dido meditatur amorem: A 4.172 coniugium uocat; hoc praetexit nomine culpam. A 4.173 Extemplo Libyae magnas it Fama per urbes-- A 4.174 Fama, malum qua non aliud uelocius ullum; A 4.175 mobilitate uiget, uiresque adquirit eundo, A 4.176 parua metu primo, mox sese attollit in auras, A 4.177 ingrediturque solo, et caput inter nubila condit. A 4.178 Illam Terra parens, ira inritata deorum, A 4.179 extremam (ut perhibent) Coeo Enceladoque sororem A 4.180 progenuit, pedibus celerem et pernicibus alis, A 4.181 monstrum horrendum, ingens, cui, quot sunt corpore plumae A 4.182 tot uigiles oculi subter, mirabile dictu, A 4.183 tot linguae, totidem ora sonant, tot subrigit aures. A 4.184 Nocte uolat caeli medio terraeque per umbram, A 4.185 stridens, nec dulci declinat lumina somno; A 4.186 luce sedet custos aut summi culmine tecti, A 4.187 turribus aut altis, et magnas territat urbes; A 4.188 tam ficti prauique tenax, quam nuntia ueri. A 4.189 Haec tum multiplici populos sermone replebat A 4.190 gaudens, et pariter facta atque infecta canebat: A 4.191 uenisse Aenean, Troiano sanguine cretum, A 4.192 cui se pulchra uiro dignetur iungere Dido; A 4.193 nunc hiemem inter se luxu, quam longa, fouere A 4.194 regnorum immemores turpique cupidine captos. A 4.195 Haec passim dea foeda uirum diffundit in ora. A 4.196 Protinus ad regem cursus detorquet Iarban, A 4.197 incenditque animum dictis atque aggerat iras. A 4.198 Hic Hammone satus, rapta Garamantide Nympha, A 4.199 templa Ioui centum latis immania regnis, A 4.200 centum aras posuit, uigilemque sacrauerat ignem, A 4.201 excubias diuum aeternas, pecudumque cruore A 4.202 pingue solum et uariis florentia limina sertis. A 4.203 Isque amens animi et rumore accensus amaro A 4.204 dicitur ante aras media inter numina diuom A 4.205 multa Iouem manibus supplex orasse supinis: A 4.206 'Iuppiter omnipotens, cui nunc Maurusia pictis A 4.207 gens epulata toris Lenaeum libat honorem, A 4.208 aspicis haec, an te, genitor, cum fulmina torques, A 4.209 nequiquam horremus, caecique in nubibus ignes A 4.210 terrificant animos et inania murmura miscent? A 4.211 Femina, quae nostris errans in finibus urbem A 4.212 exiguam pretio posuit, cui litus arandum A 4.213 cuique loci leges dedimus, conubia nostra A 4.214 reppulit, ac dominum Aenean in regna recepit. A 4.215 Et nunc ille Paris cum semiuiro comitatu, A 4.216 Maeonia mentum mitra crinemque madentem A 4.217 subnexus, rapto potitur: nos munera templis A 4.218 quippe tuis ferimus, famamque fouemus inanem.' A 4.219 Talibus orantem dictis arasque tenentem A 4.220 audiit omnipotens, oculosque ad moenia torsit A 4.221 regia et oblitos famae melioris amantes. A 4.222 Tum sic Mercurium adloquitur ac talia mandat: A 4.223 'Uade age, nate, uoca Zephyros et labere pennis, A 4.224 Dardaniumque ducem, Tyria Karthagine qui nunc A 4.225 exspectat, fatisque datas non respicit urbes, A 4.226 adloquere, et celeris defer mea dicta per auras. A 4.227 Non illum nobis genetrix pulcherrima talem A 4.228 promisit, Graiumque ideo bis uindicat armis; A 4.229 sed fore, qui grauidam imperiis belloque frementem A 4.230 Italiam regeret, genus alto a sanguine Teucri A 4.231 proderet, ac totum sub leges mitteret orbem. A 4.232 Si nulla accendit tantarum gloria rerum, A 4.233 nec super ipse sua molitur laude laborem, A 4.234 Ascanione pater Romanas inuidet arces? A 4.235 Quid struit, aut qua spe inimica in gente moratur, A 4.236 nec prolem Ausoniam et Lauinia respicit arua? A 4.237 Nauiget: haec summa est; hic nostri nuntius esto.' A 4.238 Dixerat. Ille patris magni parere parabat A 4.239 imperio; et primum pedibus talaria nectit A 4.240 aurea, quae sublimem alis siue aequora supra A 4.241 seu terram rapido pariter cum flamine portant; A 4.242 tum uirgam capit: hac animas ille euocat Orco A 4.243 pallentis, alias sub Tartara tristia mittit, A 4.244 dat somnos adimitque, et lumina morte resignat. A 4.245 Illa fretus agit uentos, et turbida tranat A 4.246 nubila; iamque uolans apicem et latera ardua cernit A 4.247 Atlantis duri, caelum qui uertice fulcit, A 4.248 Atlantis, cinctum adsidue cui nubibus atris A 4.249 piniferum caput et uento pulsatur et imbri; A 4.250 nix umeros infusa tegit; tum flumina mento A 4.251 praecipitant senis, et glacie riget horrida barba. A 4.252 Hic primum paribus nitens Cyllenius alis A 4.253 constitit; hinc toto praeceps se corpore ad undas A 4.254 misit, aui similis, quae circum litora, circum A 4.255 piscosos scopulos humilis uolat aequora iuxta. A 4.256 Haud aliter terras inter caelumque uolabat, A 4.257 litus harenosum Libyae uentosque secabat A 4.258 materno ueniens ab auo Cyllenia proles. A 4.259 Ut primum alatis tetigit magalia plantis, A 4.260 Aenean fundantem arces ac tecta nouantem A 4.261 conspicit; atque illi stellatus iaspide fulua A 4.262 ensis erat, Tyrioque ardebat murice laena A 4.263 demissa ex umeris, diues quae munera Dido A 4.264 fecerat, et tenui telas discreuerat auro. A 4.265 Continuo inuadit: 'Tu nunc Karthaginis altae A 4.266 fundamenta locas, pulchramque uxorius urbem A 4.267 exstruis, heu regni rerumque oblite tuarum? A 4.268 Ipse deum tibi me claro demittit Olympo A 4.269 regnator, caelum ac terras qui numine torquet; A 4.270 ipse haec ferre iubet celeris mandata per auras: A 4.271 quid struis, aut qua spe Libycis teris otia terris? A 4.272 Si te nulla mouet tantarum gloria rerum, A 4.273 [nec super ipse tua moliris laude laborem,] A 4.274 Ascanium surgentem et spes heredis Iuli A 4.275 respice, cui regnum Italiae Romanaque tellus A 4.276 debentur.' Tali Cyllenius ore locutus A 4.277 mortalis uisus medio sermone reliquit, A 4.278 et procul in tenuem ex oculis euanuit auram. A 4.279 At uero Aeneas aspectu obmutuit amens, A 4.280 arrectaeque horrore comae, et uox faucibus haesit. A 4.281 Ardet abire fuga dulcisque relinquere terras, A 4.282 attonitus tanto monitu imperioque deorum. A 4.283 Heu quid agat? Quo nunc reginam ambire furentem A 4.284 audeat adfatu? Quae prima exordia sumat? A 4.285 Atque animum nunc huc celerem, nunc diuidit illuc, A 4.286 in partisque rapit uarias perque omnia uersat. A 4.287 Haec alternanti potior sententia uisa est: A 4.288 Mnesthea Sergestumque uocat fortemque Serestum, A 4.289 classem aptent taciti sociosque ad litora cogant, A 4.290 arma parent, et quae rebus sit causa nouandis A 4.291 dissimulent; sese interea, quando optuma Dido A 4.292 nesciat et tantos rumpi non speret amores, A 4.293 temptaturum aditus, et quae mollissima fandi A 4.294 tempora, quis rebus dexter modus. Ocius omnes A 4.295 imperio laeti parent ac iussa facessunt. A 4.296 At regina dolos--quis fallere possit amantem? A 4.297 praesensit, motusque excepit prima futuros, A 4.298 omnia tuta timens. Eadem impia Fama furenti A 4.299 detulit armari classem cursumque parari. A 4.300 Saeuit inops animi, totamque incensa per urbem A 4.301 bacchatur, qualis commotis excita sacris A 4.302 Thyias, ubi audito stimulant trieterica Baccho A 4.303 orgia, nocturnusque uocat clamore Cithaeron. A 4.304 Tandem his Aenean compellat uocibus ultro: A 4.305 'Dissimulare etiam sperasti, perfide, tantum A 4.306 posse nefas, tacitusque mea decedere terra? A 4.307 Nec te noster amor, nec te data dextera quondam, A 4.308 nec moritura tenet crudeli funere Dido? A 4.309 Quin etiam hiberno moliris sidere classem, A 4.310 et mediis properas aquilonibus ire per altum, A 4.311 crudelis? Quid, si non arua aliena domosque A 4.312 ignotas peteres, sed Troia antiqua maneret, A 4.313 Troia per undosum peteretur classibus aequor A 4.314 Mene fugis? Per ego has lacrimas dextramque tuam te A 4.315 (quando aliud mihi iam miserae nihil ipsa reliqui) A 4.316 per conubia nostra, per inceptos hymenaeos, A 4.317 si bene quid de te merui, fuit aut tibi quicquam A 4.318 dulce meum, miserere domus labentis, et istam-- A 4.319 oro, si quis adhuc precibus locus--exue mentem. A 4.320 Te propter Libycae gentes Nomadumque tyranni A 4.321 odere, infensi Tyrii; te propter eundem A 4.322 exstinctus pudor, et, qua sola sidera adibam, A 4.323 fama prior. Cui me moribundam deseris, hospes? A 4.324 Hoc solum nomen quoniam de coniuge restat. A 4.325 Quid moror? An mea Pygmalion dum moenia frater A 4.326 destruat, aut captam ducat Gaetulus Iarbas? A 4.327 Saltem si qua mihi de te suscepta fuisset A 4.328 ante fugam suboles, si quis mihi paruulus aula A 4.329 luderet Aeneas, qui te tamen ore referret, A 4.330 non equidem omnino capta ac deserta uiderer.' A 4.331 Dixerat. Ille Iouis monitis immota tenebat A 4.332 lumina, et obnixus curam sub corde premebat. A 4.333 Tandem pauca refert: 'Ego te, quae plurima fando A 4.334 enumerare uales, numquam, regina, negabo A 4.335 promeritam; nec me meminisse pigebit Elissae, A 4.336 dum memor ipse mei, dum spiritus hos regit artus. A 4.337 Pro re pauca loquar. Neque ego hanc abscondere furto A 4.338 speraui--ne finge--fugam, nec coniugis umquam A 4.339 praetendi taedas, aut haec in foedera ueni. A 4.340 Me si fata meis paterentur ducere uitam A 4.341 auspiciis et sponte mea componere curas, A 4.342 urbem Troianam primum dulcisque meorum A 4.343 reliquias colerem, Priami tecta alta manerent, A 4.344 et recidiua manu posuissem Pergama uictis. A 4.345 Sed nunc Italiam magnam Gryneus Apollo, A 4.346 Italiam Lyciae iussere capessere sortes: A 4.347 hic amor, haec patria est. Si te Karthaginis arces, A 4.348 Phoenissam, Libycaeque aspectus detinet urbis, A 4.349 quae tandem, Ausonia Teucros considere terra, A 4.350 inuidia est? Et nos fas extera quaerere regna. A 4.351 Me patris Anchisae, quotiens umentibus umbris A 4.352 nox operit terras, quotiens astra ignea surgunt, A 4.353 admonet in somnis et turbida terret imago; A 4.354 me puer Ascanius capitisque iniuria cari, A 4.355 quem regno Hesperiae fraudo et fatalibus aruis. A 4.356 Nunc etiam interpres diuom, Ioue missus ab ipso-- A 4.357 testor utrumque caput--celeris mandata per auras A 4.358 detulit; ipse deum manifesto in lumine uidi A 4.359 intrantem muros, uocemque his auribus hausi. A 4.360 Desine meque tuis incendere teque querelis: A 4.361 Italiam non sponte sequor.' A 4.362 Talia dicentem iamdudum auersa tuetur, A 4.363 huc illuc uoluens oculos, totumque pererrat A 4.364 luminibus tacitis, et sic accensa profatur: A 4.365 'Nec tibi diua parens, generis nec Dardanus auctor, A 4.366 perfide; sed duris genuit te cautibus horrens A 4.367 Caucasus, Hyrcanaeque admorunt ubera tigres. A 4.368 Nam quid dissimulo, aut quae me ad maiora reseruo? A 4.369 Num fletu ingemuit nostro? Num lumina flexit? A 4.370 Num lacrimas uictus dedit, aut miseratus amantem est? A 4.371 Quae quibus anteferam? Iam iam nec maxuma Iuno, A 4.372 nec Saturnius haec oculis pater aspicit aequis. A 4.373 Nusquam tuta fides. Eiectum litore, egentem A 4.374 excepi, et regni demens in parte locaui; A 4.375 amissam classem, socios a morte reduxi. A 4.376 Heu furiis incensa feror! Nunc augur Apollo, A 4.377 nunc Lyciae sortes, nunc et Ioue missus ab ipso A 4.378 interpres diuum fert horrida iussa per auras. A 4.379 Scilicet is Superis labor est, ea cura quietos A 4.380 sollicitat. Neque te teneo, neque dicta refello. A 4.381 I, sequere Italiam uentis, pete regna per undas. A 4.382 Spero equidem mediis, si quid pia numina possunt, A 4.383 supplicia hausurum scopulis, et nomine Dido A 4.384 saepe uocaturum. Sequar atris ignibus absens, A 4.385 et, cum frigida mors anima seduxerit artus, A 4.386 omnibus umbra locis adero. Dabis, improbe, poenas. A 4.387 Audiam et haec Manis ueniet mihi fama sub imos.' A 4.388 His medium dictis sermonem abrumpit, et auras A 4.389 aegra fugit, seque ex oculis auertit et aufert, A 4.390 linquens multa metu cunctantem et multa parantem A 4.391 dicere. Suscipiunt famulae, conlapsaque membra A 4.392 marmoreo referunt thalamo stratisque reponunt. A 4.393 At pius Aeneas, quamquam lenire dolentem A 4.394 solando cupit et dictis auertere curas, A 4.395 multa gemens magnoque animum labefactus amore, A 4.396 iussa tamen diuum exsequitur, classemque reuisit. A 4.397 Tum uero Teucri incumbunt, et litore celsas A 4.398 deducunt toto naues: natat uncta carina; A 4.399 frondentisque ferunt remos et robora siluis A 4.400 infabricata, fugae studio. A 4.401 Migrantis cernas, totaque ex urbe ruentis. A 4.402 Ac uelut ingentem formicae farris aceruum A 4.403 cum populant, hiemis memores, tectoque reponunt; A 4.404 it nigrum campis agmen, praedamque per herbas A 4.405 conuectant calle angusto; pars grandia trudunt A 4.406 obnixae frumenta umeris; pars agmina cogunt A 4.407 castigantque moras; opere omnis semita feruet. A 4.408 Quis tibi tum, Dido, cernenti talia sensus? A 4.409 quosue dabas gemitus, cum litora feruere late A 4.410 prospiceres arce ex summa, totumque uideres A 4.411 misceri ante oculos tantis clamoribus aequor? A 4.412 Improbe Amor, quid non mortalia pectora cogis? A 4.413 Ire iterum in lacrimas, iterum temptare precando A 4.414 cogitur, et supplex animos submittere amori, A 4.415 ne quid inexpertum frustra moritura relinquat. A 4.416 'Anna, uides toto properari litore; circum A 4.417 undique conuenere; uocat iam carbasus auras, A 4.418 puppibus et laeti nautae imposuere coronas. A 4.419 Hunc ego si potui tantum sperare dolorem, A 4.420 et perferre, soror, potero. Miserae hoc tamen unum A 4.421 exsequere, Anna, mihi. Solam nam perfidus ille A 4.422 te colere, arcanos etiam tibi credere sensus; A 4.423 sola uiri mollis aditus et tempora noras. A 4.424 I, soror, atque hostem supplex adfare superbum: A 4.425 non ego cum Danais Troianam exscindere gentem A 4.426 Aulide iuraui, classemue ad Pergama misi, A 4.427 nec patris Anchisae cineres Manisue reuelli, A 4.428 cur mea dicta neget duras demittere in auris. A 4.429 Quo ruit? Extremum hoc miserae det munus amanti: A 4.430 exspectet facilemque fugam uentosque ferentis. A 4.431 Non iam coniugium antiquum, quod prodidit, oro, A 4.432 nec pulchro ut Latio careat regnumque relinquat: A 4.433 tempus inane peto, requiem spatiumque furori, A 4.434 dum mea me uictam doceat fortuna dolere. A 4.435 Extremam hanc oro ueniam--miserere sororis-- A 4.436 quam mihi cum dederit, cumulatam morte remittam.' A 4.437 Talibus orabat, talisque miserrima fletus A 4.438 fertque refertque soror: sed nullis ille mouetur A 4.439 fletibus, aut uoces ullas tractabilis audit; A 4.440 fata obstant, placidasque uiri deus obstruit auris. A 4.441 Ac, uelut annoso ualidam cum robore quercum A 4.442 Alpini Boreae nunc hinc nunc flatibus illinc A 4.443 eruere inter se certant; it stridor, et altae A 4.444 consternunt terram concusso stipite frondes; A 4.445 ipsa haeret scopulis, et, quantum uertice ad auras A 4.446 aetherias, tantum radice in Tartara tendit: A 4.447 haud secus adsiduis hinc atque hinc uocibus heros A 4.448 tunditur, et magno persentit pectore curas; A 4.449 mens immota manet; lacrimae uoluuntur inanes. A 4.450 Tum uero infelix fatis exterrita Dido A 4.451 mortem orat; taedet caeli conuexa tueri. A 4.452 Quo magis inceptum peragat lucemque relinquat, A 4.453 uidit, turicremis cum dona imponeret aris, A 4.454 horrendum dictu, latices nigrescere sacros, A 4.455 fusaque in obscenum se uertere uina cruorem. A 4.456 Hoc uisum nulli, non ipsi effata sorori. A 4.457 Praeterea fuit in tectis de marmore templum A 4.458 coniugis antiqui, miro quod honore colebat, A 4.459 uelleribus niueis et festa fronde reuinctum: A 4.460 hinc exaudiri uoces et uerba uocantis A 4.461 uisa uiri, nox cum terras obscura teneret; A 4.462 solaque culminibus ferali carmine bubo A 4.463 saepe queri et longas in fletum ducere uoces; A 4.464 multaque praeterea uatum praedicta priorum A 4.465 terribili monitu horrificant. Agit ipse furentem A 4.466 in somnis ferus Aeneas; semperque relinqui A 4.467 sola sibi, semper longam incomitata uidetur A 4.468 ire uiam, et Tyrios deserta quaerere terra. A 4.469 Eumenidum ueluti demens uidet agmina Pentheus, A 4.470 et solem geminum et duplicis se ostendere Thebas; A 4.471 aut Agamemnonius scaenis agitatus Orestes A 4.472 armatam facibus matrem et serpentibus atris A 4.473 cum fugit, ultricesque sedent in limine Dirae. A 4.474 Ergo ubi concepit furias euicta dolore A 4.475 decreuitque mori, tempus secum ipsa modumque A 4.476 exigit, et, maestam dictis adgressa sororem, A 4.477 consilium uoltu tegit, ac spem fronte serenat: A 4.478 'Inueni, germana, uiam--gratare sorori-- A 4.479 quae mihi reddat eum, uel eo me soluat amantem. A 4.480 Oceani finem iuxta solemque cadentem A 4.481 ultimus Aethiopum locus est, ubi maxumus Atlas A 4.482 axem humero torquet stellis ardentibus aptum: A 4.483 hinc mihi Massylae gentis monstrata sacerdos, A 4.484 Hesperidum templi custos, epulasque draconi A 4.485 quae dabat, et sacros seruabat in arbore ramos, A 4.486 spargens umida mella soporiferumque papauer. A 4.487 Haec se carminibus promittit soluere mentes A 4.488 quas uelit, ast aliis duras immittere curas, A 4.489 sistere aquam fluuiis, et uertere sidera retro; A 4.490 nocturnosque mouet Manis: mugire uidebis A 4.491 sub pedibus terram, et descendere montibus ornos. A 4.492 Testor, cara, deos et te, germana, tuumque A 4.493 dulce caput, magicas inuitam accingier artes. A 4.494 Tu secreta pyram tecto interiore sub auras A 4.495 erige, et arma uiri, thalamo quae fixa reliquit A 4.496 impius, exuuiasque omnis, lectumque iugalem, A 4.497 quo perii, superimponas: abolere nefandi A 4.498 cuncta uiri monumenta iuuat, monstratque sacerdos.' A 4.499 Haec effata silet; pallor simul occupat ora. A 4.500 Non tamen Anna nouis praetexere funera sacris A 4.501 germanam credit, nec tantos mente furores A 4.502 concipit, aut grauiora timet, quam morte Sychaei: A 4.503 ergo iussa parat. A 4.504 At regina, pyra penetrali in sede sub auras A 4.505 erecta ingenti taedis atque ilice secta, A 4.506 intenditque locum sertis, et fronde coronat A 4.507 funerea; super exuuias ensemque relictum A 4.508 effigiemque toro locat, haud ignara futuri. A 4.509 Stant arae circum, et crines effusa sacerdos A 4.510 ter centum tonat ore deos, Erebumque Chaosque, A 4.511 tergeminamque Hecaten, tria uirginis ora Dianae. A 4.512 Sparserat et latices simulatos fontis Auerni, A 4.513 falcibus et messae ad lunam quaeruntur aenis A 4.514 pubentes herbae nigri cum lacte ueneni; A 4.515 quaeritur et nascentis equi de fronte reuolsus A 4.516 et matri praereptus amor. A 4.517 Ipsa mola manibusque piis altaria iuxta, A 4.518 unum exuta pedem uinclis, in ueste recincta, A 4.519 testatur moritura deos et conscia fati A 4.520 sidera; tum, si quod non aequo foedere amantes A 4.521 curae numen habet iustumque memorque, precatur. A 4.522 Nox erat, et placidum carpebant fessa soporem A 4.523 corpora per terras, siluaeque et saeua quierant A 4.524 aequora: cum medio uoluuntur sidera lapsu, A 4.525 cum tacet omnis ager, pecudes pictaeque uolucres, A 4.526 quaeque lacus late liquidos, quaeque aspera dumis A 4.527 rura tenent, somno positae sub nocte silenti A 4.528 [lenibant curas, et corda oblita laborum]. A 4.529 At non infelix animi Phoenissa, nec umquam A 4.530 Soluitur in somnos, oculisue aut pectore noctem A 4.531 accipit: ingeminant curae, rursusque resurgens A 4.532 saeuit amor, magnoque irarum fluctuat aestu. A 4.533 Sic adeo insistit, secumque ita corde uolutat: A 4.534 'En, quid ago? Rursusne procos inrisa priores A 4.535 experiar, Nomadumque petam conubia supplex, A 4.536 quos ego sim totiens iam dedignata maritos? A 4.537 Iliacas igitur classes atque ultima Teucrum A 4.538 iussa sequar? Quiane auxilio iuuat ante leuatos, A 4.539 et bene apud memores ueteris stat gratia facti? A 4.540 Quis me autem, fac uelle, sinet, ratibusue superbis A 4.541 inuisam accipiet? Nescis heu, perdita, necdum A 4.542 Laomedonteae sentis periuria gentis? A 4.543 Quid tum, sola fuga nautas comitabor ouantes, A 4.544 an Tyriis omnique manu stipata meorum A 4.545 inferar, et, quos Sidonia uix urbe reuelli, A 4.546 rursus agam pelago, et uentis dare uela iubebo? A 4.547 Quin morere, ut merita es, ferroque auerte dolorem. A 4.548 Tu lacrimis euicta meis, tu prima furentem A 4.549 his, germana, malis oneras atque obicis hosti. A 4.550 Non licuit thalami expertem sine crimine uitam A 4.551 degere, more ferae, tales nec tangere curas! A 4.552 Non seruata fides cineri promissa Sychaeo!' A 4.553 Tantos illa suo rumpebat pectore questus. A 4.554 Aeneas celsa in puppi, iam certus eundi, A 4.555 carpebat somnos, rebus iam rite paratis. A 4.556 Huic se forma dei uoltu redeuntis eodem A 4.557 obtulit in somnis, rursusque ita uisa monere est-- A 4.558 omnia Mercurio similis, uocemque coloremque A 4.559 et crinis flauos et membra decora iuuenta: A 4.560 'Nate dea, potes hoc sub casu ducere somnos, A 4.561 nec, quae te circum stent deinde pericula, cernis, A 4.562 demens, nec Zephyros audis spirare secundos? A 4.563 Illa dolos dirumque nefas in pectore uersat, A 4.564 certa mori, uarioque irarum fluctuat aestu. A 4.565 Non fugis hinc praeceps, dum praecipitare potestas? A 4.566 Iam mare turbari trabibus, saeuasque uidebis A 4.567 conlucere faces, iam feruere litora flammis, A 4.568 si te his attigerit terris Aurora morantem. A 4.569 Heia age, rumpe moras. Uarium et mutabile semper A 4.570 femina.' Sic fatus, nocti se immiscuit atrae. A 4.571 Tum uero Aeneas, subitis exterritus umbris, A 4.572 corripit e somno corpus, sociosque fatigat: A 4.573 'Praecipites uigilate, uiri, et considite transtris; A 4.574 soluite uela citi. Deus aethere missus ab alto A 4.575 festinare fugam tortosque incidere funes A 4.576 ecce iterum stimulat. Sequimur te, sancte deorum, A 4.577 quisquis es, imperioque iterum paremus ouantes. A 4.578 Adsis o placidusque iuues, et sidera caelo A 4.579 dextra feras.' Dixit, uaginaque eripit ensem A 4.580 fulmineum, strictoque ferit retinacula ferro. A 4.581 Idem omnes simul ardor habet, rapiuntque ruuntque; A 4.582 litora deseruere; latet sub classibus aequor; A 4.583 adnixi torquent spumas et caerula uerrunt. A 4.584 Et iam prima nouo spargebat lumine terras A 4.585 Tithoni croceum linquens Aurora cubile. A 4.586 Regina e speculis ut primum albescere lucem A 4.587 uidit, et aequatis classem procedere uelis, A 4.588 litoraque et uacuos sensit sine remige portus, A 4.589 terque quaterque manu pectus percussa decorum, A 4.590 flauentesque abscissa comas, 'Pro Iuppiter, ibit A 4.591 hic' ait 'et nostris inluserit aduena regnis? A 4.592 Non arma expedient, totaque ex urbe sequentur, A 4.593 deripientque rates alii naualibus? Ite, A 4.594 ferte citi flammas, date uela, impellite remos!-- A 4.595 Quid loquor, aut ubi sum? Quae mentem insania mutat? A 4.596 Infelix Dido, nunc te facta impia tangunt. A 4.597 Tum decuit, cum sceptra dabas.--En dextra fidesque, A 4.598 quem secum patrios aiunt portare Penates, A 4.599 quem subiisse umeris confectum aetate parentem! A 4.600 Non potui abreptum diuellere corpus, et undis A 4.601 spargere? Non socios, non ipsum absumere ferro A 4.602 Ascanium, patriisque epulandum ponere mensis?-- A 4.603 Uerum anceps pugnae fuerat fortuna:--fuisset. A 4.604 Quem metui moritura? Faces in castra tulissem, A 4.605 implessemque foros flammis, natumque patremque A 4.606 cum genere extinxem, memet super ipsa dedissem. A 4.607 'Sol, qui terrarum flammis opera omnia lustras, A 4.608 tuque harum interpres curarum et conscia Iuno, A 4.609 nocturnisque Hecate triuiis ululata per urbes, A 4.610 et Dirae ultrices, et di morientis Elissae, A 4.611 accipite haec, meritumque malis aduertite numen, A 4.612 et nostras audite preces. Si tangere portus A 4.613 infandum caput ac terris adnare necesse est, A 4.614 et sic fata Iouis poscunt, hic terminus haeret: A 4.615 at bello audacis populi uexatus et armis, A 4.616 finibus extorris, complexu auulsus Iuli, A 4.617 auxilium imploret, uideatque indigna suorum A 4.618 funera; nec, cum se sub leges pacis iniquae A 4.619 tradiderit, regno aut optata luce fruatur, A 4.620 sed cadat ante diem, mediaque inhumatus harena. A 4.621 Haec precor, hanc uocem extremam cum sanguine fundo. A 4.622 Tum uos, o Tyrii, stirpem et genus omne futurum A 4.623 exercete odiis, cinerique haec mittite nostro A 4.624 munera. Nullus amor populis, nec foedera sunto. A 4.625 Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor, A 4.626 qui face Dardanios ferroque sequare colonos, A 4.627 nunc, olim, quocumque dabunt se tempore uires. A 4.628 Litora litoribus contraria, fluctibus undas A 4.629 imprecor, arma armis; pugnent ipsique nepotesque.' A 4.630 Haec ait, et partis animum uersabat in omnis, A 4.631 inuisam quaerens quam primum abrumpere lucem. A 4.632 Tum breuiter Barcen nutricem adfata Sychaei; A 4.633 namque suam patria antiqua cinis ater habebat: A 4.634 'Annam cara mihi nutrix huc siste sororem; A 4.635 dic corpus properet fluuiali spargere lympha, A 4.636 et pecudes secum et monstrata piacula ducat: A 4.637 sic ueniat; tuque ipsa pia tege tempora uitta. A 4.638 Sacra Ioui Stygio, quae rite incepta paraui, A 4.639 perficere est animus, finemque imponere curis, A 4.640 Dardaniique rogum capitis permittere flammae.' A 4.641 Sic ait: illa gradum studio celerabat anili. A 4.642 At trepida, et coeptis immanibus effera Dido, A 4.643 sanguineam uoluens aciem, maculisque trementis A 4.644 interfusa genas, et pallida morte futura, A 4.645 interiora domus inrumpit limina, et altos A 4.646 conscendit furibunda rogos, ensemque recludit A 4.647 Dardanium, non hos quaesitum munus in usus. A 4.648 Hic, postquam Iliacas uestes notumque cubile A 4.649 conspexit, paulum lacrimis et mente morata, A 4.650 incubuitque toro, dixitque nouissima uerba: A 4.651 'Dulces exuuiae, dum fata deusque sinebant, A 4.652 accipite hanc animam, meque his exsoluite curis. A 4.653 Uixi, et, quem dederat cursum fortuna, peregi, A 4.654 et nunc magna mei sub terras ibit imago. A 4.655 Urbem praeclaram statui; mea moenia uidi; A 4.656 ulta uirum, poenas inimico a fratre recepi; A 4.657 felix, heu nimium felix, si litora tantum A 4.658 numquam Dardaniae tetigissent nostra carinae!' A 4.659 Dixit, et, os impressa toro, 'Moriemur inultae, A 4.660 sed moriamur' ait. 'Sic, sic iuuat ire sub umbras: A 4.661 Hauriat hunc oculis ignem crudelis ab alto A 4.662 Dardanus, et nostrae secum ferat omina mortis.' A 4.663 Dixerat; atque illam media inter talia ferro A 4.664 conlapsam aspiciunt comites, ensemque cruore A 4.665 spumantem, sparsasque manus. It clamor ad alta A 4.666 atria; concussam bacchatur Fama per urbem. A 4.667 Lamentis gemituque et femineo ululatu A 4.668 tecta fremunt; resonat magnis plangoribus aether, A 4.669 non aliter, quam si immissis ruat hostibus omnis A 4.670 Karthago aut antiqua Tyros, flammaeque furentes A 4.671 culmina perque hominum uoluantur perque deorum. A 4.672 Audiit exanimis, trepidoque exterrita cursu A 4.673 unguibus ora soror foedans et pectora pugnis A 4.674 per medios ruit, ac morientem nomine clamat: A 4.675 'Hoc illud, germana, fuit? Me fraude petebas? A 4.676 Hoc rogus iste mihi, hoc ignes araeque parabant? A 4.677 Quid primum deserta querar? Comitemne sororem A 4.678 spreuisti moriens? Eadem me ad fata uocasses: A 4.679 idem ambas ferro dolor, atque eadem hora tulisset. A 4.680 His etiam struxi manibus, patriosque uocaui A 4.681 uoce deos, sic te ut posita crudelis abessem? A 4.682 Exstinxti te meque, soror, populumque patresque A 4.683 Sidonios urbemque tuam. Date uolnera lymphis A 4.684 abluam, et, extremus si quis super halitus errat, A 4.685 ore legam.' Sic fata, gradus euaserat altos, A 4.686 semianimemque sinu germanam amplexa fouebat A 4.687 cum gemitu, atque atros siccabat ueste cruores. A 4.688 Illa, graues oculos conata attollere, rursus A 4.689 deficit; infixum stridit sub pectore uulnus. A 4.690 Ter sese attollens cubitoque adnixa leuauit; A 4.691 ter reuoluta toro est, oculisque errantibus alto A 4.692 quaesiuit caelo lucem, ingemuitque reperta. A 4.693 Tum Iuno omnipotens, longum miserata dolorem A 4.694 difficilisque obitus, Irim demisit Olympo, A 4.695 quae luctantem animam nexosque resolueret artus. A 4.696 Nam quia nec fato, merita nec morte peribat, A 4.697 sed misera ante diem, subitoque accensa furore, A 4.698 nondum illi flauum Proserpina uertice crinem A 4.699 abstulerat, Stygioque caput damnauerat Orco. A 4.700 Ergo Iris croceis per caelum roscida pennis, A 4.701 mille trahens uarios aduerso sole colores, A 4.702 deuolat, et supra caput adstitit: 'Hunc ego Diti A 4.703 sacrum iussa fero, teque isto corpore soluo.' A 4.704 Sic ait, et dextra crinem secat: omnis et una A 4.705 dilapsus calor, atque in uentos uita recessit. A 5. 1 Interea medium Aeneas iam classe tenebat A 5. 2 certus iter, fluctusque atros Aquilone secabat, A 5. 3 moenia respiciens, quae iam infelicis Elissae A 5. 4 conlucent flammis. Quae tantum accenderit ignem, A 5. 5 causa latet; duri magno sed amore dolores A 5. 6 polluto, notumque, furens quid femina possit, A 5. 7 triste per augurium Teucrorum pectora ducunt. A 5. 8 Ut pelagus tenuere rates, nec iam amplius ulla A 5. 9 occurrit tellus, maria undique et undique caelum, A 5. 10 olli caeruleus supra caput adstitit imber, A 5. 11 noctem hiememque ferens, et inhorruit unda tenebris. A 5. 12 Ipse gubernator puppi Palinurus ab alta: A 5. 13 'Heu! quianam tanti cinxerunt aethera nimbi? A 5. 14 Quidue, pater Neptune, paras?' Sic deinde locutus A 5. 15 colligere arma iubet ualidisque incumbere remis, A 5. 16 obliquatque sinus in uentum, ac talia fatur: A 5. 17 'Magnanime Aenea, non, si mihi Iuppiter auctor A 5. 18 spondeat, hoc sperem Italiam contingere caelo. A 5. 19 Mutati transuersa fremunt et uespere ab atro A 5. 20 consurgunt uenti, atque in nubem cogitur aer. A 5. 21 Nec nos obniti contra, nec tendere tantum A 5. 22 sufficimus. Superat quoniam Fortuna, sequamur, A 5. 23 quoque uocat, uertamus iter. Nec litora longe A 5. 24 fida reor fraterna Erycis portusque Sicanos, A 5. 25 si modo rite memor seruata remetior astra.' A 5. 26 Tum pius Aeneas: 'Equidem sic poscere uentos A 5. 27 iamdudum et frustra cerno te tendere contra: A 5. 28 Flecte uiam uelis. An sit mihi gratior ulla, A 5. 29 quoue magis fessas optem demittere naues, A 5. 30 quam quae Dardanium tellus mihi seruat Acesten, A 5. 31 et patris Anchisae gremio complectitur ossa?' A 5. 32 Haec ubi dicta, petunt portus, et uela secundi A 5. 33 intendunt Zephyri; fertur cita gurgite classis, A 5. 34 et tandem laeti notae aduertuntur harenae. A 5. 35 At procul ex celso miratus uertice montis A 5. 36 aduentum sociasque rates occurrit Acestes, A 5. 37 horridus in iaculis et pelle Libystidis ursae, A 5. 38 Troia Criniso conceptum flumine mater A 5. 39 quem genuit: ueterum non immemor ille parentum A 5. 40 gratatur reduces, et gaza laetus agresti A 5. 41 excipit, ac fessos opibus solatur amicis. A 5. 42 Postera cum primo stellas Oriente fugarat A 5. 43 clara dies, socios in coetum litore ab omni A 5. 44 aduocat Aeneas, tumulique ex aggere fatur: A 5. 45 'Dardanidae magni, genus alto a sanguine diuom, A 5. 46 annuus exactis completur mensibus orbis, A 5. 47 ex quo reliquias diuinique ossa parentis A 5. 48 Condidimus terra maestasque sacrauimus aras. A 5. 49 Iamque dies, nisi fallor, adest, quem semper acerbum, A 5. 50 semper honoratum--sic di uoluistis--habebo. A 5. 51 Hunc ego Gaetulis agerem si Syrtibus exsul, A 5. 52 Argolicoue mari deprensus et urbe Mycenae; A 5. 53 annua uota tamen sollemnisque ordine pompas A 5. 54 exsequerer, strueremque suis altaria donis. A 5. 55 Nunc ultro ad cineres ipsius et ossa parentis, A 5. 56 haud equidem sine mente, reor, sine numine diuom, A 5. 57 adsumus et portus delati intramus amicos. A 5. 58 Ergo agite, et laetum cuncti celebremus honorem; A 5. 59 poscamus uentos; atque haec me sacra quotannis A 5. 60 urbe uelit posita templis sibi ferre dicatis. A 5. 61 Bina boum uobis Troia generatus Acestes A 5. 62 dat numero capita in naues; adhibete Penates A 5. 63 et patrios epulis et quos colit hospes Acestes. A 5. 64 Praeterea, si nona diem mortalibus almum A 5. 65 Aurora extulerit radiisque retexerit orbem, A 5. 66 prima citae Teucris ponam certamina classis; A 5. 67 quique pedum cursu ualet, et qui uiribus audax A 5. 68 aut iaculo incedit melior leuibusque sagittis, A 5. 69 seu crudo fidit pugnam committere caestu, A 5. 70 cuncti adsint, meritaeque exspectent praemia palmae. A 5. 71 Ore fauete omnes, et cingite tempora ramis.' A 5. 72 Sic fatus, uelat materna tempora myrto; A 5. 73 hoc Elymus facit, hoc aeui maturus Acestes, A 5. 74 hoc puer Ascanius, sequitur quos cetera pubes. A 5. 75 Ille e concilio multis cum milibus ibat A 5. 76 ad tumulum, magna medius comitante caterua. A 5. 77 Hic duo rite mero libans carchesia Baccho A 5. 78 fundit humi, duo lacte nouo, duo sanguine sacro, A 5. 79 purpureosque iacit flores, ac talia fatur: A 5. 80 'Salue, sancte parens: iterum saluete, recepti A 5. 81 nequiquam cineres, animaeque umbraeque paternae. A 5. 82 Non licuit fines Italos fataliaque arua, A 5. 83 nec tecum Ausonium (quicumque est) quaerere Thybrim.' A 5. 84 Dixerat haec, adytis cum lubricus anguis ab imis A 5. 85 septem ingens gyros, septena uolumina traxit, A 5. 86 amplexus placide tumulum lapsusque per aras, A 5. 87 caeruleae cui terga notae, maculosus et auro A 5. 88 squamam incendebat fulgor, ceu nubibus arcus A 5. 89 mille iacit uarios aduerso sole colores. A 5. 90 Obstipuit uisu Aeneas. Ille agmine longo A 5. 91 tandem inter pateras et leuia pocula serpens A 5. 92 libauitque dapes, rursusque innoxius imo A 5. 93 successit tumulo, et depasta altaria liquit. A 5. 94 Hoc magis inceptos genitori instaurat honores, A 5. 95 incertus, geniumne loci famulumne parentis A 5. 96 esse putet: caedit binas de more bidentes, A 5. 97 totque sues, totidem nigrantis terga iuuencos; A 5. 98 uinaque fundebat pateris, animamque uocabat A 5. 99 Anchisae magni Manisque Acheronte remissos. A 5.100 Nec non et socii, quae cuique est copia, laeti A 5.101 dona ferunt, onerant aras, mactantque iuuencos; A 5.102 ordine aena locant alii, fusique per herbam A 5.103 subiciunt ueribus prunas et uiscera torrent. A 5.104 Exspectata dies aderat, nonamque serena A 5.105 Auroram Phaethontis equi iam luce uehebant, A 5.106 famaque finitimos et clari nomen Acestae A 5.107 excierat; laeto complerant litora coetu, A 5.108 uisuri Aeneadas, pars et certare parati. A 5.109 Munera principio ante oculos circoque locantur A 5.110 in medio, sacri tripodes uiridesque coronae, A 5.111 et palmae pretium uictoribus, armaque et ostro A 5.112 perfusae uestes, argenti aurique talenta; A 5.113 et tuba commissos medio canit aggere ludos. A 5.114 Prima pares ineunt grauibus certamina remis A 5.115 quattuor ex omni delectae classe carinae. A 5.116 Uelocem Mnestheus agit acri remige Pristim, A 5.117 mox Italus Mnestheus, genus a quo nomine Memmi; A 5.118 ingentemque Gyas ingenti mole Chimaeram, A 5.119 urbis opus, triplici pubes quam Dardana uersu A 5.120 impellunt, terno consurgunt ordine remi; A 5.121 Sergestusque, domus tenet a quo Sergia nomen, A 5.122 Centauro inuehitur magna, Scyllaque Cloanthus A 5.123 caerulea, genus unde tibi, Romane Cluenti. A 5.124 Est procul in pelago saxum spumantia contra A 5.125 litora, quod tumidis submersum tunditur olim A 5.126 fluctibus, hiberni condunt ubi sidera cori; A 5.127 tranquillo silet, immotaque attollitur unda A 5.128 campus, et apricis statio gratissima mergis. A 5.129 Hic uiridem Aeneas frondenti ex ilice metam A 5.130 constituit signum nautis pater, unde reuerti A 5.131 scirent, et longos ubi circumflectere cursus. A 5.132 Tum loca sorte legunt, ipsique in puppibus auro A 5.133 ductores longe effulgent ostroque decori; A 5.134 cetera populea uelatur fronde iuuentus, A 5.135 nudatosque umeros oleo perfilsa nitescit. A 5.136 Considunt transtris, intentaque brachia remis; A 5.137 intenti exspectant signum, exsultantiaque haurit A 5.138 corda pauor pulsans, laudumque arrecta cupido. A 5.139 Inde, ubi clara dedit sonitum tuba, finibus omnes, A 5.140 haud mora, prosiluere suis; ferit aethera clamor A 5.141 nauticus, adductis spumant freta uersa lacertis. A 5.142 Infindunt pariter sulcos, totumque dehiscit A 5.143 conuulsum remis rostrisque tridentibus aequor. A 5.144 Non tam praecipites biiugo certamine campum A 5.145 corripuere, ruuntque effusi carcere currus, A 5.146 nec sic immissis aurigae undantia lora A 5.147 concussere iugis pronique in uerbera pendent. A 5.148 Tum plausu fremituque uirum studiisque fauentum A 5.149 consonat omne nemus, uocemque inclusa uolutant A 5.150 litora, pulsati colles clamore resultant. A 5.151 Effugit ante alios primisque elabitur undis A 5.152 turbam inter fremitumque Gyas; quem deinde Cloanthus A 5.153 consequitur, melior remis, sed pondere pinus A 5.154 tarda tenet. Post hos aequo discrimine Pristis A 5.155 Centaurusque locum tendunt superare priorem; A 5.156 et nunc Pristis habet, nunc uictam praeterit ingens A 5.157 Centaurus, nunc una ambae iunctisque feruntur A 5.158 frontibus, et longa sulcant uada salsa carina. A 5.159 Iamque propinquabant scopulo metamque tenebant, A 5.160 cum princeps medioque Gyas in gurgite uictor A 5.161 rectorem nauis compellat uoce Menoeten: A 5.162 'Quo tantum mihi dexter abis? Huc dirige gressum; A 5.163 litus ama, et laeuas stringat sine palmula cautes; A 5.164 altum alii teneant.' Dixit; sed caeca Menoetes A 5.165 saxa timens proram pelagi detorquet ad undas. A 5.166 'Quo diuersus abis?' iterum 'Pete saxa, Menoete!' A 5.167 cum clamore Gyas reuocabat; et ecce Cloanthum A 5.168 respicit instantem tergo, et propiora tenentem. A 5.169 Ille inter nauemque Gyae scopulosque sonantes A 5.170 radit iter laeuum interior, subitoque priorem A 5.171 praeterit, et metis tenet aequora tuta relictis. A 5.172 Tum uero exarsit iuueni dolor ossibus ingens, A 5.173 nec lacrimis caruere genae, segnemque Menoeten, A 5.174 oblitus decorisque sui sociumque salutis, A 5.175 in mare praecipitem puppi deturbat ab alta; A 5.176 ipse gubernaclo rector subit, ipse magister, A 5.177 hortaturque uiros, clauumque ad litora torquet. A 5.178 At grauis, ut fundo uix tandem redditus imo est, A 5.179 iam senior madidaque fluens in ueste Menoetes A 5.180 summa petit scopuli siccaque in rupe resedit. A 5.181 Ilium et labentem Teucri et risere natantem, A 5.182 et salsos rident reuomentem pectore fluctus. A 5.183 Hic laeta extremis spes est accensa duobus, A 5.184 Sergesto Mnestheique, Gyan superare morantem. A 5.185 Sergestus capit ante locum scopuloque propinquat, A 5.186 nec tota tamen ille prior praeeunte carina; A 5.187 parte prior, partem rostro premit aemula Pristis. A 5.188 At media socios incedens naue per ipsos A 5.189 hortatur Mnestheus: 'Nunc, nunc insurgite remis, A 5.190 Hectorei socii, Troiae quos sorte suprema A 5.191 delegi comites; nunc illas promite uires, A 5.192 nunc animos, quibus in Gaetulis Syrtibus usi, A 5.193 Ionioque mari Maleaeque sequacibus undis. A 5.194 Non iam prima peto Mnestheus, neque uincere certo; A 5.195 quamquam O!--sed superent, quibus hoc, Neptune, dedisti; A 5.196 extremos pudeat rediisse; hoc uincite, ciues, A 5.197 et prohibete nefas.' Olli certamine summo A 5.198 procumbunt; uastis tremit ictibus aerea puppis, A 5.199 subtrahiturque solum; tum creber anhelitus artus A 5.200 aridaque ora quatit, sudor fluit undique riuis. A 5.201 Attulit ipse uiris optatum casus honorem. A 5.202 Namque furens animi dum proram ad saxa suburguet A 5.203 interior, spatioque subit Sergestus iniquo, A 5.204 infelix saxis in procurrentibus haesit. A 5.205 Concussae cautes, et acuto in murice remi A 5.206 obnixi crepuere, inlisaque prora pependit. A 5.207 Consurgunt nautae et magno clamore morantur, A 5.208 ferratasque trudes et acuta cuspide contos A 5.209 expediunt, fractosque legunt in gurgite remos. A 5.210 At laetus Mnestheus successuque acrior ipso A 5.211 agmine remorum celeri uentisque uocatis A 5.212 prona petit maria et pelago decurrit aperto. A 5.213 Qualis spelunca subito commota columba, A 5.214 cui domus et dulces latebroso in pumice nidi, A 5.215 fertur in ana uolans, plausumque exterrita pennis A 5.216 dat tecto ingentem, mox aere lapsa quieto A 5.217 radit iter liquidum, celeres neque commouet alas: A 5.218 sic Mnestheus, sic ipsa fuga secat ultima Pristis A 5.219 aequora, sic illam fert impetus ipse uolantem. A 5.220 Et primum in scopulo luctantem deserit alto A 5.221 Sergestum, breuibusque uadis frustraque uocantem A 5.222 auxilia, et fractis discentem currere remis A 5.223 Inde Gyan ipsamque ingenti mole Chimaeram A 5.224 consequitur; cedit, quoniam spoliata magistro est. A 5.225 Solus iamque ipso superest in fine Cloanthus: A 5.226 quem petit, et summis adnixus uiribus urguet. A 5.227 Tum uero ingeminat clamor, cunctique sequentem A 5.228 instigant studiis, resonatque fragoribus aether. A 5.229 Hi proprium decus et partum indignantur honorem A 5.230 ni teneant, uitamque uolunt pro laude pacisci; A 5.231 hos successus alit: possunt, quia posse uidentur. A 5.232 Et fors aequatis cepissent praemia rostris, A 5.233 ni palmas ponto tendens utrasque Cloanthus A 5.234 fudissetque preces, diuosque in uota uocasset: A 5.235 Di, quibus imperium est pelagi, quorum aequora curro, A 5.236 uobis laetus ego hoc candentem in litore taurum A 5.237 constituam ante aras, uoti reus, extaque salsos A 5.238 porriciam in fluctus et uina liquentia fundam.' A 5.239 Dixit, eumque imis sub fluctibus audiit omnis A 5.240 Nereidum Phorcique chorus Panopeaque uirgo, A 5.241 et pater ipse manu magna Portunus euntem A 5.242 impulit; illa Noto citius uolucrique sagitta A 5.243 ad terram fugit, et portu se condidit alto. A 5.244 Tum satus Anchisa, cunctis ex more uocatis, A 5.245 uictorem magna praeconis uoce Cloanthum A 5.246 declarat uiridique aduelat tempora lauro, A 5.247 muneraque in naues ternos optare iuuencos, A 5.248 uinaque et argenti magnum dat ferre talentum. A 5.249 Ipsis praecipuos ductoribus addit honores: A 5.250 uictori chlamydem auratam, quam plurima circum A 5.251 purpura maeandro duplici Meliboea cucurrit, A 5.252 intextusque puer frondosa regius Ida A 5.253 ueloces iaculo ceruos cursuque fatigat, A 5.254 acer, anhelanti similis, quem praepes ab Ida A 5.255 sublimem pedibus rapuit Iouis armiger uncis; A 5.256 longaeui palmas nequiquam ad sidera tendunt A 5.257 custodes, saeuitque canum latratus in auras. A 5.258 At qui deinde locum tenuit uirtute secundum, A 5.259 leuibus huic hamis consertam auroque trilicem A 5.260 loricam, quam Demoleo detraxerat ipse A 5.261 uictor apud rapidum Simoenta sub Ilio alto, A 5.262 donat habere uiro, decus et tutamen in armis. A 5.263 Uix illam famuli Phegeus Sagarisque ferebant A 5.264 multiplicem, conixi umeris; indutus at olim A 5.265 Demoleos cursu palantes Troas agebat. A 5.266 Tertia dona facit geminos ex aere lebetas, A 5.267 cymbiaque argento perfecta atque aspera signis. A 5.268 Iamque adeo donati omnes opibusque superbi A 5.269 puniceis ibant euincti tempora taenis, A 5.270 cum saeuo e scopulo multa uix arte reuolsus, A 5.271 amissis remis atque ordine debilis uno, A 5.272 inrisam sine honore ratem Sergestus agebat. A 5.273 Qualis saepe uiae deprensus in aggere serpens, A 5.274 aerea quem obliquum rota transiit, aut grauis ictu A 5.275 seminecem liquit saxo lacerumque uiator; A 5.276 nequiquam longos fugiens dat corpore tortus, A 5.277 parte ferox, ardensque oculis, et sibila colla A 5.278 arduus attollens, pars uolnere clauda retentat A 5.279 nexantem nodis seque in sua membra plicantem: A 5.280 tali remigio nauis se tarda mouebat; A 5.281 uela facit tamen, et uelis subit ostia plenis. A 5.282 Sergestum Aeneas promisso munere donat, A 5.283 seruatam ob nauem laetus sociosque reductos. A 5.284 Olli serua datur, operum haud ignara Mineruae, A 5.285 Cressa genus, Pholoe, geminique sub ubere nati. A 5.286 Hoc pius Acneas misso certamine tendit A 5.287 gramineum in campum, quem collibus undique curuis A 5.288 cingebant siluae, mediaque in ualle theatri A 5.289 circus erat; quo se multis cum milibus heros A 5.290 consessu medium tulit exstructoque resedit. A 5.291 Hic, qui forte uelint rapido contendere cursu, A 5.292 imitat pretiis animos, et praemia ponit. A 5.293 Undique conueniunt leucri mixtique Sicani, A 5.294 Nisus et Euryalus primi, A 5.295 Euryalus forma insignis uiridique iuuenta, A 5.296 Nisus amore pio pueri; quos deinde secutus A 5.297 regius egregia Priami de stirpe Diores; A 5.298 hunc Salius simul et Patron, quorum alter Acarnan, A 5.299 alter ab Arcadio Tegeaeae sanguine gentis; A 5.300 tum duo Trinacrii iuuenes, Helymus Panopesque, A 5.301 adsueti siluis, comites senioris Acestae; A 5.302 multi praeterea, quos fama obscura recondit. A 5.303 Aeneas quibus in mediis sic deinde locutus: A 5.304 'Accipite haec animis, laetasque aduertite mentes: A 5.305 nemo ex hoc numero mihi non donatus abibit. A 5.306 Gnosia bina dabo leuato lucida ferro A 5.307 spicula caelatamque argento ferre bipennem; A 5.308 omnibus hic erit unus honos. Tres praemia primi A 5.309 accipient flauaque caput nectentur oliua. A 5.310 Primus equum phaleris insignem uictor habeto; A 5.311 alter Amazoniam pharetram plenamque sagittis A 5.312 Threiciis, lato quam circum amplectitur auro A 5.313 balteus et tereti subnectit fibula gemma; A 5.314 tertius Argolica hac galea contentus abito.' A 5.315 Haec ubi dicta, locum capiunt, signoque repente A 5.316 corripiunt spatia audito, limenque relinquunt, A 5.317 effusi nimbo similes, simul ultima signant. A 5.318 Primus abit longeque ante omnia corpora Nisus A 5.319 emicat, et uentis et fulminis ocior alis; A 5.320 proximus huic, longo sed proxumus interuallo, A 5.321 insequitur Salius; spatio post deinde relicto A 5.322 tertius Euryalus: A 5.323 Euryalumque Helymus sequitur; quo deinde sub ipso A 5.324 ecce uolat calcemque terit iam calce Diores, A 5.325 incumbens umero, spatia et si plura supersint, A 5.326 transeat elapsus prior, ambiguumque relinquat. A 5.327 Iamque fere spatio extremo fessique sub ipsam A 5.328 finem aduentabant, leui cum sanguine Nisus A 5.329 labitur infelix, caesis ut forte iuuencis A 5.330 fusus humum uiridisque super madefecerat herbas. A 5.331 Hic iuuenis iam uictor ouans uestigia presso A 5.332 haud tenuit titubata solo, sed pronus in ipso A 5.333 concidit immundoque fimo sacroque cruore. A 5.334 Non tamen Euryali, non ille oblitus amorum; A 5.335 nam sese opposuit Salio per lubrica surgens; A 5.336 ille autem spissa iacuit reuolutus harena. A 5.337 Emicat Euryalus, et munere uictor amici A 5.338 prima tenet, plausuque uolat fremituque secundo. A 5.339 Post Helymus subit, et nunc tertia palma Diores. A 5.340 Hic totum caueae consessum ingentis et ora A 5.341 prima patrum magnis Salius clamoribus implet, A 5.342 ereptumque dolo reddi sibi poscit honorem. A 5.343 Tutatur fauor Euryalum, lacrimaeque decorae, A 5.344 gratior et pulchro ueniens in corpore uirtus. A 5.345 Adiuuat et magna proclamat uoce Diores, A 5.346 qui subiit palmae, frustraque ad praemia uenit A 5.347 ultima, si primi Salio reddentur honores. A 5.348 Tum pater Aeneas 'Uestra' inquit 'munera uobis A 5.349 certa manent, pueri, et palmam mouet ordine nemo; A 5.350 me liceat casus misereri insontis amici.' A 5.351 Sic fatus, tergum Gaetuli immane leonis A 5.352 dat Salio, uillis onerosum atque unguibus aureis. A 5.353 Hic Nisus, 'Si tanta' inquit 'sunt praemia uictis, A 5.354 et te lapsorum miseret, quae munera Niso A 5.355 digna dabis, primam merui qui laude coronam, A 5.356 ni me, quae Salium, fortuna inimica tulisset? A 5.357 Et simul his dictis faciem ostentabat et udo A 5.358 turpia membra fimo. Risit pater optimus olli A 5.359 et clipeum efferri iussit, Didymaonis artem, A 5.360 Neptuni sacro Danais de poste refixum. A 5.361 Hoc iuuenem egregium praestanti munere donat; A 5.362 Post, ubi confecti cursus, et dona peregit: A 5.363 'Nunc, si cui uirtus animusque in pectore praesens, A 5.364 adsit, et euinctis attollat brachia palmis.' A 5.365 Sic ait, et geminum pugnae proponit honorem, A 5.366 uictori uelatum auro uittisque iuuencum, A 5.367 ensem atque insignem galeam solacia uicto. A 5.368 Nec mora: continuo uastis cum uiribus effert A 5.369 ora Dares, magnoque uirum se murmure tollit; A 5.370 solus qui Paridem solitus contendere contra, A 5.371 idemque ad tumulum, quo maximus occubat Hector, A 5.372 uictorem Buten immani corpore, qui se A 5.373 Bebrycia ueniens Amyci de gente ferebat, A 5.374 perculit, et fulua moribundum extendit harena. A 5.375 Talis prima Dares caput altum in proelia tollit, A 5.376 ostenditque umeros latos, alternaque iactat A 5.377 brachia protendens, et uerberat ictibus auras. A 5.378 Quaeritur huic alius; nec quisquam ex agmine tanto A 5.379 audet adire uirum manibusque inducere caestus. A 5.380 Ergo alacris, cunctosque putans excedere palma, A 5.381 Aeneae stetit aute pedes, nec plura moratus A 5.382 tum laeua taurum cornu tenet, atque ita fatur: A 5.383 'Nate dea, si nemo audet se credere pugnae, A 5.384 quae finis standi? Quo me decet usque teneri? A 5.385 Ducere dona iube.' Cuncti simul ore fremebant A 5.386 Dardanidae, reddique uiro promissa iubebant. A 5.387 Hic grauis Entellum dictis castigat Acestes, A 5.388 proximus ut uiridante toro consederat herbae: A 5.389 'Entelle, heroum quondam fortissime frustra, A 5.390 tantane tam patiens nullo certamine tolli A 5.391 dona sines? Ubi nunc nobis deus ille magister A 5.392 requiquam memoratus Eryx? Ubi fama per omnem A 5.393 Trinacriam, et spolia illa tuis pendentia tectis?' A 5.394 Ille sub haec: 'Non laudis amor, nec gloria cessit A 5.395 pulsa metu; sed enim gelidus tardante senecta A 5.396 sanguis hebet, frigentque effetae in corpore uires. A 5.397 Si mihi, quae quondam fuerat, quaque improbus iste A 5.398 exsultat fidens, si nunc foret illa iuuentas, A 5.399 haud equidem pretio inductus pulchroque iuuenco A 5.400 uenissem, nec dona moror.' Sic deinde locutus A 5.401 in medium geminos immani pondere caestus A 5.402 proiecit, quibus acer Eryx in proelia suetus A 5.403 ferre manum, duroque intendere brachia tergo. A 5.404 Obstipuere animi: tantorum ingentia septem A 5.405 terga boum plumbo insuto ferroque rigebant. A 5.406 Ante omnes stupet ipse Dares, longeque recusat; A 5.407 magnanimusque Anchisiades et pondus et ipsa A 5.408 huc illuc uinclorum immensa uolumina uersat. A 5.409 Tum senior talis referebat pectore uoces: A 5.410 'Quid, si quis caestus ipsius et Herculis arma A 5.411 uidisset, tristemque hoc ipso in litore pugnam? A 5.412 Haec germanus Eryx quondam tuus arma gerebat;-- A 5.413 sanguine cernis adhuc sparsoque infecta cerebro;-- A 5.414 his magnum Alciden contra stetit; his ego suetus, A 5.415 dum melior uires sanguis dabat, aemula necdum A 5.416 temporibus geminis canebat sparsa senectus. A 5.417 Sed si nostra Dares haec Troius arma recusat, A 5.418 idque pio sedet Aeneae, prohat auctor Acestes, A 5.419 aequemus pugnas. Erycis tibi terga remitto; A 5.420 solue metus; et tu Troianos exue caestus.' A 5.421 Haec fatus, duplicem ex umeris reiecit amictum A 5.422 et magnos membrorum artus, magna ossa lacertosque A 5.423 exuit, atque ingens media consistit harena. A 5.424 Tum satus Anchisa caestus pater extulit aequos, A 5.425 et paribus palmas amborum innexuit armis. A 5.426 Constitit in digitos extemplo arrectus uterque, A 5.427 brachiaque ad superas interritus extulit auras. A 5.428 Abduxere retro longe capita ardua ab ictu, A 5.429 immiscentque manus manibus, pugnamque lacessunt. A 5.430 Ille pedum melior motu, fretusque iuuenta; A 5.431 hic membris et mole ualens, sed tarda trementi A 5.432 genua labant, uastos quatit aeger anhelitus artus. A 5.433 Multa uiri nequiquam inter se uolnera iactant, A 5.434 multa cauo lateri ingeminant, et pectore uastos A 5.435 dant sonitus, erratque auris et tempora circum A 5.436 crebra manus, duro crepitant sub uolnere malae. A 5.437 Stat grauis Entellus nisuque immotus eodem, A 5.438 corpore tela modo atque oculis uigilantibus exit. A 5.439 Ille, uelut celsam oppugnat qui molibus urbem, A 5.440 aut montana sedet circum castella sub armis, A 5.441 nunc hos, nunc illos aditus, omnemque pererrat A 5.442 arte locum, et uariis adsultibus inritus urguet. A 5.443 Ostendit dextram insurgens Entellus, et alte A 5.444 extulit: ille ictum uenientem a uertice uelox A 5.445 praeuidit, celerique elapsus corpore cessit. A 5.446 Entellus uires in uentum effudit, et ultro A 5.447 ipse grauis grauiterque ad terram pondere uasto A 5.448 concidit, ut quondam caua concidit aut Erymantho, A 5.449 aut Ida in magna, radicibus eruta pinus. A 5.450 Consurgunt studiis Teucri et Trinacria pubes; A 5.451 it clamor caelo, primusque accurrit Acestes, A 5.452 aequaeuumque ab humo miserans attollit amicum. A 5.453 At non tardatus casu neque territus heros A 5.454 acrior ad pugnam redit ac uim suscitat ira. A 5.455 Tum pudor incendit uires et conscia uirtus, A 5.456 praecipitemque Daren ardens agit aequore toto, A 5.457 nunc dextra ingeminans ictus, nunc ille sinistra; A 5.458 nec mora, nec requies: quam multa grandine nimbi A 5.459 culminibus crepitant, sic densis ictibus heros A 5.460 creber utraque manu pulsat uersatque Dareta. A 5.461 Tum pater Aeneas procedere longius iras A 5.462 et saeuire animis Entellum haud passus acerbis; A 5.463 sed finem imposuit pugnae, fessumque Dareta A 5.464 eripuit mulcens dictis, ac talia fatur: A 5.465 'Infelix, quae tanta animum dementia cepit? A 5.466 Non uires alias conuersaque numina sentis? A 5.467 Cede deo.' Dixitque et proelia uoce diremit. A 5.468 Ast illum fidi aequales, genua aegra trahentem, A 5.469 iactantemque utroque caput, crassumque cruorem A 5.470 ore eiectantem mixtosque in sanguine dentes, A 5.471 ducunt ad naues; galeamque ensemque uocati A 5.472 accipiunt; palmam Entello taurumque relinquunt. A 5.473 Hic uictor, superans animis tauroque superbus: A 5.474 'Nate dea, uosque haec' inquit 'cognoscite, Teucri, A 5.475 et mihi quae fuerint iuuenali in corpore uires, A 5.476 et qua seruetis reuocatum a morte Dareta.' A 5.477 Dixit, et aduersi contra stetit ora iuuenci, A 5.478 qui donum adstabat pugnae, durosque reducta A 5.479 librauit dextra media inter cornua caestus, A 5.480 arduus, effractoque inlisit in ossa cerebro. A 5.481 sternitur exanimisque tremens procumbit humi bos. A 5.482 Ille super tales effundit pectore uoces: A 5.483 'Hanc tibi, Eryx, meliorem animam pro morte Daretis A 5.484 persoluo; hic uictor caestus artemque repono.' A 5.485 Protinus Aeneas celeri certare sagitta A 5.486 inuitat qui forte uelint, et praemia ponit, A 5.487 ingentique manu malum de naue Seresti A 5.488 erigit, et uolucrem traiecto in fune columbam, A 5.489 quo tendant ferrum, malo suspendit ab alto. A 5.490 Conuenere uiri, deiectamque aerea sortem A 5.491 accepit galea; et primus clamore secundo A 5.492 Hyrtacidae ante omnes exit locus Hippocoontis; A 5.493 quem modo nauali Mnestheus certamine uictor A 5.494 consequitur, uiridi Mnestheus euinctus oliua. A 5.495 Tertius Eurytion, tuus, o clarissime, frater, A 5.496 Pandare, qui quondam, iussus confundere foedus, A 5.497 in medios telum torsisti primus Achiuos. A 5.498 Extremus galeaque ima subsedit Acestes, A 5.499 ausus et ipse manu iuuenum temptare laborem. A 5.500 Tum ualidis flexos incuruant uiribus arcus A 5.501 pro se quisque uiri, et depromunt tela pharetris. A 5.502 Primaque per caelum, neruo stridente, sagitta A 5.503 Hyrtacidae iuuenis uolucres diuerberat auras; A 5.504 et uenit, aduersique infigitur arbore mali. A 5.505 Intremuit malus, timuitque exterrita pennis A 5.506 ales, et ingenti sonuerunt omnia plausu. A 5.507 Post acer Mnestheus adducto constitit arcu, A 5.508 alta petens, pariterque oculos telumque tetendit. A 5.509 Ast ipsam miserandus auem contingere ferro A 5.510 non ualuit: nodos et uincula linea rupit, A 5.511 quis innexa pedem malo pendebat ab alto: A 5.512 illa notos atque alta uolans in nubila fugit. A 5.513 Tum rapidus, iamdudum arcu contenta parato A 5.514 tela tenens, fratrem Eurytion in Pota uocauit, A 5.515 iam uacuo laetam caelo speculatus, et alis A 5.516 plaudentem nigra figit sub nube columbam. A 5.517 Decidit exanimis, uitamque reliquit in astris A 5.518 aetheriis, fixamque refert delapsa sagittam. A 5.519 Amissa solus palma superabat Acestes; A 5.520 qui tamen aerias telum contendit in auras, A 5.521 ostentans artemque pater arcumque sonantem. A 5.522 Hic oculis subito obicitur magnoque futurum A 5.523 augurio monstrum; docuit post exitus ingens, A 5.524 seraque terrifici cecinerunt omina uates. A 5.525 Namque uolans liquidis in nubibus arsit harundo, A 5.526 signauitque uiam flammis, tenuisque recessit A 5.527 consumpta in uentos, caelo ceu saepe refixa A 5.528 transcurrunt crinemque uolantia sidera ducunt. A 5.529 Attonitis haesere animis, superosque precati A 5.530 Trinacrii Teucrique uiri; nec maximus omen A 5.531 abnuit Aeneas; sed laetum amplexus Acesten A 5.532 muneribus cumulat magnis, ac talia fatur: A 5.533 'Sume, pater; nam te uoluit rex magnus Olympi A 5.534 talibus auspiciis exsortem ducere honores. A 5.535 Ipsius Anchisae longaeui hoc munus habebis, A 5.536 cratera impressum signis, quem Thracius olim A 5.537 Anchisae genitori in magno munere Cisseus A 5.538 ferre sui dederat monumentum et pignus amoris.' A 5.539 Sic fatus cingit uiridanti tempora lauro, A 5.540 et primum ante omnes uictorem appellat Acesten. A 5.541 Nec bonus Eurytion praelato inuidit honori, A 5.542 quamuis solus auem caelo deiecit ab alto. A 5.543 Proximus ingreditur donis, qui uincula rupit; A 5.544 extremus, uolucri qui fixit arundine malum. A 5.545 At pater Aeneas, nondum certamine misso, A 5.546 custodem ad sese comitemque impubis Iuli A 5.547 Epytiden uocat, et fidam sic fatur ad aurem: A 5.548 'Uade age, et Ascanio, si iam puerile paratum A 5.549 agmen habet secum, cursusque instruxit equorum, A 5.550 ducat auo turmas, et sese ostendat in armis, A 5.551 dic' ait. Ipse omnem longo decedere circo A 5.552 infusum populum, et campos iubet esse patentes. A 5.553 Incedunt pueri, pariterque ante ora parentum A 5.554 frenatis lucent in equis, quos omnis euntes A 5.555 Trinacriae mirata fremit Troiaeque iuuentus. A 5.556 omnibus in morem tonsa coma pressa corona; A 5.557 cornea bina ferunt praefixa hastilia ferro; A 5.558 pars leuis umero pharetras; it pectore summo A 5.559 flexilis obtorti per collum circulus auri. A 5.560 Tres equitum numero turmae, ternique uagantur A 5.561 ductores: pueri bis seni quemque secuti A 5.562 agmine partito fulgent paribusque magistris. A 5.563 Una acies iuuenum, ducit quam paruus ouantem A 5.564 nomen aui referens Priamus,--tua clara, Polite, A 5.565 progenies, auctura Italos,--quem Thracius albis A 5.566 portat equus bicolor maculis, uestigia primi A 5.567 alba pedis frontemque ostentans arduus albam. A 5.568 Alter Atys, genus unde Atii duxere Latini, A 5.569 paruus Atys, pueroque puer dilectus Iulo. A 5.570 Extremus, formaque ante omnis pulcher, Iulus A 5.571 Sidonio est inuectus equo, quem candida Dido A 5.572 esse sui dederat monumentum et pignus amoris. A 5.573 Cetera Trinacrii pubes senioris Acestae A 5.574 fertur equis. A 5.575 Excipiunt plausu pauidos, gaudentque tuentes A 5.576 Dardanidae, ueterumque adgnoscunt ora parentum. A 5.577 Postquam omnem laeti consessum oculosque suorum A 5.578 lustrauere in equis, signum clamore paratis A 5.579 Epytides longe dedit insonuitque flagello. A 5.580 Olli discurrere pares, atque agmina terni A 5.581 diductis soluere choris, rursusque uocati A 5.582 conuertere uias infestaque tela tulere. A 5.583 Inde alios ineunt cursus aliosque recursus A 5.584 aduersi spatiis, alternosque orbibus orbes A 5.585 impediunt, pugnaeque cient simulacra sub armis; A 5.586 et nunc terga fuga nudant, nunc spicula uertunt A 5.587 infensi, facta pariter nunc pace feruntur. A 5.588 Ut quondam Creta fertur Labyrinthus in alta A 5.589 parietibus textum caecis iter, ancipitemque A 5.590 mille uiis habuisse dolum, qua signa sequendi A 5.591 falleret indeprensus et inremeabilis error; A 5.592 haud alio Teucrum nati uestigia cursu A 5.593 impediunt texuntque fugas et proelia ludo, A 5.594 delphinum similes, qui per maria umida nando A 5.595 Carpathium Libycumque secant, [luduntque per undas.] A 5.596 Hunc morem cursus atque haec certamina primus A 5.597 Ascanius, Longam muris cum cingeret Albam, A 5.598 rettulit, et priscos docuit celebrare Latinos, A 5.599 quo puer ipse modo, secum quo Troia pubes; A 5.600 Albani docuere suos; hinc maxima porro A 5.601 accepit Roma, et patrium seruauit honorem; A 5.602 Troiaque nunc pueri, Troianum dicitur agmen. A 5.603 Hac celebrata tenus sancto certamina patri. A 5.604 Hic primum fortuna fidem mutata nouauit. A 5.605 Dum uariis tumulo referunt sollemnia ludis, A 5.606 Irim de caelo misit Saturnia Iuno A 5.607 Iliacam ad classem, uentosque adspirat eunti, A 5.608 multa mouens, necdum antiquum saturata dolorem. A 5.609 Illa, uiam celerans per mille coloribus arcum, A 5.610 nulli uisa cito decurrit tramite uirgo. A 5.611 Conspicit ingentem concursum, et litora lustrat, A 5.612 desertosque uidet portus classemque relictam. A 5.613 At procul in sola secretae Troades acta A 5.614 amissum Anchisen flebant, cunctaeque profundum A 5.615 pontum adspectabant flentes. 'Heu tot uada fessis A 5.616 et tantum superesse maris!' uox omnibus una. A 5.617 Urbem orant; taedet pelagi perferre laborem. A 5.618 Ergo inter medias sese haud ignara nocendi A 5.619 conicit, et faciemque deae uestemque reponit; A 5.620 fit Beroe, Tmarii coniunx longaeua Dorycli, A 5.621 cui genus et quondam nomen natique fuissent; A 5.622 ac sic Dardanidum mediam se matribus infert: A 5.623 'O miserae, quas non manus' inquit 'Achaica bello A 5.624 traxerit ad letum patriae sub moenibus! O gens A 5.625 infelix, cui te exitio Fortuna reseruat? A 5.626 Septuma post Troiae exscidium iam uertitur aestas, A 5.627 eum freta, cum terras omnes, tot inhospita saxa A 5.628 sideraque emensae ferimur, dum per mare magnum A 5.629 Italiam sequimur fugientem, et uoluimur undis. A 5.630 Hic Erycis fines fraterni, atque hospes Acestes: A 5.631 quis prohibet muros iacere et dare ciuibus urbem? A 5.632 O patria et rapti nequiquam ex hoste Penates, A 5.633 nullane iam Troiae dicentur moenia? Nusquam A 5.634 Hectoreos amnes, Xanthum et Simoenta, uidebo? A 5.635 Quin agite et mecum infaustas exurite puppes. A 5.636 Nam mihi Cassandrae per somnum uatis imago A 5.637 ardentes dare uisa faces: ''Hic quaerite Troiam; A 5.638 hic domus est" inquit ''uobis." Iam tempus agi res, A 5.639 uec tantis mora prodigiis. En quattuor arae A 5.640 Neptuno; deus ipse faces animumque ministrat.' A 5.641 Haec memorans, prima infensum ui corripit ignem, A 5.642 sublataque procul dextra conixa coruscat, A 5.643 et iacit: arrectae mentes stupefactaque corda A 5.644 Iliadum. Hic una e multis, quae maxima natu, A 5.645 Pyrgo, tot Priami natorum regia nutrix: A 5.646 'Non Beroe uobis, non haec Rhoeteia, matres, A 5.647 est Dorycli coniunx; diuini signa decoris A 5.648 ardentesque notate oculos; qui spiritus illi, A 5.649 qui uoltus, uocisque sonus, uel gressus eunti. A 5.650 Ipsa egomet dudum Beroen digressa reliqui A 5.651 aegram, indignantem, tali quod sola careret A 5.652 munere, nec meritos Anchisae inferet honores.' A 5.653 Haec effata. A 5.654 At matres primo ancipites oculisque malignis A 5.655 ambiguae spectare rates miserum inter amorem A 5.656 praesentis terrae fatisque uocantia regna, A 5.657 cum dea se paribus per caelum sustulit alis, A 5.658 ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum. A 5.659 Tum uero attonitae monstris actaeque furore A 5.660 conclamant, rapiuntque focis penetralibus ignem; A 5.661 pars spoliant aras, frondem ac uirgulta facesque A 5.662 coniciunt. Furit immissis Uolcanus habenis A 5.663 transtra per et remos et pictas abiete puppes. A 5.664 Nuntius Anchisae ad tumulum cuneosque theatri A 5.665 incensas perfert naues Eumelus, et ipsi A 5.666 respiciunt atram in nimbo uolitare fauillam. A 5.667 Primus et Ascanius, cursus ut laetus equestres A 5.668 ducebat, sic acer equo turbata petiuit A 5.669 castra, nec exanimes possunt retinere magistri. A 5.670 'Quis furor iste nouus? Quo nunc, quo tenditis' inquit, A 5.671 'heu, miserae ciues? Non hostem inimicaque castra A 5.672 Argiuum, uestras spes uritis. En, ego uester A 5.673 Ascanius!' Galeam ante pedes proiecit inanem, A 5.674 qua ludo indutus belli simulacra ciebat; A 5.675 accelerat simul Aeneas, simul agmina Teucrum. A 5.676 Ast illae diuersa metu per litora passim A 5.677 diffugiunt, siluasque et sicubi concaua furtim A 5.678 saxa petunt; piget incepti lucisque, suosque A 5.679 mutatae adgnoscunt, excussaque pectore Iuno est. A 5.680 Sed non idcirco flammae atque incendia uires A 5.681 indomitas posuere; udo sub robore uiuit A 5.682 stuppa uomens tardum fumum, lentusque carinas A 5.683 est uapor, et toto descendit corpore pestis, A 5.684 nec uires heroum infusaque flumina prosunt. A 5.685 Tum pius Aeneas umeris abscindere uestem, A 5.686 auxilioque uocare deos, et tendere palmas: A 5.687 'Iuppiter omnipotens, si nondum exosus ad unum A 5.688 Troianos, si quid pietas antiqua labores A 5.689 respicit humanos, da flammam euadere classi A 5.690 nunc, Pater, et tenues Teucrum res eripe leto. A 5.691 Uel tu, quod superest infesto fulmine morti, A 5.692 si mereor, demitte, tuaque hic obrue dextra.' A 5.693 Uix haec ediderat, cum effusis imbribus atra A 5.694 tempestas sine more furit, tonitruque tremescunt A 5.695 ardua terrarum et campi; ruit aethere toto A 5.696 turbidus imber aqua densisque nigerrimus austris; A 5.697 implenturque super puppes; semiusta madescunt A 5.698 robora; restinctus donec uapor omnis, et omnes, A 5.699 quattuor amissis, seruatae a peste carinae. A 5.700 At pater Aeneas, casu concussus acerbo, A 5.701 nunc huc ingentes, nunc illuc pectore curas A 5.702 mutabat uersans, Siculisne resideret aruis, A 5.703 oblitus fatorum, Italasne capesseret oras. A 5.704 Tum senior Nautes, unum Tritonia Pallas A 5.705 quem docuit multaque insignem reddidit arte, A 5.706 haec responsa dabat, uel quae portenderet ira A 5.707 magna deum, uel quae fatorum posceret ordo; A 5.708 isque his Aenean solatus uocibus infit: A 5.709 'Nate dea, quo fata trahunt retrahuntque, sequamur; A 5.710 quidquid erit, superanda omnis fortuna ferendo est. A 5.711 Est tibi Dardanius diuinae stirpis Acestes: A 5.712 hunc cape consiliis socium et coniunge uolentem; A 5.713 huic trade, amissis superant qui nauibus, et quos A 5.714 pertaesum magni incepti rerumque tuarum est; A 5.715 longaeuosque senes ac fessas aequore matres, A 5.716 et quidquid tecum inualidum metuensque pericli est, A 5.717 delige, et his habeant terris sine moenia fessi: A 5.718 urbem appellabunt permisso nomine Acestam.' A 5.719 Talibus incensus dictis senioris amici, A 5.720 tum uero in curas animo diducitur omnes. A 5.721 Et nox atra polum bigis subuecta tenebat: A 5.722 uisa dehinc caelo facies delapsa parentis A 5.723 Anchisae subito tales effundere uoces: A 5.724 'Nate, mihi uita quondam, dum uita manebat, A 5.725 care magis, nate, Iliacis exercite fatis, A 5.726 imperio Iouis huc uenio, qui classibus ignem A 5.727 depulit, et caelo tandem miseratus ab alto est. A 5.728 Consiliis pare, quae nunc pulcherrima Nautes A 5.729 dat senior; lectos iuuenes, fortissima corda, A 5.730 defer in Italiam; gens dura atque aspera cultu A 5.731 debellanda tibi Latio est. Ditis tamen ante A 5.732 infernas accede domos, et Auerna per alta A 5.733 congressus pete, nate, meos. Non me impia namque A 5.734 Tartara habent, tristes umbrae, sed amoena piorum A 5.735 concilia Elysiumque colo. Huc casta Sibylla A 5.736 nigrarum multo pecudum te sanguine ducet: A 5.737 tum genus omne tuum, et quae dentur moenia, disces. A 5.738 Iamque uale: torquet medios Nox humida cursus, A 5.739 et me saeuus equis Oriens adflauit anhelis.' A 5.740 Dixerat, et tenuis fugit, ceu fumus, in auras. A 5.741 Aeneas, 'Quo deinde ruis, quo proripis?' inquit, A 5.742 'Quem fugis, aut quis te nostris complexibus arcet?' A 5.743 Haec memorans cinerem et sopitos suscitat ignes, A 5.744 Pergameumque Larem et canae penetralia Uestae A 5.745 farre pio et plena supplex ueneratur acerra. A 5.746 Extemplo socios primumque arcessit Acesten, A 5.747 et Iouis imperium et cari praecepta parentis A 5.748 edocet, et quae nunc animo sententia constet. A 5.749 Haud mora consiliis, nec iussa recusat Acestes. A 5.750 Transcribunt urbi matres, populumque uolentem A 5.751 deponunt, animos nil magnae laudis egentes. A 5.752 Ipsi transtra nouant, flammisque ambesa reponunt A 5.753 robora nauigiis, aptant remosque rudentesque, A 5.754 exigui numero, sed bello uiuida uirtus. A 5.755 Interea Aeneas urbem designat aratro A 5.756 sortiturque domos; hoc Ilium et haec loca Troiam A 5.757 esse iubet. Gaudet regno Troianus Acestes, A 5.758 indicitque forum et patribus dat iura uocatis. A 5.759 Tum uicina astris, Erycino in uertice sedes A 5.760 fundatur Ueneri Idaliae, tumuloque sacerdos A 5.761 ac lucus late sacer additur Anchiseo. A 5.762 Iamque dies epulata nouem gens omnis, et aris A 5.763 factus honos: placidi strauerunt aequora uenti, A 5.764 creber et adspirans rursus uocat Auster in altum. A 5.765 Exoritur procurua ingens per litora fletus; A 5.766 complexi inter se noctemque diemque morantur. A 5.767 Ipsae iam matres, ipsi, quibus aspera quondam A 5.768 uisa maris facies et non tolerabile nomen, A 5.769 ire uolunt, omnemque fugae perferre laborem. A 5.770 Quos bonus Aeneas dictis solatur amicis, A 5.771 et consanguineo lacrimans commendat Acestae. A 5.772 Tris Eryci uitulos et Tempestatibus agnam A 5.773 caedere deinde iubet, soluique ex ordine funem. A 5.774 Ipse, caput tonsae foliis euinctus oliuae, A 5.775 stans procul in prora pateram tenet, extaque salsos A 5.776 proiicit in fluctus ac uina liquentia fundit. A 5.777 Prosequitur surgens a puppi uentus euntes. A 5.778 Certatim socii feriunt mare et aequora uerrunt. A 5.779 At Uenus interea Neptunum exercita curis A 5.780 adloquitur, talesque effundit pectore questus: A 5.781 Iunonis grauis ira nec exsaturabile pectus A 5.782 cogunt me, Neptune, preces descendere in omnes; A 5.783 quam nec longa dies, pietas nec mitigat ulla, A 5.784 nec Iouis imperio fatisque infracta quiescit. A 5.785 Non media de gente Phrygum exedisse nefandis A 5.786 urbem odiis satis est, nec poenam traxe per omnem: A 5.787 reliquias Troiae, cineres atque ossa peremptae A 5.788 insequitur: causas tanti sciat illa furoris. A 5.789 Ipse mihi nuper Libycis tu testis in undis A 5.790 quam molem subito excierit: maria omnia caelo A 5.791 miscuit, Aeoliis nequiquam freta procellis, A 5.792 in regnis hoc ausa tuis. A 5.793 Per scelus ecce etiam Troianis matribus actis A 5.794 exussit foede puppes, et classe subegit A 5.795 amissa socios ignotae linquere terrae. A 5.796 Quod superest, oro, liceat dare tuta per undas A 5.797 uela tibi, liceat Laurentem attingere Thybrim: A 5.798 si concessa peto, si dant ea moenia Parcae.' A 5.799 Tum Saturnius haec domitor maris edidit alti: A 5.800 'Fas omne est, Cytherea, meis te fidere regnis, A 5.801 unde genus ducis: merui quoque; saepe furores A 5.802 compressi, et rabiem tantam caelique marisque. A 5.803 Nec minor in terris, Xanthum Simoentaque testor, A 5.804 Aeneae mihi cura tui. Cum Troia Achilles A 5.805 exanimata sequens impingeret agmina muris, A 5.806 milia multa daret leto, gemerentque repleti A 5.807 amnes, nec reperire uiam atque euoluere posset A 5.808 in mare se Xanthus, Pelidae tunc ego forti A 5.809 congressum Aenean nec dis nec uiribus aequis A 5.810 nube caua rapui, cuperem cum uertere ab imo A 5.811 structa meis manibus periurae moenia Troiae. A 5.812 Nunc quoque mens eadem perstat mihi: pelle timores. A 5.813 Tutus, quos optas, portus accedet Auerni. A 5.814 Unus erit tantum, amissum quem gurgite quaeres; A 5.815 unum pro multis dabitur caput.' A 5.816 His ubi laeta deae permulsit pectora dictis, A 5.817 iungit equos auro genitor, spumantiaque addit A 5.818 frena feris, manibusque omnes effundit habenas. A 5.819 Caeruleo per summa leuis uolat aequora curru; A 5.820 subsidunt undae, tumidumque sub axe tonanti A 5.821 sternitur aequor aquis; fugiunt uasto aethere nimbi. A 5.822 Tum uariae comitum facies, immania cete, A 5.823 et senior Glauci chorus, Inousque Palaemon, A 5.824 Tritonesque citi, Phorcique exercitus omnis; A 5.825 laeua tenent Thetis, et Melite, Panopeaque uirgo, A 5.826 Nisaee, Spioque, Thaliaque, Cymodoceque. A 5.827 Hic patris Aeneae suspensam blanda uicissim A 5.828 gaudia pertemptant mentem: iubet ocius omnes A 5.829 attolli malos, intendi brachia uelis. A 5.830 Una omnes fecere pedem pariterque sinistros, A 5.831 nunc dextros soluere sinus; una ardua torquent A 5.832 cornua detorquentque; ferunt sua flamina classem. A 5.833 Princeps ante omnes densum Palinurus agebat A 5.834 agmen; ad hunc alii cursum contendere iussi. A 5.835 Iamque fere mediam caeli Nox humida metam A 5.836 contigerat; placida laxabant membra quiete A 5.837 sub remis fusi per dura sedilia nautae: A 5.838 cum leuis aetheriis delapsus Somnus ab astris A 5.839 aera dimouit tenebrosum et dispulit umbras, A 5.840 te, Palinure, petens, tibi somnia tristia portans A 5.841 insonti; puppique deus consedit in alta, A 5.842 Phorbanti similis, funditque has ore loquelas: A 5.843 'Iaside Palinure, ferunt ipsa aequora classem; A 5.844 aequatae spirant aurae; datur hora quieti. A 5.845 Pone caput, fessosque oculos furare labori: A 5.846 ipse ego paulisper pro te tua munera inibo.' A 5.847 Cui uix attollens Palinurus lumina fatur: A 5.848 'Mene salis placidi uoltum fluctusque quietos A 5.849 ignorare iubes? Mene huic confidere monstro? A 5.850 Aenean credam quid enim fallacibus auris A 5.851 et caelo, totiens deceptus fraude sereni?' A 5.852 Talia dicta dabat, clauumque affixus et haerens A 5.853 nusquam amittebat, oculosque sub astra tenebat. A 5.854 Ecce deus ramum Lethaeo rore madentem, A 5.855 uique soporatum Stygia, super utraque quassat A 5.856 tempora, cunctantique natantia lumina soluit. A 5.857 Uix primos inopina quies laxauerat artus, A 5.858 et super incumbens cum puppis parte reuolsa, A 5.859 cumque gubernaclo, liquidas proiecit in undas A 5.860 praecipitem ac socios nequiquam saepe uocantem; A 5.861 ipse uolans tenues se sustulit ales ad auras. A 5.862 Currit iter tutum non secius aequore classis, A 5.863 promissisque patris Neptuni interrita fertur. A 5.864 Iamque adeo scopulos Sirenum aduecta subibat, A 5.865 difficiles quondam multorumque ossibus albos, A 5.866 tum rauca adsiduo longe sale saxa sonabant: A 5.867 cum pater amisso fluitantem errare magistro A 5.868 sensit, et ipse ratem nocturnis rexit in undis, A 5.869 multa gemens, casuque animum concussus amici A 5.870 'O nimium caelo et pelago confise sereno, A 5.871 nudus in ignota, Palinure, iacebis harena!' A 6. 1 Sic fatur lacrimans, classique immittit habenas, A 6. 2 et tandem Euboicis Cumarum adlabitur oris. A 6. 3 Obuertunt pelago proras; tum dente tenaci A 6. 4 ancora fundabat naues, et litora curuae A 6. 5 praetexunt puppes. Iuuenum manus emicat ardens A 6. 6 litus in Hesperium; quaerit pars semina flammae A 6. 7 abstrusa in uenis silicis, pars densa ferarum A 6. 8 tecta rapit siluas, inuentaque flumina monstrat. A 6. 9 At pius Aeneas arces, quibus altus Apollo A 6. 10 praesidet, horrendaeque procul secreta Sibyllae A 6. 11 antrum immane petit, magnum cui mentem animumque A 6. 12 Delius inspirat uates, aperitque futura. A 6. 13 Iam subeunt Triuiae lucos atque aurea tecta. A 6. 14 Daedalus, ut fama est, fugiens Minoia regna, A 6. 15 praepetibus pennis ausus se credere caelo, A 6. 16 insuetum per iter gelidas enauit ad Arctos, A 6. 17 Chalcidicaque leuis tandem super adstitit arce. A 6. 18 Redditus his primum terris, tibi, Phoebe, sacrauit A 6. 19 remigium alarum, posuitque immania templa. A 6. 20 In foribus letum Androgeo: tum pendere poenas A 6. 21 Cecropidae iussi---miserum!---septena quotannis A 6. 22 corpora natorum; stat ductis sortibus urna. A 6. 23 Contra elata mari respondet Gnosia tellus: A 6. 24 hic crudelis amor tauri, suppostaque furto A 6. 25 Pasiphae, mixtumque genus prolesque biformis A 6. 26 Minotaurus inest, Ueneris monumenta nefandae; A 6. 27 hic labor ille domus et inextricabilis error; A 6. 28 magnum reginae sed enim miseratus amorem A 6. 29 Daedalus ipse dolos tecti ambagesque resoluit, A 6. 30 caeca regens filo uestigia. Tu quoque magnam A 6. 31 partem opere in tanto, sineret dolor, Icare, haberes. A 6. 32 Bis conatus erat casus effingere in auro; A 6. 33 bis patriae cecidere manus. Quin protinus omnia A 6. 34 perlegerent oculis, ni iam praemissus Achates A 6. 35 adforet, atque una Phoebi Triuiaeque sacerdos, A 6. 36 Deiphobe Glauci, fatur quae talia regi: A 6. 37 'Non hoc ista sibi tempus spectacula poscit; A 6. 38 nunc grege de intacto septem mactare iuuencos A 6. 39 praestiterit, totidem lectas de more bidentes.' A 6. 40 Talibus adfata Aenean (nec sacra morantur A 6. 41 iussa uiri), Teucros uocat alta in templa sacerdos. A 6. 42 Excisum Euboicae latus ingens rupis in antrum, A 6. 43 quo lati ducunt aditus centum, ostia centum; A 6. 44 unde ruunt totidem uoces, responsa Sibyllae. A 6. 45 Uentum erat ad limen, cum uirgo. 'Poscere fata A 6. 46 tempus' ait; 'deus, ecce, deus!' Cui talia fanti A 6. 47 ante fores subito non uoltus, non color unus, A 6. 48 non comptae mansere comae; sed pectus anhelum, A 6. 49 et rabie fera corda tument; maiorque uideri, A 6. 50 nec mortale sonans, adflata est numine quando A 6. 51 iam propiore dei. 'Cessas in uota precesque, A 6. 52 Tros' ait 'Aenea? Cessas? Neque enim ante dehiscent A 6. 53 attonitae magna ora domus.' Et talia fata A 6. 54 conticuit. Gelidus Teucris per dura cucurrit A 6. 55 ossa tremor, funditque preces rex pectore ab imo: A 6. 56 'Phoebe, graues Troiae semper miserate labores, A 6. 57 Dardana qui Paridis direxti tela manusque A 6. 58 corpus in Aeacidae, magnas obeuntia terras A 6. 59 tot maria intraui duce te, penitusque repostas A 6. 60 Massylum gentes praetentaque Syrtibus arua, A 6. 61 iam tandem Italiae fugientis prendimus oras; A 6. 62 hac Troiana tenus fuerit Fortuna secuta. A 6. 63 Uos quoque Pergameae iam fas est parcere genti, A 6. 64 dique deaeque omnes quibus obstitit Ilium et ingens A 6. 65 gloria Dardaniae. Tuque, O sanctissima uates, A 6. 66 praescia uenturi, da, non indebita posco A 6. 67 regna meis fatis, Latio considere Teucros A 6. 68 errantisque deos agitataque numina Troiae. A 6. 69 Tum Phoebo et Triuiae solido de marmore templum A 6. 70 instituam, festosque dies de nomine Phoebi. A 6. 71 Te quoque magna manent regnis penetralia nostris: A 6. 72 hic ego namque tuas sortes arcanaque fata, A 6. 73 dicta meae genti, ponam, lectosque sacrabo, A 6. 74 alma, uiros. Foliis tantum ne carmina manda, A 6. 75 ne turbata uolent rapidis ludibria uentis; A 6. 76 ipsa canas oro.' Finem dedit ore loquendi. A 6. 77 At, Phoebi nondum patiens, immanis in antro A 6. 78 bacchatur uates, magnum si pectore possit A 6. 79 excussisse deum; tanto magis ille fatigat A 6. 80 os rabidum, fera corda domans, fingitque premendo. A 6. 81 Ostia iamque domus patuere ingentia centum A 6. 82 sponte sua, uatisque ferunt responsa per auras: A 6. 83 'O tandem magnis pelagi defuncte periclis! A 6. 84 Sed terrae grauiora manent. In regna Lauini A 6. 85 Dardanidae uenient; mitte hanc de pectore curam; A 6. 86 sed non et uenisse uolent. Bella, horrida bella, A 6. 87 et Thybrim multo spumantem sanguine cerno. A 6. 88 Non Simois tibi, nec Xanthus, nec Dorica castra A 6. 89 defuerint; alius Latio iam partus Achilles, A 6. 90 natus et ipse dea; nec Teucris addita Iuno A 6. 91 usquam aberit; cum tu supplex in rebus egenis A 6. 92 quas gentes Italum aut quas non oraueris urbes! A 6. 93 Causa mali tanti coniunx iterum hospita Teucris A 6. 94 externique iterum thalami. A 6. 95 Tu ne cede malis, sed contra audentior ito, A 6. 96 qua tua te Fortuna sinet. Uia prima salutis, A 6. 97 quod minime reris, Graia pandetur ab urbe.' A 6. 98 Talibus ex adyto dictis Cumaea Sibylla A 6. 99 horrendas canit ambages antroque remugit, A 6.100 obscuris uera inuoluens: ea frena furenti A 6.101 concutit, et stimulos sub pectore uertit Apollo. A 6.102 Ut primum cessit furor et rabida ora quierunt, A 6.103 incipit Aeneas heros: 'Non ulla laborum, A 6.104 O uirgo, noua mi facies inopinaue surgit; A 6.105 omnia praecepi atque animo mecum ante peregi. A 6.106 Unum oro: quando hic inferni ianua regis A 6.107 dicitur, et tenebrosa palus Acheronte refuso, A 6.108 ire ad conspectum cari genitoris et ora A 6.109 contingat; doceas iter et sacra ostia pandas. A 6.110 Illum ego per flammas et mille sequentia tela A 6.111 eripui his umeris, medioque ex hoste recepi; A 6.112 ille meum comitatus iter, maria omnia mecum A 6.113 atque omnes pelagique minas caelique ferebat, A 6.114 inualidus, uires ultra sortemque senectae. A 6.115 Quin, ut te supplex peterem et tua limina adirem, A 6.116 idem orans mandata dabat. Gnatique patrisque, A 6.117 alma, precor, miserere;---potes namque omnia, nec te A 6.118 nequiquam lucis Hecate praefecit Auernis;--- A 6.119 si potuit Manes arcessere coniugis Orpheus, A 6.120 Threicia fretus cithara fidibusque canoris, A 6.121 si fratrem Pollux alterna morte redemit, A 6.122 itque reditque uiam totiens. Quid Thesea, magnum A 6.123 quid memorem Alciden? Et mi genus ab Ioue summo.' A 6.124 Talibus orabat dictis, arasque tenebat, A 6.125 cum sic orsa loqui uates: 'Sate sanguine diuom, A 6.126 Tros Anchisiade, facilis descensus Auerno; A 6.127 noctes atque dies patet atri ianua Ditis; A 6.128 sed reuocare gradum superasque euadere ad auras, A 6.129 hoc opus, hic labor est. Pauci, quos aequus amauit A 6.130 Iuppiter, aut ardens euexit ad aethera uirtus, A 6.131 dis geniti potuere. Tenent media omnia siluae, A 6.132 Cocytusque sinu labens circumuenit atro. A 6.133 Quod si tantus amor menti, si tanta cupido est, A 6.134 bis Stygios innare lacus, bis nigra uidere A 6.135 Tartara, et insano iuuat indulgere labori, A 6.136 accipe, quae peragenda prius. Latet arbore opaca A 6.137 aureus et foliis et lento uimine ramus, A 6.138 Iunoni infernae dictus sacer; hunc tegit omnis A 6.139 lucus, et obscuris claudunt conuallibus umbrae. A 6.140 Sed non ante datur telluris operta subire, A 6.141 auricomos quam quis decerpserit arbore fetus. A 6.142 Hoc sibi pulchra suum ferri Proserpina munus A 6.143 instituit. Primo auulso non deficit alter A 6.144 aureus, et simili frondescit uirga metallo. A 6.145 Ergo alte uestiga oculis, et rite repertum A 6.146 carpe manu; namque ipse uolens facilisque sequetur, A 6.147 si te fata uocant; aliter non uiribus ullis A 6.148 uincere, nec duro poteris conuellere ferro. A 6.149 Praeterea iacet exanimum tibi corpus amici--- A 6.150 heu nescis---totamque incestat funere classem, A 6.151 dum consulta petis nostroque in limine pendes. A 6.152 Sedibus hunc refer ante suis et conde sepulcro. A 6.153 Duc nigras pecudes; ea prima piacula sunto: A 6.154 sic demum lucos Stygis et regna inuia uiuis A 6.155 aspicies.' Dixit, pressoque obmutuit ore. A 6.156 Aeneas maesto defixus lumina uoltu A 6.157 ingreditur, linquens antrum, caecosque uolutat A 6.158 euentus animo secum. Cui fidus Achates A 6.159 it comes, et paribus curis uestigia figit. A 6.160 Multa inter sese uario sermone serebant, A 6.161 quem socium exanimem uates, quod corpus humandum A 6.162 diceret. Atque illi Misenum in litore sicco, A 6.163 ut uenere, uident indigna morte peremptum, A 6.164 Misenum Aeoliden, quo non praestantior alter A 6.165 aere ciere uiros, Martemque accendere cantu. A 6.166 Hectoris hic magni fuerat comes, Hectora circum A 6.167 et lituo pugnas insignis obibat et hasta: A 6.168 postquam illum uita uictor spoliauit Achilles, A 6.169 Dardanio Aeneae sese fortissimus heros A 6.170 addiderat socium, non inferiora secutus. A 6.171 Sed tum, forte caua dum personat aequora concha, A 6.172 demens, et cantu uocat in certamina diuos, A 6.173 aemulus exceptum Triton, si credere dignum est, A 6.174 inter saxa uirum spumosa inmerserat unda. A 6.175 Ergo omnes magno circum clamore fremebant, A 6.176 praecipue pius Aeneas. Tum iussa Sibyllae, A 6.177 haud mora, festinant flentes, aramque sepulcri A 6.178 congerere arboribus caeloque educere certant. A 6.179 Itur in antiquam siluam, stabula alta ferarum; A 6.180 procumbunt piceae, sonat icta securibus ilex, A 6.181 fraxineaeque trabes cuneis et fissile robur A 6.182 scinditur, aduoluunt ingentis montibus ornos. A 6.183 Nec non Aeneas opera inter talia primus A 6.184 hortatur socios, paribusque accingitur armis. A 6.185 Atque haec ipse suo tristi cum corde uolutat, A 6.186 aspectans siluam inmensam, et sic uoce precatur: A 6.187 'Si nunc se nobis ille aureus arbore ramus A 6.188 ostendat nemore in tanto, quando omnia uere A 6.189 heu nimium de te uates, Misene, locuta est.' A 6.190 Uix ea fatus erat, geminae cum forte columbae A 6.191 ipsa sub ora uiri caelo uenere uolantes, A 6.192 et uiridi sedere solo. Tum maximus heros A 6.193 maternas agnoscit aues, laetusque precatur: A 6.194 'Este duces, O, si qua uia est, cursumque per auras A 6.195 dirigite in lucos, ubi pinguem diues opacat A 6.196 ramus humum. Tuque, O, dubiis ne defice rebus, A 6.197 diua parens.' Sic effatus uestigia pressit, A 6.198 obseruans quae signa ferant, quo tendere pergant. A 6.199 Pascentes illae tantum prodire uolando, A 6.200 quantum acie possent oculi seruare sequentum. A 6.201 Inde ubi uenere ad fauces graue olentis Auerni, A 6.202 tollunt se celeres, liquidumque per aera lapsae A 6.203 sedibus optatis geminae super arbore sidunt, A 6.204 discolor unde auri per ramos aura refulsit. A 6.205 Quale solet siluis brumali frigore uiscum A 6.206 fronde uirere noua, quod non sua seminat arbos, A 6.207 et croceo fetu teretis circumdare truncos, A 6.208 talis erat species auri frondentis opaca A 6.209 ilice, sic leni crepitabat brattea uento. A 6.210 Corripit Aeneas extemplo auidusque refringit A 6.211 cunctantem, et uatis portat sub tecta Sibyllae. A 6.212 Nec minus interea Misenum in litore Teucri A 6.213 flebant, et cineri ingrato suprema ferebant. A 6.214 Principio pinguem taedis et robore secto A 6.215 ingentem struxere pyram, cui frondibus atris A 6.216 intexunt latera, et ferales ante cupresios A 6.217 constituunt, decorantque super fulgentibus armis. A 6.218 Pars calidos latices et aena undantia flammis A 6.219 expediunt, corpusque lauant frigentis et unguunt. A 6.220 Fit gemitus. Tum membra toro defleta reponunt, A 6.221 purpureasque super uestes, uelamina nota, A 6.222 coniciunt. Pars ingenti subiere feretro, A 6.223 triste ministerium, et subiectam more parentum A 6.224 auersi tenuere facem. Congesta cremantur A 6.225 turea dona, dapes, fuso crateres oliuo. A 6.226 Postquam conlapsi cineres et flamma quieuit A 6.227 reliquias uino et bibulam lauere fauillam, A 6.228 ossaque lecta cado texit Corynaeus aeno. A 6.229 Idem ter socios pura circumtulit unda, A 6.230 spargens rore leui et ramo felicis oliuae, A 6.231 lustrauitque uiros, dixitque nouissima uerba. A 6.232 At pius Aeneas ingenti mole sepulcrum A 6.233 imponit, suaque arma uiro, remumque tubamque, A 6.234 monte sub aerio, qui nunc ''Misenus'' ab illo A 6.235 dicitur, aeternumque tenet per saecula nomen. A 6.236 His actis, propere exsequitur praecepta Sibyllae. A 6.237 Spelunca alta fuit uastoque immanis hiatu, A 6.238 scrupea, tuta lacu nigro nemorumque tenebris, A 6.239 quam super haud ullae poterant impune uolantes A 6.240 tendere iter pennis---talis sese halitus atris A 6.241 faucibus effundens supera ad conuexa ferebat: A 6.242 [unde locum Grai dixerunt nomine Aornon.] A 6.243 quattuor hic primum nigrantis terga iuuencos A 6.244 constituit, frontique inuergit uina sacerdos; A 6.245 et summas carpens media inter cornua saetas A 6.246 ignibus imponit sacris, libamina prima, A 6.247 uoce uocans Hecaten, Caeloque Ereboque potentem. A 6.248 Supponunt alii cultros, tepidumque cruorem A 6.249 suscipiunt pateris. Ipse atri uelleris agnam A 6.250 Aeneas matri Eumenidum magnaeque sorori A 6.251 ense ferit, sterilemque tibi. Proserpina, uaccam. A 6.252 Tum Stygio regi nocturnas inchoat aras, A 6.253 et solida imponit taurorum uiscera flammis, A 6.254 pingue superque oleum infundens ardentibus extis. A 6.255 Ecce autem, primi sub lumina solis et ortus, A 6.256 sub pedibus mugire solum, et iuga coepta moueri A 6.257 siluarum, uisaeque canes ululare per umbram, A 6.258 aduentante dea. 'Procul O procul este, profani,' A 6.259 conclamat uates, 'totoque absistite luco; A 6.260 tuque inuade uiam, uaginaque eripe ferrum: A 6.261 nunc animis opus, Aenea, nunc pectore firmo.' A 6.262 Tantum effata, furens antro se immisit aperto; A 6.263 ille ducem haud timidis uadentem passibus aequat. A 6.264 Di, quibus imperium est animarum, umbraeque silentes, A 6.265 et Chaos, et Phlegethon, loca nocte tacentia late, A 6.266 sit mihi fas audita loqui; sit numine uestro A 6.267 pandere res alta terra et caligine mersas! A 6.268 Ibant obscuri sola sub nocte per umbram, A 6.269 perque domos Ditis uacuas et inania regna: A 6.270 quale per incertam lunam sub luce maligna A 6.271 est iter in siluis, ubi caelum condidit umbra A 6.272 Iuppiter, et rebus nox abstulit atra colorem. A 6.273 Uestibulum ante ipsum, primisque in faucibus Orci A 6.274 Luctus et ultrices posuere cubilia Curae; A 6.275 pallentesque habitant Morbi, tristisque Senectus, A 6.276 et Metus, et malesuada Fames, ac turpis Egestas, A 6.277 terribiles uisu formae: Letumque, Labosque; A 6.278 tum consanguineus Leti Sopor, et mala mentis A 6.279 Gaudia, mortiferumque aduerso in limine Bellum, A 6.280 ferreique Eumenidum thalami, et Discordia demens, A 6.281 uipereum crinem uittis innexa cruentis. A 6.282 In medio ramos annosaque brachia pandit A 6.283 ulmus opaca, ingens, quam sedem Somnia uolgo A 6.284 Uana tenere ferunt, foliisque sub omnibus haerent. A 6.285 Multaque praeterea uariarum monstra ferarum: A 6.286 Centauri in foribus stabulant, Scyllaeque biformes, A 6.287 et centumgeminus Briareus, ac belua Lernae A 6.288 horrendum stridens, flammisque armata Chimaera, A 6.289 Gorgones Harpyiaeque et forma tricorporis umbrae. A 6.290 Corripit hic subita trepidus formidine ferrum A 6.291 Aeneas, strictamque aciem uenientibus offert, A 6.292 et, ni docta comes tenues sine corpore uitas A 6.293 admoneat uolitare caua sub imagine formae, A 6.294 inruat, et frustra ferro diuerberet umbras. A 6.295 Hinc uia, Tartarei quae fert Acherontis ad undas. A 6.296 Turbidus hic caeno uastaque uoragine gurges A 6.297 aestuat, atque omnem Cocyto eructat harenam. A 6.298 Portitor has horrendus aquas et flumina seruat A 6.299 terribili squalore Charon, cui plurima mento A 6.300 canities inculta iacet; stant lumina flamma, A 6.301 sordidus ex umeris nodo dependet amictus. A 6.302 Ipse ratem conto subigit, uelisque ministrat, A 6.303 et ferruginea subuectat corpora cymba, A 6.304 iam senior, sed cruda deo uiridisque senectus. A 6.305 Huc omnis turba ad ripas effusa ruebat, A 6.306 matres atque uiri, defunctaque corpora uita A 6.307 magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae, A 6.308 impositique rogis iuuenes ante ora parentum: A 6.309 quam multa in siluis autumni frigore primo A 6.310 lapsa cadunt folia, aut ad terram gurgite ab alto A 6.311 quam multae glomerantur aues, ubi frigidus annus A 6.312 trans pontum fugat, et terris immittit apricis. A 6.313 Stabant orantes primi transmittere cursum, A 6.314 tendebantque manus ripae ulterioris amore. A 6.315 Nauita sed tristis nunc hos nunc accipit illos, A 6.316 ast alios longe submotos arcet harena. A 6.317 Aeneas, miratus enim motusque tumultu, A 6.318 'Dic' ait 'O uirgo, quid uolt concursus ad amnem? A 6.319 Quidue petunt animae, uel quo discrimine ripas A 6.320 hae linquunt, illae remis uada liuida uerrunt?' A 6.321 Olli sic breuiter fata est longaeua sacerdos: A 6.322 'Anchisa generate, deum certissima proles, A 6.323 Cocyti stagna alta uides Stygiamque paludem, A 6.324 di cuius iurare timent et fallere numen. A 6.325 Haec omnis, quam cernis, inops inhumataque turba est; A 6.326 portitor ille Charon; hi, quos uehit unda, sepulti. A 6.327 Nec ripas datur horrendas et rauca fluenta A 6.328 transportare prius quam sedibus ossa quierunt. A 6.329 Centum errant annos uolitantque haec litora circum; A 6.330 tum demum admissi stagna exoptata reuisunt.' A 6.331 Constitit Anchisa satus et uestigia pressit, A 6.332 multa putans, sortemque animo miseratus iniquam. A 6.333 Cernit ibi maestos et mortis honore carentes A 6.334 Leucaspim et Lyciae ductorem classis Oronten, A 6.335 quos, simul ab Troia uentosa per aequora uectos, A 6.336 obruit Auster, aqua inuoluens nauemque uirosque. A 6.337 Ecce gubernator sese Palinurus agebat, A 6.338 qui Libyco nuper cursu, dum sidera seruat, A 6.339 exciderat puppi mediis effusus in undis. A 6.340 Hunc ubi uix multa maestum cognouit in umbra, A 6.341 sic prior adloquitur: 'Quis te, Palinure, deorum A 6.342 eripuit nobis, medioque sub aequore mersit? A 6.343 Dic age. Namque mihi, fallax haud ante repertus, A 6.344 hoc uno responso animum delusit Apollo, A 6.345 qui fore te ponto incolumem, finesque canebat A 6.346 uenturum Ausonios. En haec promissa fides est?' A 6.347 Ille autem: 'Neque te Phoebi cortina fefellit, A 6.348 dux Anchisiade, nec me deus aequore mersit. A 6.349 Namque gubernaclum multa ui forte reuolsum, A 6.350 cui datus haerebam custos cursusque regebam, A 6.351 praecipitans traxi mecum. Maria aspera iuro A 6.352 non ullum pro me tantum cepisse timorem, A 6.353 quam tua ne, spoliata armis, excussa magistro, A 6.354 deficeret tantis nauis surgentibus undis. A 6.355 Tris Notus hibernas immensa per aequora noctes A 6.356 uexit me uiolentus aqua; uix lumine quarto A 6.357 prospexi Italiam summa sublimis ab unda. A 6.358 Paulatim adnabam terrae; iam tuta tenebam, A 6.359 ni gens crudelis madida cum ueste grauatum A 6.360 prensantemque uncis manibus capita aspera montis A 6.361 ferro inuasisset, praedamque ignara putasset. A 6.362 Nunc me fluctus habet, uersantque in litore uenti. A 6.363 Quod te per caeli iucundum lumen et auras, A 6.364 per genitorem oro, per spes surgentis Iuli, A 6.365 eripe me his, inuicte, malis: aut tu mihi terram A 6.366 inice, namque potes, portusque require Uelinos; A 6.367 aut tu, si qua uia est, si quam tibi diua creatrix A 6.368 ostendit---neque enim, credo, sine numine diuom A 6.369 flumina tanta paras Stygiamque innare paludem--- A 6.370 da dextram misero, et tecum me tolle per undas, A 6.371 sedibus ut saltem placidis in morte quiescam. A 6.372 Talia fatus erat, coepit cum talia uates: A 6.373 'Unde haec, o Palinure, tibi tam dira cupido? A 6.374 Tu Stygias inhumatus aquas amnemque seuerum A 6.375 Eumenidum aspicies, ripamue iniussus adibis? A 6.376 Desine fata deum flecti sperare precando. A 6.377 Sed cape dicta memor, duri solatia casus. A 6.378 Nam tua finitimi, longe lateque per urbes A 6.379 prodigiis acti caelestibus, ossa piabunt, A 6.380 et statuent tumulum, et tumulo sollemnia mittent, A 6.381 aeternumque locus Palinuri nomen habebit.' A 6.382 His dictis curae emotae, pulsusque parumper A 6.383 corde dolor tristi: gaudet cognomine terrae. A 6.384 Ergo iter inceptum peragunt fluuioque propinquant. A 6.385 Nauita quos iam inde ut Stygia prospexit ab unda A 6.386 per tacitum nemus ire pedemque aduertere ripae, A 6.387 sic prior adgreditur dictis, atque increpat ultro: A 6.388 'Quisquis es, armatus qui nostra ad flumina tendis, A 6.389 fare age, quid uenias, iam istinc, et comprime gressum. A 6.390 Umbrarum hic locus est, somni noctisque soporae; A 6.391 corpora uiua nefas Stygia uectare carina. A 6.392 Nec uero Alciden me sum laetatus euntem A 6.393 accepisse lacu, nec Thesea Pirithoumque, A 6.394 dis quamquam geniti atque inuicti uiribus essent. A 6.395 Tartareum ille manu custodem in uincla petiuit, A 6.396 ipsius a solio regis, traxitque trementem; A 6.397 hi dominam Ditis thalamo deducere adorti.' A 6.398 Quae contra breuiter fata est Amphrysia uates: A 6.399 'Nullae hic insidiae tales; absiste moueri; A 6.400 nec uim tela ferunt; licet ingens ianitor antro A 6.401 aeternum latrans exsanguis terreat umbras, A 6.402 casta licet patrui seruet Proserpina limen. A 6.403 Troius Aeneas, pietate insignis et armis, A 6.404 ad genitorem imas Erebi descendit ad umbras. A 6.405 Si te nulla mouet tantae pietatis imago, A 6.406 at ramum hunc' (aperit ramum, qui ueste latebat) A 6.407 'adgnoscas.' Tumida ex ira tum corda residunt. A 6.408 Nec plura his. Ille admirans uenerabile donum A 6.409 fatalis uirgae, longo post tempore uisum, A 6.410 caeruleam aduertit puppim, ripaeque propinquat. A 6.411 Inde alias animas, quae per iuga longa sedebant, A 6.412 deturbat, laxatque foros; simul accipit alueo A 6.413 ingentem Aenean. Gemuit sub pondere cymba A 6.414 sutilis, et multam accepit rimosa paludem. A 6.415 Tandem trans fluuium incolumis uatemque uirumque A 6.416 informi limo glaucaque exponit in ulua. A 6.417 Cerberus haec ingens latratu regna trifauci A 6.418 personat, aduerso recubans immanis in antro. A 6.419 Cui uates, horrere uidens iam colla colubris, A 6.420 melle soporatam et medicatis frugibus offam A 6.421 obicit. Ille fame rabida tria guttura pandens A 6.422 corripit obiectam, atque immania terga resoluit A 6.423 fusus humi, totoque ingens extenditur antro. A 6.424 Occupat Aeneas aditum custode sepulto, A 6.425 euaditque celer ripam inremeabilis undae. A 6.426 Continuo auditae uoces, uagitus et ingens, A 6.427 infantumque animae flentes in limine primo, A 6.428 quos dulcis uitae exsortes et ab ubere raptos A 6.429 abstulit atra dies et funere mersit acerbo; A 6.430 hos iuxta falso damnati crimine mortis. A 6.431 Nec uero hae sine sorte datae, sine iudice, sedes: A 6.432 quaesitor Minos urnam mouet; ille silentum A 6.433 conciliumque uocat uitasque et crimina discit. A 6.434 Proxuma deinde tenent maesti loca, qui sibi letum A 6.435 insontes peperere manu, lucemque perosi A 6.436 proiecere animas. Quam uellent aethere in alto A 6.437 nunc et pauperiem et duros perferre labores! A 6.438 Fas obstat, tristisque palus inamabilis undae A 6.439 alligat, et nouiens Styx interfusa coercet. A 6.440 Nec procul hinc partem fusi monstrantur in omnem A 6.441 lugentes campi: sic illos nomine dicunt. A 6.442 Hic, quos durus amor crudeli tabe peredit, A 6.443 secreti celant calles et myrtea circum A 6.444 silua tegit; curae non ipsa in morte relinquunt. A 6.445 His Phaedram Procrimque locis, maestamque Eriphylen A 6.446 crudelis nati monstrantem uolnera, cernit, A 6.447 Euadnenque et Pasiphaen; his Laodamia A 6.448 it comes, et iuuenis quondam, nunc femina, Caeneus, A 6.449 rursus et in ueterem fato reuoluta figuram. A 6.450 Inter quas Phoenissa recens a uolnere Dido A 6.451 errabat silua in magna; quam Troius heros A 6.452 ut primum iuxta stetit adgnouitque per umbras A 6.453 obscuram, qualem primo qui surgere mense A 6.454 aut uidet, aut uidisse putat per nubila lunam, A 6.455 demisit lacrimas, dulcique adfatus amore est: A 6.456 'Infelix Dido, uerus mihi nuntius ergo A 6.457 uenerat exstinctam, ferroque extrema secutam? A 6.458 Funeris heu tibi causa fui? Per sidera iuro, A 6.459 per superos, et si qua fides tellure sub ima est, A 6.460 inuitus, regina, tuo de litore cessi. A 6.461 Sed me iussa deum, quae nunc has ire per umbras, A 6.462 per loca senta situ cogunt noctemque profundam, A 6.463 imperiis egere suis; nec credere quiui A 6.464 hunc tantum tibi me discessu ferre dolorem. A 6.465 Siste gradum, teque aspectu ne subtrahe nostro. A 6.466 Quem fugis? Extremum fato, quod te adloquor, hoc est.' A 6.467 Talibus Aeneas ardentem et torua tuentem A 6.468 lenibat dictis animum, lacrimasque ciebat. A 6.469 Illa solo fixos oculos auersa tenebat, A 6.470 nec magis incepto uoltum sermone mouetur, A 6.471 quam si dura silex aut stet Marpesia cautes. A 6.472 landem corripuit sese, atque inimica refugit A 6.473 in nemus umbriferum, coniunx ubi pristinus illi A 6.474 respondet curis aequatque Sychaeus amorem. A 6.475 Nec minus Aeneas, casu concussus iniquo, A 6.476 prosequitur lacrimis longe, et miseratur euntem. A 6.477 Inde datum molitur iter. Iamque arua tenebant A 6.478 ultima, quae bello clari secreta frequentant. A 6.479 Hic illi occurrit Tydeus, hic inclutus armis A 6.480 Parthenopaeus et Adrasti pallentis imago; A 6.481 hic multum fleti ad superos belloque caduci A 6.482 Dardanidae, quos ille omnes longo ordine cernens A 6.483 ingemuit, Glaucumque Medontaque Thersilochumque, A 6.484 tris Antenoridas, Cererique sacrum Polyphoeten, A 6.485 Idaeumque, etiam currus, etiam arma tenentem. A 6.486 circumstant animae dextra laeuaque frequentes; A 6.487 nec uidisse semel satis est; iuuat usque morari, A 6.488 et conferre gradum, et ueniendi discere causas. A 6.489 At Danaum proceres Agamemnoniaeque phalanges A 6.490 ut uidere uirum fulgentiaque arma per umbras, A 6.491 ingenti trepidare metu; pars uertere terga, A 6.492 ceu quondam petiere rates; pars tollere uocem A 6.493 exiguam, inceptus clamor frustratur hiantes. A 6.494 Atque hic Priamiden laniatum corpore toto A 6.495 Deiphobum uidet et lacerum crudeliter ora, A 6.496 ora manusque ambas, populataque tempora raptis A 6.497 auribus, et truncas inhonesto uolnere nares. A 6.498 Uix adeo adgnouit pauitantem et dira tegentem A 6.499 supplicia, et notis compellat uocibus ultro: A 6.500 'Deiphobe armipotens, genus alto a sanguine Teucri A 6.501 quis tam crudeles optauit sumere poenas? A 6.502 Cui tantum de te licuit? Mihi fama suprema A 6.503 nocte tulit fessum uasta te caede Pelasgum A 6.504 procubuisse super confusae stragis aceruum. A 6.505 Tunc egomet tumulum Rhoeteo litore inanem A 6.506 constitui, et magna Manes ter uoce uocaui. A 6.507 Nomen et arma locum seruant; te, amice, nequiui A 6.508 conspicere, et patria decedens ponere terra.' A 6.509 Ad quae Priamides: 'Nihil O tibi amice relictum; A 6.510 omnia Deiphobo soluisti et funeris umbris. A 6.511 Sed me fata mea et scelus exitiale Lacaenae A 6.512 his mersere malis; illa haec monumenta reliquit. A 6.513 Namque ut supremam falsa inter gaudia noctem A 6.514 egerimus, nosti; et nimium meminisse necesse est. A 6.515 Cum fatalis equus saltu super ardua uenit A 6.516 Pergama, et armatum peditem grauis attulit aluo, A 6.517 illa, chorum simulans, euantes orgia circum A 6.518 ducebat Phrygias; flammam media ipsa tenebat A 6.519 ingentem, et summa Danaos ex arce uocabat. A 6.520 Tum me, confectum curis somnoque grauatum, A 6.521 infelix habuit thalamus, pressitque iacentem A 6.522 dulcis et alta quies placidaeque simillima morti A 6.523 Egregia interea coniunx arma omnia tectis A 6.524 amouet, et fidum capiti subduxerat ensem; A 6.525 intra tecta uocat Menelaum, et limina pandit, A 6.526 scilicet id magnum sperans fore munus amanti, A 6.527 et famam exstingui ueterum sic posse malorum. A 6.528 Quid moror? Inrumpunt thalamo; comes additur una A 6.529 hortator scelerum Aeolides. Di, talia Grais A 6.530 instaurate, pio si poenas ore reposco! A 6.531 Sed te qui uiuum casus, age, fare uicissim, A 6.532 attulerint. Pelagine uenis erroribus actus, A 6.533 an monitu diuom? An quae te Fortuna fatigat, A 6.534 ut tristes sine sole domos, loca turbida, adires?' A 6.535 Hac uice sermonum roseis Aurora quadrigis A 6.536 iam medium aetherio cursu traiecerat axem; A 6.537 et fors omne datum traherent per talia tempus; A 6.538 sed comes admonuit, breuiterque adfata Sibylla est: A 6.539 'Nox ruit, Aenea; nos flendo ducimus horas. A 6.540 Hic locus est, partes ubi se uia findit in ambas: A 6.541 dextera quae Ditis magni sub moenia tendit, A 6.542 hac iter Elysium nobis; at laeua malorum A 6.543 exercet poenas, et ad impia Tartara mittit.' A 6.544 Deiphobus contra: 'Ne saeui, magna sacerdos; A 6.545 discedam, explebo numerum, reddarque tenebris. A 6.546 I decus, i, nostrum; melioribus utere fatis!' A 6.547 Tantum effatus, et in uerbo uestigia torsit. A 6.548 Respicit Aeneas subito, et sub rupe sinistra A 6.549 moenia lata uidet, triplici circumdata muro, A 6.550 quae rapidus flammis ambit torrentibus amnis, A 6.551 Tartareus Phlegethon, torquetque sonantia saxa. A 6.552 Porta aduersa ingens, solidoque adamante columnae, A 6.553 uis ut nulla uirum, non ipsi exscindere bello A 6.554 caelicolae ualeant; stat ferrea turris ad auras, A 6.555 Tisiphoneque sedens, palla succincta cruenta, A 6.556 uestibulum exsomnis seruat noctesque diesque, A 6.557 Hinc exaudiri gemitus, et saeua sonare A 6.558 uerbera; tum stridor ferri, tractaeque catenae. A 6.559 Constitit Aeneas, strepitumque exterritus hausit. A 6.560 'Quae scelerum facies, O uirgo, effare; quibusue A 6.561 urguentur poenis? Quis tantus plangor ad auras?' A 6.562 Tum uates sic orsa loqui: 'Dux inclute Teucrum, A 6.563 nulli fas casto sceleratum insistere limen; A 6.564 sed me cum lucis Hecate praefecit Auernis, A 6.565 ipsa deum poenas docuit, perque omnia duxit. A 6.566 Gnosius haec Rhadamanthus habet, durissima regna, A 6.567 castigatque auditque dolos, subigitque fateri, A 6.568 quae quis apud superos, furto laetatus inani, A 6.569 distulit in seram commissa piacula mortem. A 6.570 Continuo sontes ultrix accincta flagello A 6.571 Tisiphone quatit insultans, toruosque sinistra A 6.572 intentans angues uocat agmina saeua sororum. A 6.573 Tum demum horrisono stridentes cardine sacrae A 6.574 panduntur portae. Cernis custodia qualis A 6.575 uestibulo sedeat, facies quae limina seruet? A 6.576 Quinquaginta atris immanis hiatibus Hydra A 6.577 saeuior intus habet sedem. Tum Tartarus ipse A 6.578 bis patet in praeceps tantum tenditque sub umbras, A 6.579 quantus ad aetherium caeli suspectus Olympum. A 6.580 Hic genus antiquum Terrae, Titania pubes, A 6.581 fulmine deiecti fundo uoluuntur in imo. A 6.582 'Hic et Aloidas geminos immania uidi A 6.583 corpora, qui manibus magnum rescindere caelum A 6.584 adgressi, superisque Iouem detrudere regnis. A 6.585 Uidi et crudeles dantem Salmonea poenas, A 6.586 dum flammas Iouis et sonitus imitatur Olympi. A 6.587 Quattuor hic inuectus equis et lampada quassans A 6.588 per Graium populos mediaeque per Elidis urbem A 6.589 ibat ouans, diuomque sibi poscebat honorem,--- A 6.590 demens, qui nimbos et non imitabile fulmen A 6.591 aere et cornipedum pulsu simularet equorum. A 6.592 At pater omnipotens densa inter nubila telum A 6.593 contorsit, non ille faces nec fumea taedis A 6.594 lumina, praecipitemque immani turbine adegit. A 6.595 Nec non et Tityon, Terrae omniparentis alumnum, A 6.596 cernere erat, per tota nouem cui iubera corpus A 6.597 porrigitur, rostroque immanis uoltur obunco A 6.598 immortale iecur tondens fecundaque poenis A 6.599 uiscera, rimaturque epulis, habitatque sub alto A 6.600 pectore, nec fibris requies datur ulla renatis. A 6.601 [Quid memorem Lapithas, Ixiona Pirithoumque?] A 6.602 quos super atra silex iam iam lapsura cadentique A 6.603 imminet adsimilis; lucent genialibus altis A 6.604 aurea fulcra toris, epulaeque ante ora paratae A 6.605 regifico luxu; Furiarum maxima iuxta A 6.606 accubat, et manibus prohibet contingere mensas, A 6.607 exsurgitque facem attollens, atque intonat ore. A 6.608 'Hic, quibus inuisi fratres, dum uita manebat, A 6.609 pulsatusue parens, et fraus innexa clienti, A 6.610 aut qui diuitiis soli incubuere repertis, A 6.611 nec partem posuere suis (quae maxima turba est), A 6.612 quique ob adulterium caesi, quique arma secuti A 6.613 impia nec ueriti dominorum fallere dextras, A 6.614 inclusi poenam exspectant. Ne quaere doceri A 6.615 quam poenam, aut quae forma uiros fortunaue mersit. A 6.616 Saxum ingens uoluunt alii, radiisque rotarum A 6.617 districti pendent; sedet, aeternumque sedebit, A 6.618 infelix Theseus; Phlegyasque miserrimus omnis A 6.619 admonet, et magna testatur uoce per umbras: A 6.620 ''Discite iustitiam moniti, et non temnere diuos.'' A 6.621 Uendidit hic auro patriam, dominumque potentem A 6.622 imposuit; fixit leges pretio atque refixit; A 6.623 hic thalamum inuasit natae uetitosque hymenaeos; A 6.624 ausi omnes immane nefas, ausoque potiti. A 6.625 Non, mihi si linguae centum sint oraque centum, A 6.626 ferrea uox, omnis scelerum comprendere formas, A 6.627 omnia poenarum percurrere nomina possim.' A 6.628 Haec ubi dicta dedit Phoebi longaeua sacerdos: A 6.629 'Sed iam age, carpe uiam et susceptum perfice munus; A 6.630 adceleremus' ait; 'Cyclopum educta caminis A 6.631 moenia conspicio atque aduerso fornice portas, A 6.632 haec ubi nos praecepta iubent deponere dona.' A 6.633 Dixerat, et pariter, gressi per opaca uiarum, A 6.634 corripiunt spatium medium, foribusque propinquant. A 6.635 Occupat Aeneas aditum, corpusque recenti A 6.636 spargit aqua, ramumque aduerso in limine figit. A 6.637 His demum exactis, perfecto munere diuae, A 6.638 deuenere locos laetos et amoena uirecta A 6.639 fortunatorum nemorum sedesque beatas. A 6.640 Largior hic campos aether et lumine uestit A 6.641 purpureo, solemque suum, sua sidera norunt. A 6.642 Pars in gramineis exercent membra palaestris, A 6.643 contendunt ludo et fulua luctantur harena; A 6.644 pars pedibus plaudunt choreas et carmina dicunt. A 6.645 Nec non Threicius longa cum ueste sacerdos A 6.646 obloquitur numeris septem discrimina uocum, A 6.647 iamque eadem digitis, iam pectine pulsat eburno. A 6.648 Hic genus antiquum Teucri, pulcherrima proles, A 6.649 magnanimi heroes, nati melioribus annis, A 6.650 Ilusque Assaracusque et Troiae Dardanus auctor. A 6.651 Arma procul currusque uirum miratur inanes. A 6.652 Stant terra defixae hastae, passimque soluti A 6.653 per campum pascuntur equi. Quae gratia currum A 6.654 armorumque fuit uiuis, quae cura nitentis A 6.655 pascere equos, eadem sequitur tellure repostos. A 6.656 Conspicit, ecce, alios dextra laeuaque per herbam A 6.657 uescentis, laetumque choro paeana canentis A 6.658 inter odoratum lauri nemus, unde superne A 6.659 plurimus Eridani per siluam uoluitur amnis. A 6.660 Hic manus ob patriam pugnando uolnera passi, A 6.661 quique sacerdotes casti, dum uita manebat, A 6.662 quique pii uates et Phoebo digna locuti, A 6.663 inuentas aut qui uitam excoluere per artes, A 6.664 quique sui memores alios fecere merendo, A 6.665 omnibus his niuea cinguntur tempora uitta. A 6.666 Quos circumfusos sic est adfata Sybilla, A 6.667 Musaeum ante omnes, medium nam plurima turba A 6.668 hunc habet, atque umeris exstantem suspicit altis: A 6.669 'Dicite, felices animae, tuque, optime uates, A 6.670 quae regio Anchisen, quis habet locus? Illius ergo A 6.671 uenimus, et magnos Erebi transnauimus amnes.' A 6.672 Atque huic responsum paucis ita reddidit heros: A 6.673 'Nulli certa domus; lucis habitamus opacis, A 6.674 riparumque toros et prata recentia riuis A 6.675 incolimus. Sed uos, si fert ita corde uoluntas, A 6.676 hoc superate iugum; et facili iam tramite sistam.' A 6.677 Dixit, et ante tulit gressum, camposque nitentis A 6.678 desuper ostentat; dehinc summa cacumina linquunt. A 6.679 At pater Anchises penitus conualle uirenti A 6.680 inclusas animas superumque ad lumen ituras A 6.681 lustrabat studio recolens, omnemque suorum A 6.682 forte recensebat numerum carosque nepotes, A 6.683 fataque fortunasque uirum moresque manusque. A 6.684 Isque ubi tendentem aduersum per gramina uidet A 6.685 Aenean, alacris palmas utrasque tetendit, A 6.686 effusaeque genis lacrimae, et uox excidit ore: A 6.687 'Uenisti tandem, tuaque exspectata parenti A 6.688 uicit iter durum pietas? Datur ora tueri, A 6.689 nate, tua, et notas audire et reddere uoces? A 6.690 Sic equidem ducebam animo rebarque futurum, A 6.691 tempora dinumerans' nec me mea cura fefellit. A 6.692 Quas ego te terras et quanta per aequora uectum A 6.693 accipio! quantis iactatum, nate, periclis! A 6.694 Quam metui, ne quid Libyae tibi regna nocerent!' A 6.695 Ille autem: 'Tua me, genitor, tua tristis imago, A 6.696 saepius occurrens, haec limina tendere adegit: A 6.697 stant sale Tyrrheno classes. Da iungere dextram, A 6.698 da, genitor, teque amplexu ne subtrahe nostro.' A 6.699 Sic memorans, largo fletu simul ora rigabat. A 6.700 Ter conatus ibi collo dare brachia circum, A 6.701 ter frustra comprensa manus effugit imago, A 6.702 [par leuibus uentis uolucrique simillima somno.] A 6.703 Interea uidet Aeneas in ualle reducta A 6.704 seclusum nemus et uirgulta sonantia siluis, A 6.705 Lethaeumque, domos placidas qui praenatat, amnem. A 6.706 Hunc circum innumerae gentes populique uolabant; A 6.707 ac---uelut in pratis ubi apes aestate serena A 6.708 floribus insidunt uariis, et candida circum A 6.709 lilia funduntur---strepit omnis murmure campus. A 6.710 Horrescit uisu subito, causasque requirit A 6.711 inscius Aeneas, quae sint ea flumina porro, A 6.712 quiue uiri tanto complerint agmine ripas. A 6.713 Tum pater Anchises: 'Animae, quibus altera fato A 6.714 corpora debentur, Lethaei ad fluminis undam A 6.715 securos latices et longa obliuia potant. A 6.716 [Has equidem memorare tibi atque ostendere coram,] A 6.717 iampridem hanc prolem cupio enumerare meorum, A 6.718 quo magis Italia mecum laetere reperta.' A 6.719 'O pater, anne aliquas ad caelum hinc ire putandum est A 6.720 sublimis animas, iterumque ad tarda reuerti A 6.721 corpora? Quae lucis miseris tam dira cupido?' A 6.722 'Dicam equidem, nec te suspensum, nate, tenebo' A 6.723 suscipit Anchises, atque ordine singula pandit. A 6.724 'Principio caelum ac terras camposque liquentis A 6.725 lucentemque globum Lunae Titaniaque astra A 6.726 spiritus intus alit, totamque infusa per artus A 6.727 mens agitat molem et magno se corpore miscet. A 6.728 Inde hominum pecudumque genus, uitaeque uolantum, A 6.729 et quae marmoreo fert monstra sub aequore pontus. A 6.730 Igneus est ollis uigor et caelestis origo A 6.731 seminibus, quantum non noxia corpora tardant, A 6.732 terrenique hebetant artus moribundaque membra. A 6.733 Hinc metuunt cupiuntque, dolent gaudentque, neque auras A 6.734 dispiciunt clausae tenebris et carcere caeco. A 6.735 Quin et supremo cum lumine uita reliquit, A 6.736 non tamen omne malum miseris nec funditus omnes A 6.737 corporeae excedunt pestes, penitusque necesse est A 6.738 multa diu concreta modis inolescere miris. A 6.739 Ergo exercentur poenis, ueterumque malorum A 6.740 supplicia expendunt: aliae panduntur inanes A 6.741 suspensae ad uentos; aliis sub gurgite uasto A 6.742 infectum eluitur scelus, aut exuritur igni; A 6.743 quisque suos patimur Manes; exinde per amplum A 6.744 mittimur Elysium, et pauci laeta arua tenemus; A 6.745 donec longa dies, perfecto temporis orbe, A 6.746 concretam exemit labem, purumque relinquit A 6.747 aetherium sensum atque aurai simplicis ignem. A 6.748 Has omnes, ubi mille rotam uoluere per annos, A 6.749 Lethaeum ad fluuium deus euocat agmine magno, A 6.750 scilicet immemores supera ut conuexa reuisant, A 6.751 rursus et incipiant in corpora uelle reuerti.' A 6.752 Dixerat Anchises, natumque unaque Sibyllam A 6.753 conuentus trahit in medios turbamque sonantem, A 6.754 et tumulum capit, unde omnes longo ordine possit A 6.755 aduersos legere, et uenientum discere uultus. A 6.756 'Nunc age, Dardaniam prolem quae deinde sequatur A 6.757 gloria, qui maneant Itala de gente nepotes, A 6.758 inlustris animas nostrumque in nomen ituras, A 6.759 expediam dictis, et te tua fata docebo. A 6.760 Ille, uides, pura iuuenis qui nititur hasta, A 6.761 proxuma sorte tenet lucis loca, primus ad auras A 6.762 aetherias Italo commixtus sanguine surget, A 6.763 siluius, Albanum nomen, tua postuma proles, A 6.764 quem tibi longaeuo serum Lauinia coniunx A 6.765 educet siluis regem regumque parentem, A 6.766 unde genus Longa nostrum dominabitur Alba. A 6.767 'Proxumus ille Procas, Troianae gloria gentis, A 6.768 et Capys, et Numitor, et qui te nomine reddet A 6.769 Siluius Aeneas, pariter pietate uel armis A 6.770 egregius, si umquam regnandam acceperit Albam. A 6.771 Qui iuuenes! Quantas ostentant, aspice, uires, A 6.772 atque umbrata gerunt ciuili tempora quercu! A 6.773 Hi tibi Nomentum et Gabios urbemque Fidenam, A 6.774 hi Collatinas imponent montibus arces, A 6.775 Pometios Castrumque Inui Bolamque Coramque. A 6.776 Haec tum nomina erunt, nunc sunt sine nomine terrae. A 6.777 'Quin et auo comitem sese Mauortius addet A 6.778 Romulus, Assaraci quem sanguinis Ilia mater A 6.779 educet. Uiden, ut geminae stant uertice cristae, A 6.780 et pater ipse suo superum iam signat honore? A 6.781 En, huius, nate, auspiciis illa incluta Roma A 6.782 imperium terris, animos aequabit Olympo, A 6.783 septemque una sibi muro circumdabit arces, A 6.784 felix prole uirum: qualis Berecyntia mater A 6.785 inuehitur curru Phrygias turrita per urbes, A 6.786 laeta deum partu, centum complexa nepotes, A 6.787 omnes caelicolas, omnes supera alta tenentes. A 6.788 'Huc geminas nunc flecte acies, hanc aspice gentem A 6.789 Romanosque tuos. Hic Caesar et omnis Iuli A 6.790 progenies magnum caeli uentura sub axem. A 6.791 Hic uir, hic est, tibi quem promitti saepius audis, A 6.792 Augustus Caesar, Diui genus, aurea condet A 6.793 saecula qui rursus Latio regnata per arua A 6.794 Saturno quondam, super et Garamantas et Indos A 6.795 proferet imperium: iacet extra sidera tellus, A 6.796 extra anni solisque uias, ubi caelifer Atlas A 6.797 axem umero torquet stellis ardentibus aptum. A 6.798 Huius in aduentum iam nunc et Caspia regna A 6.799 responsis horrent diuum et Maeotia tellus, A 6.800 et septemgemini turbant trepida ostia Nili. A 6.801 Nec uero Alcides tantum telluris obiuit, A 6.802 fixerit aeripedem ceruam licet, aut Erymanthi A 6.803 pacarit nemora, et Lernam tremefecerit arcu; A 6.804 nec, qui pampineis uictor iuga flectit habenis, A 6.805 Liber, agens celso Nysae de uertice tigres. A 6.806 aut dubitamus adhuc uirtute extendere uires, A 6.807 aut metus Ausonia prohibet consistere terra? A 6.808 'Quis procul ille autem ramis insignis oliuae A 6.809 sacra ferens? Nosco crines incanaque menta A 6.810 regis Romani, primus qui legibus urbem A 6.811 fundabit, Curibus paruis et paupere terra A 6.812 missus in imperium magnum. Cui deinde subibit, A 6.813 otia qui rumpet patriae residesque mouebit A 6.814 Tullus in arma uiros et iam desueta triumphis A 6.815 agmina. Quem iuxta sequitur iactantior Ancus, A 6.816 nunc quoque iam nimium gaudens popularibus auris. A 6.817 Uis et Tarquinios reges, animamque superbam A 6.818 ultoris Bruti, fascesque uidere receptos? A 6.819 Consulis imperium hic primus saeuasque secures A 6.820 accipiet, natosque pater noua bella mouentes A 6.821 ad poenam pulchra pro libertate uocabit. A 6.822 Infelix, utcumque ferent ea facta minores, A 6.823 uincet amor patriae laudumque immensa cupido. A 6.824 Quin Decios Drusosque procul saeuumque securi A 6.825 aspice Torquatum et referentem signa Camillum. A 6.826 Illae autem, paribus quas fulgere cernis in armis, A 6.827 concordes animae nunc et dum nocte premuntur, A 6.828 heu quantum inter se bellum, si lumina uitae A 6.829 attigerint, quantas acies stragemque ciebunt! A 6.830 Aggeribus socer Alpinis atque arce Monoeci A 6.831 descendens, gener aduersis instructus Eois. A 6.832 Ne, pueri, ne tanta animis adsuescite bella, A 6.833 neu patriae ualidas in uiscera uertite uires; A 6.834 tuque prior, tu parce, genus qui ducis Olympo, A 6.835 proice tela manu, sanguis meus!--- A 6.836 'Ille triumphata Capitolia ad alta Corintho A 6.837 uictor aget currum, caesis insignis Achiuis. A 6.838 Eruet ille Argos Agamemnoniasque Mycenas, A 6.839 ipsumque Aeaciden, genus armipotentis Achilli, A 6.840 ultus auos Troiae, templa et temerata Mineruae. A 6.841 Quis te, magne Cato, tacitum, aut te, Cosse, relinquat? A 6.842 Quis Gracchi genus, aut geminos, duo fulmina belli, A 6.843 Scipiadas, cladem Libyae, paruoque potentem A 6.844 Fabricium uel te sulco Serrane, serentem? A 6.845 quo fessum rapitis, Fabii? Tu Maxumus ille es, A 6.846 unus qui nobis cunctando restituis rem. A 6.847 Excudent alii spirantia mollius aera, A 6.848 credo equidem, uiuos ducent de marmore uoltus, A 6.849 orabunt causas melius, caelique meatus A 6.850 describent radio, et surgentia sidera dicent: A 6.851 tu regere imperio populos, Romane, memento; A 6.852 hae tibi erunt artes; pacisque imponere morem, A 6.853 parcere subiectis, et debellare superbos.' A 6.854 Sic pater Anchises, atque haec mirantibus addit: A 6.855 'Aspice, ut insignis spoliis Marcellus opimis A 6.856 ingreditur, uictorque uiros supereminet omnes! A 6.857 Hic rem Romanam, magno turbante tumultu, A 6.858 sistet, eques sternet Poenos Gallumque rebellem, A 6.859 tertiaque arma patri suspendet capta Quirino.' A 6.860 Atque hic Aeneas; una namque ire uidebat A 6.861 egregium forma iuuenem et fulgentibus armis, A 6.862 sed frons laeta parum, et deiecto lumina uoltu: A 6.863 'Quis, pater, ille, uirum qui sic comitatur euntem? A 6.864 Filius, anne aliquis magna de stirpe nepotum? A 6.865 Quis strepitus circa comitum! Quantum instar in ipso! A 6.866 Sed nox atra caput tristi circumuolat umbra.' A 6.867 Tum pater Anchises, lacrimis ingressus obortis: A 6.868 'O gnate, ingentem luctum ne quaere tuorum; A 6.869 ostendent terris hunc tantum fata, neque ultra A 6.870 esse sinent. Nimium uobis Romana propago A 6.871 uisa potens, Superi, propria haec si dona fuissent. A 6.872 Quantos ille uirum magnam Mauortis ad urbem A 6.873 campus aget gemitus, uel quae, Tiberine, uidebis A 6.874 funera, cum tumulum praeterlabere recentem! A 6.875 Nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos A 6.876 in tantum spe tollet auos, nec Romula quondam A 6.877 ullo se tantum tellus iactabit alumno. A 6.878 Heu pietas, heu prisca fides, inuictaque bello A 6.879 dextera! Non illi se quisquam impune tulisset A 6.880 obuius armato, seu cum pedes iret in hostem, A 6.881 seu spumantis equi foderet calcaribus armos. A 6.882 Heu, miserande puer, si qua fata aspera rumpas, A 6.883 tu Marcellus eris. Manibus date lilia plenis, A 6.884 purpureos spargam flores, animamque nepotis A 6.885 his saltem adcumulem donis, et fungar inani A 6.886 munere'---Sic tota passim regione uagantur A 6.887 aeris in campis latis, atque omnia lustrant. A 6.888 Quae postquam Anchises natum per singula duxit, A 6.889 incenditque animum famae uenientis amore, A 6.890 exin bella uiro memorat quae deinde gerenda, A 6.891 Laurentisque docet populos urbemque Latini, A 6.892 et quo quemque modo fugiatque feratque laborem. A 6.893 Sunt geminae Somni portae, quarum altera fertur A 6.894 cornea, qua ueris facilis datur exitus umbris; A 6.895 altera candenti perfecta nitens elephanto, A 6.896 sed falsa ad caelum mittunt insomnia Manes. A 6.897 His ubi tum natum Anchises unaque Sibyllam A 6.898 prosequitur dictis, portaque emittit eburna, A 6.899 ille uiam secat ad naues sociosque reuisit: A 6.900 tum se ad Caietae recto fert litore portum. A 6.901 Ancora de prora iacitur, stant litore puppes. A 7. 1 Tu quoque litoribus nostris, Aeneia nutrix, A 7. 2 aeternam moriens famam, Caieta, dedisti; A 7. 3 et nunc seruat honos sedem tuus ossaque nomen A 7. 4 Hesperia in magna, siqua est ea gloria, signat. A 7. 5 At pius exsequiis Aeneas rite solutis, A 7. 6 aggere composito tumuli, postquam alta quierunt A 7. 7 aequora, tendit iter uelis portumque relinquit. A 7. 8 Adspirant aurae in noctem nec candida cursus A 7. 9 Luna negat, splendet tremulo sub lumine pontus. A 7. 10 Proxima Circaeae raduntur litora terrae, A 7. 11 diues inaccessos ubi Solis filia lucos A 7. 12 adsiduo resonat cantu tectisque superbis A 7. 13 urit odoratam nocturna in lumina cedrum, A 7. 14 arguto tenuis percurrens pectine telas. A 7. 15 Hinc exaudiri gemitus iraeque leonum A 7. 16 uincla recusantum et sera sub nocte rudentum, A 7. 17 saetigerique sues atque in praesaepibus ursi A 7. 18 saeuire ac formae magnorum ululare luporum, A 7. 19 quos hominum ex facie dea saeua potentibus herbis A 7. 20 induerat Circe in uoltus ac terga ferarum. A 7. 21 Quae ne monstra pii paterentur talia Troes A 7. 22 delati in portus neu litora dira subirent, A 7. 23 Neptunus uentis impleuit uela secundis A 7. 24 atque fugam dedit et praeter uada feruida uexit. A 7. 25 Iamque rubescebat radiis mare et aethere ab alto A 7. 26 Aurora in roseis fulgebat lutea bigis: A 7. 27 cum uenti posuere omnisque repente resedit A 7. 28 flatus et in lento luctantur marmore tonsae. A 7. 29 Atque hic Aeneas ingentem ex aequore lucum A 7. 30 prospicit. Hunc inter fluuio Tiberinus amoeno. A 7. 31 uerticibus rapidis et multa flauus arena A 7. 32 in mare prorumpit. Uariae circumque supraque A 7. 33 adsuetae ripis uolucres et fluminis alueo A 7. 34 aethera mulcebant cantu lucoque uolabant. A 7. 35 flectere iter sociis terraeque aduertere proras A 7. 36 imperat et laetus flnuio succedit opaco. A 7. 37 Nunc age, qui reges, Erato, quae tempora rerum, A 7. 38 quis Latio antiquo fuerit status, aduena classem A 7. 39 cum primum Ausoniis exercitus appulit oris, A 7. 40 expediam et primae reuocabo exordia pugnae. A 7. 41 tu uatem, tu, diua, mone. Dicam horrida bella, A 7. 42 dicam acies actosque animis in funera reges A 7. 43 Tyrrhenamque manum totamque sub arma coactam A 7. 44 Hesperiam. Maior rerum mihi nascitur ordo, A 7. 45 maius opus moueo. Rex arua Latinus et urbes A 7. 46 iam senior longa placidas in pace regebat. A 7. 47 Hunc Fauno et nympha genitum Laurente Marica A 7. 48 accipimus, Fauno Picus pater isque parentem A 7. 49 te, Saturne, refert, tu sanguinis ultimus auctor. A 7. 50 filius huic fato diuum prolesque uirilis A 7. 51 nulla fuit primaque oriens erepta iuuenta est. A 7. 52 Sola domum et tantas seruabat filia sedes, A 7. 53 iam matura uiro, iam plenis nubilis annis. A 7. 54 Multi illam magno e Latio totaque petebant A 7. 55 Ausonia. Petit ante alios pulcherrimus omnis A 7. 56 Turnus, auis atauisque potens, quem regia coniunx A 7. 57 adiungi generum miro properabat amore; A 7. 58 sed uariis portenta deum terroribus obstant. A 7. 59 Laurus erat tecti medio in penetralibus altis, A 7. 60 sacra comam multosque metu seruata per annos, A 7. 61 quam pater inuentam, primas cum conderet arces, A 7. 62 ipse ferebatur Phoebo sacrasse Latinus A 7. 63 Laurentisque ab ea nomen posuisse colonis. A 7. 64 Huius apes summum densae (mirabile dictu), A 7. 65 stridore ingenti liquidum trans aethera uectae, A 7. 66 obsedere apicem, ex pedibus per mutua nexis A 7. 67 examen subitum ramo frondente pependit. A 7. 68 Continuo uates: 'Externum cernimus,' inquit, A 7. 69 'aduentare uirum et partis petere agmen easdem A 7. 70 partibus ex isdem et summa dominarier arce.' A 7. 71 Praeterea, castis adolet dum altaria taedis A 7. 72 et iuxta genitorem adstat Lauinia uirgo, A 7. 73 uisa (nefas) longis comprendere crinibus ignem, A 7. 74 [atque omnem ornatum flamma crepitante cremari] A 7. 75 regalisque accensa comas, accensa coronam A 7. 76 insignem gemmis, tum fumida lumine fuluo A 7. 77 inuolui ac totis Uolcanum spargere tectis. A 7. 78 Id uero horrendum ac uisu mirabile ferri: A 7. 79 namque fore inlustrem fama fatisque canebant A 7. 80 ipsam, sed populo magnum portendere bellum. A 7. 81 At rex sollicitus monstris oracula Fauni, A 7. 82 fatidici; genitoris, adit lucosque sub alta A 7. 83 consulit Albunea, nemorum quae maxima sacro A 7. 84 fonte sonat saeuamque exhalat opaca mephitim. A 7. 85 Hinc Italae gentes omnisque Oenotria tellus A 7. 86 in dubiis responsa petunt; huc dona sacerdos A 7. 87 Cum tulit et caesarum ouium sub nocte silenti A 7. 88 pellibus incubuit stratis somnosque petiuit, A 7. 89 multa modis simulacra uidet uolitantia miris A 7. 90 et uarias audit uoces fruiturque deorum A 7. 91 couloquio atque imis Acheronta adfatur Auernis. A 7. 92 Hic et tum pater ipse petens responsa Latinus A 7. 93 centum lanigeras mactabat rite bidentis A 7. 94 atque harum effultus tergo stratisque iacebat A 7. 95 uelleribus: subita ex alto uox reddita luco est: A 7. 96 'Ne pete conubiis natam sociare Latinis, A 7. 97 O mea progenies, thalamis neu crede paratis: A 7. 98 externi uenient generi, qui sanguine nostrum A 7. 99 nomen in astra ferant quorumque a stirpe nepotes A 7.100 omnia sub pedibus, qua Sol utrumque recurrens A 7.101 aspicit Oceanum, uertique regique uidebunt.' A 7.102 Haec responsa patris Fauni monitusque silenti A 7.103 nocte datos non ipse suo premit ore Latinus, A 7.104 sed circum late uolitans iam Fama per urbes A 7.105 Ausonias tulerat, cum Laomedontia pubes A 7.106 gramineo ripae religauit ab aggere classem. A 7.107 Aeneas primique duces et pulcher Iulus A 7.108 corpora sub ramis deponunt arboris altae A 7.109 instituuntque dapes et adorea liba per herbam A 7.110 subiciunt epulis (sic Iuppiter ipse monebat) A 7.111 et Cereale solum pomis agrestibus augent. A 7.112 Consumptis hic forte aliis ut uertere morsus A 7.113 exiguam in Cererem penuria adegit edendi A 7.114 et uiolare manu malisque audacibus orbem A 7.115 fatalis crusti patulis nec parcere quadris: A 7.116 'Heus ! etiam mensas consumimus,' inquit Iulus, A 7.117 nec plura adludens. Ea uox audita laborum A 7.118 prima tulit finem, primamque loquentis ab ore A 7.119 eripuit pater ac stupefactus numine pressit. A 7.120 Continuo: 'Salue fatis mihi debita tellus A 7.121 uosque,' ait, 'O fidi Troiae saluete penates: A 7.122 hic domus, haec patria est. Genitor mihi talia namque A 7.123 (nunc repeto) Anchises fatorum arcana reliquit: A 7.124 cum te, nate, fames ignota ad litora uectum A 7.125 accisis coget dapibus consumere mensas, A 7.126 tum sperare domos defessus ibique memento A 7.127 prima locare manu molirique aggere tecta. A 7.128 Haec erat illa fames; haec nos suprema manebat, A 7.129 exiliis positura modum. A 7.130 Quare agite et primo laeti cum lumine solis A 7.131 quae loca, quiue habeant homines, ubi moenia gentis, A 7.132 uestigemus et a portu diuersa petamus. A 7.133 Nunc pateras libate Ioui precibusque uocate A 7.134 Anchisen genitorem, et uina reponite mensis.' A 7.135 Sic deinde effatus frondenti tempora ramo A 7.136 implicat et geniumque loci primamque deorum A 7.137 Tellurem nymphasque et adhuc ignota precatur A 7.138 flumina, tum Noctem Noctisque orientia signa A 7.139 Idaeumque Iouem Phrygiamque ex ordine matrem A 7.140 inuocat et duplicis caeloque ereboque parentis. A 7.141 Hic pater omnipotens ter caelo clarus ab alto A 7.142 intonuit radiisque ardentem lucis et auro A 7.143 ipse manu quatiens ostendit ab aethere nubem. A 7.144 Diditur hic subito Troiana per agmina rumor A 7.145 aduenisse diem, quo debita moenia condant. A 7.146 Certatim instaurant epulas atque omine magno A 7.147 crateras laeti statuunt et uina coronant. A 7.148 Postera cum prima lustrabat lampade terras A 7.149 orta dies, urbem et finis et litora gentis A 7.150 diuersi explorant: haec fontis stagna Numici, A 7.151 hunc Thybrim fluuium, hic fortis habitare Latinos. A 7.152 Tum satus Anchisa delectos ordine ab omni A 7.153 centum oratores augusta ad moenia regis A 7.154 ire iubet, ramis uelatos Palladis omnis, A 7.155 donaque ferre uiro pacemque exposcere Teucris. A 7.156 Haud mora, festinant iussi rapidisque feruntur A 7.157 passibus. Ipse humili designat moenia fossa A 7.158 moliturque locum primasque in litore sedes A 7.159 castrorum in morem pinnis atque aggere cingit. A 7.160 Iamque iter emensi turris ac tecta Latinorum A 7.161 ardua cernebant iuuenes muroque subibant. A 7.162 Ante urbem pueri et primaeuo flore iuuentus A 7.163 exercentur equis domitantque in puluere currus A 7.164 aut acris tendunt arcus aut lenta lacertis A 7.165 spicula contorquent cursuque ictuque lacessunt: A 7.166 cum praeuectus equo longaeui regis ad auris A 7.167 nuntius ingentis ignota in ueste reportat A 7.168 aduenisse uiros. Ille intra tecta uocari A 7.169 imperat et solio medius consedit auito. A 7.170 Tectum augustum ingens. centum sublime columnis, A 7.171 urbe fuit summa, Laurentis regia Pici, A 7.172 horrendum siluis et religione parentum. A 7.173 Hic sceptra accipere et primos attollere fasces A 7.174 regibus omen erat, hoc illis curia templum, A 7.175 hae sacris sedes epulis, hic ariete caeso A 7.176 perpetuis soliti patres considere mensis. A 7.177 Quin etiam ueterum effigies ex ordine auorum A 7.178 antiqua e cedro, Italusque paterque Sabinus A 7.179 uitisator, curuam seruans sub imagine falcem, A 7.180 Saturnusque senex Ianique bifrontis imago A 7.181 uestibulo astabant, aliique ab origine reges A 7.182 Martiaque ob patriam pugnando uolnera passi. A 7.183 Multaque praeterea sacris in postibus arma, A 7.184 captiui pendent currus curuaeque secures A 7.185 et cristae capitum et portarum ingentia claustra A 7.186 spiculaque clipeique ereptaque rostra carinis. A 7.187 Ipse Quirinali lituo paruaque sedebat A 7.188 succinctus trabea laeuaque ancile gerebat A 7.189 Picus, equum domitor; quem capta cupidine coniunx A 7.190 aurea percussum uirga uersumque uenenis A 7.191 fecit auem Circe sparsitque coloribus alas. A 7.192 Tali intus templo diuum patriaque Latinus A 7.193 sede sedens Teucros ad sese in tecta uocauit, A 7.194 atque haec ingressis placido prior edidit ore: A 7.195 'Dicite, Dardanidae (neque enim nescimus et urbem A 7.196 et genus, auditique aduertitis aequore cursum), A 7.197 quid petitis ? Quae causa rates aut cuius egentis A 7.198 litus ad Ausonium tot per uada caerula uexit? A 7.199 Siue errore uiae seu tempestatibus acti, A 7.200 qualia multa mari nautae patiuntur in alto, A 7.201 fluminis intrastis ripas portuque sedetis, A 7.202 ne fugite hospitium neue ignorate Latinos A 7.203 Saturni gentem, haud uinclo nec legibus aequam, A 7.204 sponte sua ueterisque dei se more tenentem. A 7.205 Atque equidem memini (fama est obscurior annis) A 7.206 Auruncos ita ferre senes, his ortus ut agris A 7.207 Dardanus Idaeas Phrygiae penetrauit ad urbes A 7.208 Threiciamque Samum, quae nunc Samothracia fertur. A 7.209 Hinc illum, Corythi Tyrrhena ab sede profectum, A 7.210 aurea nunc solio stellantis regia caeli A 7.211 accipit et numerum diuorum altaribus auget.' A 7.212 Dixerat, et dicta Ilioneus sic uoce secutus: A 7.213 Rex, genus egregium Fauni, nec fluctibus actos, A 7.214 atra subegit hiemps uestris succedere terris A 7.215 nec sidus regione uiae litusue fefellit: A 7.216 consilio hanc omnes animisque uolentibus urbem, A 7.217 adferimur, pulsi regnis, quae maxima quonda A 7.218 extremo ueniens Sol aspiciebat Olympo. A 7.219 Ab Ioue principium generis, Ioue Dardana pubes A 7.220 gaudet auo, rex ipse Iouis de gente suprema, A 7.221 Troius Aeneas, tua nos ad limina misit. A 7.222 Quanta per Idaeos saeuis effusa Mycenis A 7.223 tempestas ierit campos, quibus actus uterque A 7.224 Europae atque Asiae fatis concurrerit orbis, A 7.225 audiit et siquem tellus extrema refuso A 7.226 summouet oceano et siquem extenta plagarum A 7.227 quattuor in medio dirimit plaga solis iniqui. A 7.228 Diluuio ex illo tot uasta per aequora uecti A 7.229 dis sedem exiguam patriis litusque rogamus A 7.230 innocuum et cunctis undamque auramque patentem. A 7.231 Non erimus regno indecores, nec uestra feretur A 7.232 fama leuis tantique abolescet gratia facti, A 7.233 nec Troiam Ausonios gremio excepisse pigebit. A 7.234 Fata per Aeneae iuro dextramque potentem A 7.235 siue fide seu quis bello est expertus et armis: A 7.236 multi nos populi, multae (ne temne, quod ultro A 7.237 praeferimus manibus uittas ac uerba precantia) A 7.238 et petiere sibi et uoluere adiungere gentes; A 7.239 sed nos fata deum uestras exquirere terras A 7.240 imperiis egere suis. Hinc Dardanus ortus; A 7.241 huc repetit iussisque ingentibus urguet Apollo A 7.242 Tyrrhenum ad Thybrim et fontis uada sacra Numici. A 7.243 Dat tibi praeterea fortunae parua prioris A 7.244 munera, reliquias Troia ex ardente receptas. A 7.245 Hoc pater Anchises auro libabat ad aras; A 7.246 hoc Priami gestamen erat, cum iura uocatis A 7.247 more daret populis, sceptrumque sacerque tiaras A 7.248 Iliadumque labor uestes.' A 7.249 Talibus Ilionei dictis defixa Latinus A 7.250 obtutu tenet ora soloque immobilis haeret A 7.251 intentos uoluens oculos. Nec purpura regem A 7.252 picta mouet nec sceptra mouent Priameia tantum, A 7.253 quantum in conubio natae thalamoque moratur, A 7.254 et ueteris Fauni uoluit sub pectore sortem, A 7.255 hunc illum fatis externa ab sede profectum A 7.256 portendi generum paribusque in regna uocari A 7.257 auspiciis, huic progeniem uirtute futuram A 7.258 egregiam et totum quae uiribus occupet orbem. A 7.259 tandem laetus ait: 'Di nostra incepta secundent A 7.260 auguriumque suum; dabitur, Troiane, quod optas, A 7.261 munera nec sperno. Non uobis rege Latino A 7.262 diuitis uber agri Troiaeue opulentia deerit. A 7.263 Ipse modo Aeneas, nostri si tanta cupido est, A 7.264 si iungi hospitio properat sociusque uocari, A 7.265 adueniat uoltus neue exhorreseat amicos: A 7.266 illi pacis erit dextram tetigisse tyranni. A 7.267 uos contra regi mea nunc mandata referte. A 7.268 Est mihi nata, uiro gentis qnam iungere nostrae A 7.269 non patrio ex adyto sortes, non plurima caelo A 7.270 monstra sinunt: generos externis adfore ab oris, A 7.271 hoc Latio restare canunt, qui sanguine nostrum A 7.272 nomen in astra ferant. Hunc illum poscere fata A 7.273 et reor et, siquid ueri mens augurat, opto.' A 7.274 haec effatus equos numero pater eligit omni A 7.275 (stabant ter centum nitidi in praesaepibus altis): A 7.276 omnibus extemplo Teucris iubet ordine duci A 7.277 instratos ostro alipedes pictisque tapetis; A 7.278 aurea pectoribus demissa monilia pendent, A 7.279 tecti auro fuluum mandunt sub dentibus aurum; A 7.280 absenti Aeneae currunt geminosque iugalis A 7.281 semine ab aetherio, spirantis naribus ignem, A 7.282 illorum de gente, patri quos daedala Circe A 7.283 supposita de matre nothos turata creauit. A 7.284 Talibus Aeneadae donis dictisque Latini A 7.285 sublimes in equis redeunt pacemque reportant. A 7.286 Ecce autem Inachiis sese referebat ab Argis A 7.287 saeua Iouis coniunx aurasque inuecta tenebat, A 7.288 et laetum Aenean classemque ex aethere longe A 7.289 Dardaniam Siculo prospexit ab usque Pachyno. A 7.290 moliri iam tecta uidet, iam fidere terrae, A 7.291 deseruisse rates: stetit acri fixa dolore. A 7.292 Tum quassans caput haec effundit pectore dicta: A 7.293 'Heu stirpem inuisam et fatis contraria nostris A 7.294 fata Phrygum ! Num Sigeis occumbere campis, A 7.295 num capti potuere capi, num incensa cremauit A 7.296 Troia uiros ? Medias acies mediosque per ignis A 7.297 inuenere uiam. At, credo, mea numina tandem A 7.298 fessa iacent odiis aut exsaturata quieui. A 7.299 Quin etiam patria excussos infesta per undas A 7.300 ausa sequi et profugis toto me opponere ponto ! A 7.301 Absumptae in Teucros uires caelique marisque. A 7.302 Quid Syrtes aut Scylla mihi, quid uasta Charybdis A 7.303 profuit? Optato conduntur Thybridis alueo, A 7.304 securi pelagi atque mei. Mars perdere gentem A 7.305 immanem Lapithum ualuit, concessit in iras A 7.306 ipse deum antiquam genitor Calydona Dianae, A 7.307 quod scelus aut Lapithis tantum aut Calydona merentem? A 7.308 Ast ego magna Iouis coniunx, nil linquere inausum A 7.309 quae potui infelix, quae memet in omnia uerti, A 7.310 uincor ab Aenea. Quod si mea numina non sunt A 7.311 magna satis, dubitem haud equidem implorare quod usquam A 7.312 flectere si nequeo superos, Acheronta mouebo. A 7.313 Non dabitur regnis, esto, prohibere Latinis, A 7.314 atque immota manet fatis Lauinia coniunx: A 7.315 at trahere atque moras tantis licet addere rebus, A 7.316 at licet amborum populos exscindere regum. A 7.317 Hac gener atque socer coeant mercede suorum: A 7.318 sanguine Troiano et Rutulo dotabere, uirgo, A 7.319 et Bellona manet te pronuba. Nec face tantum A 7.320 Cisseis praegnans ignis enixa iugalis A 7.321 quin idem Ueneri partus suus et Paris alter A 7.322 funestaeque iterum recidiua in Pergama taedae.' A 7.323 Haec ubi dicta dedit, terras Horrenda petiuit: A 7.324 luctificam Allecto dirarum ab sede dearum A 7.325 infernisque ciet tenebris, cui tristia bella A 7.326 iraeque insidiaeque et crimina noxia cordi. A 7.327 Odit et ipse pater Pluton, odere sorores A 7.328 Tartareae monstrum: tot sese uertit in ora, A 7.329 tam saeuae facies, tot pullulat atra colubris. A 7.330 Quam Iuno his acuit uerbis ac talia fatur: A 7.331 'Hunc mihi da proprium, uirgo sata Nocte, laborem, A 7.332 hanc operam, ne noster honos infractaue cedat A 7.333 fama loco, neu conubiis ambire Latinum A 7.334 Aeneadae possint Italosue obsidere finis. A 7.335 Tu potes unanimos armare in proelia fratres A 7.336 atque odiis uersare domos, tu uerbera tectis A 7.337 funereasque inferre faces, tibi nomina mille, A 7.338 mille nocendi artes. Fecundum concute pectus, A 7.339 disice compositam pacem, sere crimina belli: A 7.340 arma uelit poscatque simul rapiatque inuentus.' A 7.341 Exin Gorgoneis Allecto infecta uenenis A 7.342 principio Latium et Laurentis tecta tyranni A 7.343 celsa petit tacitumque obsedit limen Amatae, A 7.344 quam super aduentu Teucrum Turnique hymenaeis A 7.345 femineae ardentem curaeque iraeque coquebant. A 7.346 Huic dea caeruleis unum de crinibus anguem A 7.347 conicit inque sinum praecordia ad intuma subdit, A 7.348 quo furibunda domum monstro permisceat omnem. A 7.349 Ille inter uestes et leuia pectora lapsus A 7.350 uoluitur attactu nullo fallitque furentem, A 7.351 uipeream inspirans animam: fit tortile collo A 7.352 aurum ingens coluber, fit longae taenia uittae A 7.353 innectitque comas, et membris lubricus errat. A 7.354 Ac dum prima lues udo sublapsa ueneno A 7.355 pertemptat sensus atque ossibus implicat ignem A 7.356 necdum animus toto percepit pectore flammam, A 7.357 mollius et solito matrum de more locuta est, A 7.358 multa super nata lacrimans Phrygiisque hymenaeis: A 7.359 'Exsulibusne datur ducenda Lauinia Teucris, A 7.360 O genitor, nec te miseret gnataeque tuique ? A 7.361 Nec matris miseret, quam primo aquilone relinquet A 7.362 perfidus alta petens abducta uirgine praedo? A 7.363 An non sic Phrygius penetrat Lacedaemona pastor A 7.364 Ledaeamque Helenam Troianas uexit ad urbes ? A 7.365 Quid tua sancta fides, quid cura antiqua tuorum A 7.366 et consanguineo totiens data dextera Turno? A 7.367 Si gener externa petitur de gente Latinis A 7.368 idque sedet Faunique premunt te iussa parentis, A 7.369 omnem equidem sceptris terram quae libera nostris A 7.370 dissidet, externam reor et sic dicere diuos. A 7.371 Et Turno, si prima domus repetatur origo, A 7.372 Inachus Acrisiusque patres mediaeque Mycenae.' A 7.373 His ubi nequiquam dictis experta Latinum A 7.374 contra stare uidet penitusque in uiscera lapsum A 7.375 serpentis furiale malum totamque pererrat, A 7.376 tum uelo infelix, ingentibus excita monstris, A 7.377 immensam sine more furit lymphata per urbem. A 7.378 Ceu quondam torto uolitans sub uerbere turbo, A 7.379 quem pueri magno in gyro uacua atria circum A 7.380 intenti ludo exercent; ille actus habena A 7.381 curuatis fertur spatiis; stupet inscia supra A 7.382 inpubesque manus, mirata uolubile buxum; A 7.383 dant animos plagae: non cursu segnior illo A 7.384 per medias urbes agitur populosque feroces. A 7.385 Quin etiam in siluas, simulato numine Bacchi, A 7.386 maius adorta nefas maioremque orsa furorem A 7.387 euolat et natam frondosis montibus abdit, A 7.388 quo thalamum eripiat Teucris taedasque moretur, A 7.389 Euhoe Bacche, fremens, solum te uirgine dignum A 7.390 uociferans, etenim mollis tibi sumere thyrsos, A 7.391 te lustrare choro, sacrum tibi pascere crinem. A 7.392 Fama uolat, furiisque accensas pectore matres A 7.393 idem omnis simul ardor agit noua quaerere tecta: A 7.394 deseruere domos, uentis dant colla comasque, A 7.395 ast aliae tremulis ululatibus aethera complent, A 7.396 pampineasque gerunt incinctae pellibus hastas; A 7.397 ipsa inter medias flagrantem feruida pinum A 7.398 sustinet ac natae Turnique canit hymenaeos, A 7.399 sanguineam torquens aciem, toruumque repente A 7.400 clamat: 'Io matres, audite, ubi quaeque, Latinae: A 7.401 Siqua piis animis manet infelicis Amatae A 7.402 gratia, si iuris materni cura remordet, A 7.403 soluite crinalis uittas, capite orgia mecum.' A 7.404 Talem inter siluas, inter deserta ferarum, A 7.405 reginam Allecto stimulis agit undique Bacchi. A 7.406 Postquam uisa satis primos acuisse furores A 7.407 consiliumque omnemque domum uertisse Latini, A 7.408 protinus hinc fuscis tristis dea tollitur alis A 7.409 audacis Rutuli ad muros, quam dicitur urbem A 7.410 Acrisioneis Danae fundasse colonis, A 7.411 praecipiti delata noto. Locus Ardea quondam A 7.412 dictus auis, et nunc magnum manet Ardea nomen, A 7.413 sed fortuna fuit; tectis hic Turnus in altis A 7.414 iam mediam nigra carpebat nocte quietem. A 7.415 Allecto toruam faciem et furialia membra A 7.416 exuit, in uultus sese transformat anilis; A 7.417 et frontem obscenam rugis arat, induit albos A 7.418 cum uitta crinis, tum ramum innectit oliuae; A 7.419 fit Calybe Iunonis anus templique sacerdos A 7.420 et iuueni ante oculos his se cum uocibus offert: A 7.421 'Turne, tot incassum fusos patiere labores A 7.422 et tua Dardaniis transcribi sceptra colonis? A 7.423 Rex tibi coniugium et quaesitas sanguine dotes A 7.424 abnegat, externusque in regnum quaeritur heres. A 7.425 I nunc, ingratis offer te, inrise, periclis; A 7.426 Tyrrhenas, i, sterne acies; tege pace Latinos. A 7.427 Haec adeo tibi me, placida cum nocte iaceres, A 7.428 ipsa palam fari omnipotens Saturnia iussit. A 7.429 Quare age et armari pubem portisque moueri A 7.430 laetus in arma para, et Phrygios qui flumine pulchro A 7.431 consedere duces pictasque exure carinas. A 7.432 Caelestum uis magna iubet. Rex ipse Latinus, A 7.433 ni dare coniugium et dicto parere fatetur, A 7.434 sentiat et tandem Turnum experiatur in armis.' A 7.435 Hic iuuenis uatem inridens sic orsa uicissim A 7.436 ore refert: 'Classis inuectas Thybridis undam A 7.437 non, ut rere, meas effugit nuntius auris. A 7.438 Ne tantos mihi finge metus; nec regia Iuno A 7.439 inmemor est nostri. A 7.440 Sed te uicta siru uerique effeta senectus, A 7.441 o mater, curis nequiquam exercet et arma A 7.442 regum inter falsa uatem formidine ludit. A 7.443 Cura tibi diuum effigies et templa tueri: A 7.444 bella uiri pacemque gerent, quis bella gerenda.' A 7.445 Talibus Allecto dictis exarsit in iras, A 7.446 at iuueni oranti subitus tremor occupat artus, A 7.447 deriguere oculi: tot Erinys sibilat hydris A 7.448 tantaque se facies aperit; tum flammea torquens A 7.449 lumina cunctantem et quaerentem dicere plura A 7.450 reppulit et geminos erexit crinibus anguis A 7.451 uerberaque insonuit rabidoque haec addidit ore: A 7.452 'En ego uicta situ, quam ueri effeta senectus A 7.453 arma inter regum falsa formidine ludit. A 7.454 Respice ad haec: adsum dirarum ab sede sororum, A 7.455 bella manu letumque gero.' A 7.456 Sic effata facem iuueni coniecit et atro A 7.457 lumine fumantis fixit sub pectore taedas. A 7.458 Olli somnum ingens rumpit pauor, ossaque et artus A 7.459 perfundit toto proruptus corpore sudor; A 7.460 arma amens fremit, arma toro tectisque requirit; A 7.461 saeuit amor ferri et scelerata insania belli, A 7.462 ira super: magno ueluti cum flamma sonore A 7.463 uirgea suggeritur costis undantis aeni A 7.464 exsultantque aestu latices, furit intus aquai A 7.465 fumidus atque alte spumis exuberat amnis, A 7.466 nec iam se capit unda, uolat uapor ater ad auras. A 7.467 Ergo iter ad regem polluta pace Latinum A 7.468 indicit primis iuuenum et iubet arma parari, A 7.469 tutari Italiam, detrudere finibus hostem: A 7.470 se satis ambobus Teucrisque uenire Latinisque. A 7.471 Haec ubi dicta dedit diuosque in uota uocauit, A 7.472 certatim sese Rutuli exhortantur in arma: A 7.473 hunc decus egregium formae mouet atque iuuentae, A 7.474 hunc ataui reges, hunc claris dextera factis. A 7.475 Dum Turnus Rutulos animis audacibus implet, A 7.476 Allecto in Teucros Stygiis se concitat alis, A 7.477 arte noua speculata locum, quo litore pulcher A 7.478 insidiis cursuque feras agitabat Iulus. A 7.479 Hic subitam canibus rabiem Cocytia uirgo A 7.480 obicit et noto naris contingit odore, A 7.481 ut ceruum ardentes agerent; quae prima laborum A 7.482 causa fuit belloque animos accendit agrestis. A 7.483 Ceruus erat forma praestanti et cornibus ingens, A 7.484 Tyrrhidae pueri quem matris ab ubere raptum A 7.485 nutribant Tyrrhusque pater, cui regia parent A 7.486 armenta et late custodia credita campi. A 7.487 Adsuetum imperiis soror omni Siluia cura A 7.488 mollibus intexens ornabat cornua sertis A 7.489 pectebatque ferum puroque in fonte lauabat. A 7.490 Ille, manum patiens mensaeque adsuetus erili, A 7.491 errabat siluis rursusque ad limina nota A 7.492 ipse domum sera quamuis se nocte ferebat. A 7.493 Hunc procul errantem rabidae uenantis Iuli A 7.494 commouere canes, fluuio cum forte secundo A 7.495 deflueret ripaque aestus uiridante leuaret. A 7.496 Ipse etiam, eximiae laudis succensus amore, A 7.497 Ascanius curuo direxit spicula cornu; A 7.498 nec dextrae erranti deus afuit, actaque multo A 7.499 perque uterum sonitu perque ilia uenit harundo. A 7.500 Saucius at quadrupes nota intra tecta refugit A 7.501 successitque gemens stabulis questuque cruentus A 7.502 atque imploranti similis tectum omne replebat. A 7.503 Siluia prima soror, palmis percussa lacertos, A 7.504 auxilium uocat et duros conclamat agrestis. A 7.505 Olli, pestis enim tacitis latet aspera siluis, A 7.506 inprouisi adsunt, hic torre armatus obusto, A 7.507 stipitis hic grauidi nodis: quod cuique repertum A 7.508 rimanti, telum ira facit. Uocat agmina Tyrrhus, A 7.509 quadrifidam quercum cuneis ut forte coactis A 7.510 scindebat, rapta spirans immane securi. A 7.511 At saeua e speculis tempus dea nacta nocendi A 7.512 ardua tecta petit stabuli et de culmine summo A 7.513 pastorale canit signum cornuque recuruo A 7.514 Tartaream intendit uocem, qua protinus omne A 7.515 contremuit nemus et siluae insonuere profundae; A 7.516 audiit et Triuiae longe lacus, audiit amnis A 7.517 sulfurea Nar albus aqua fontesque Uelini, A 7.518 et trepidae matres pressere ad pectora natos. A 7.519 Tum uero ad uocem celeres, qua bucina signum A 7.520 dira dedit, raptis concurrunt undique telis A 7.521 indomiti agricolae; nec non et Troia pubes A 7.522 Ascanio auxilium castris effundit apertis. A 7.523 Direxere acies. Non iam certamine agresti, A 7.524 stipitibus duris agitur sudibusue praeustis, A 7.525 sed ferro ancipiti decernunt atraque late A 7.526 horrescit strictis seges ensibus aeraque fulgent A 7.527 sole lacessita et lucem sub nubila iactant: A 7.528 fluctus uti primo coepit cum albescere uento, A 7.529 paulatim sese tollit mare et altius undas A 7.530 erigit, inde imo consurgit ad aethera fundo. A 7.531 Hic iuuenis primam ante aciem stridente sagitta, A 7.532 natorum Tyrrhi fuerat qui maximus, Almo, A 7.533 sternitur; haesit enim sub gutture uolnus et udae A 7.534 uocis iter tenuemque inclusit sanguine uitam. A 7.535 Corpora multa uirum circa seniorque Galaesus, A 7.536 dum paci medium se offert, iustissimus unus A 7.537 qui fuit Ausoniisque olim ditissimus aruis: A 7.538 quinque greges illi balantum, quina redibant A 7.539 armenta, et terram centum uertebat aratris. A 7.540 Atque ea per campos aequo dum Marte geruntur, A 7.541 promissi dea facta potens, ubi sanguine bellum A 7.542 imbuit et primae commisit funera pugnae, A 7.543 deserit Hesperiam et caeli conuexa per auras A 7.544 Iunonem uictrix adfatur uoce superba: A 7.545 'En, perfecta tibi bello discordia tristi: A 7.546 dic in amicitiam coeant et foedera iungant. A 7.547 Quando quidem Ausorio respersi sanguine Teucros, A 7.548 hoc etiam his addam, tua si milli certa uoluntas: A 7.549 finitimas in bella feram rumoribus urbes A 7.550 accendamque animos insani Martis amore, A 7.551 undique ut auxilio ueniunt; spargam arma per agros.' A 7.552 Tum contra Iuno; 'Terrorum et fraudis abunde est; A 7.553 stant belli causae, pugnatur comminus armis, A 7.554 quae fors prima dedit sanguis nouus imbuit arma. A 7.555 Talia coniugia et talis celebrent hymenaeos A 7.556 egregium Ueneris genus et rex ipse Latinus. A 7.557 Te super aetherias errare licentius auras A 7.558 haud pater ille uelit, summi regnator Olympi: A 7.559 cede locis; ego, siqua super fortuna laborum est, A 7.560 ipsa regam.' Talis dederat Saturnia uoces. A 7.561 Illa autem attollit stridentis anguibus alas A 7.562 Cocytique petit sedem, supera ardua linquens. A 7.563 Est locus Italiae medio sub montibus altis, A 7.564 nobilis et fama multis memoratus in oris, A 7.565 Amsancti ualles: densis hunc frondibus atrum A 7.566 urguet utrimque latus nemoris, medioque fragosus A 7.567 dat sonitum saxis et torto uertice torrens. A 7.568 Hic specus horrendum et saeui spiracula Ditis A 7.569 monstrantur, ruptoque ingens Acheronte uorago A 7.570 pestiferas aperit fauces, quis condita Erinys, A 7.571 inuisum numen, terras caelumque leuabat. A 7.572 Nec minus interea extremam Saturnia bello A 7.573 imponit regina manum. Ruit omnis in urbem A 7.574 pastorum ex acie numerus caesosque reportant A 7.575 Almonem puerum foedatique ora Galaesi A 7.576 implorantque deos obtestanturque Latinum. A 7.577 Turnus adest medioque in crimine caedis et igni A 7.578 terrorem ingeminat: Teucros in regna uocari, A 7.579 stirpem admisceri Phrygiam, se limine pelli. A 7.580 Tum quorum attonitae Baccho nemora auia matres A 7.581 insultant thiasis (neque enim leue nomen Amatae), A 7.582 undique collecti coeunt Martemque fatigant. A 7.583 Ilicet infandum cuncti contra omina bellum, A 7.584 contra fata deum peruerso numine poscunt, A 7.585 certatim regis circumstant tecta Latini. A 7.586 Ille uelut pelagi rupes immota resistit, A 7.587 ut pelagi rupes magno ueniente fragore, A 7.588 quae sese multis circum latrantibus undis A 7.589 mole tenet; scopuli nequiquam et spumea circum A 7.590 saxa fremunt laterique inlisa refunditur alga. A 7.591 Uerum ubi nulla datur caecum exsuperare potestas A 7.592 consilium et saeuae nutu Iunonis eunt res, A 7.593 multa deos aurasque pater testatus inanis: A 7.594 'Frangimur heu fatis,' inquit, 'ferimurque procella ! A 7.595 Ipsi has sacrilego pendetis sanguine poenas, A 7.596 O miseri. Te, Turne, nefas, te triste manebit A 7.597 supplicium, uotisque deos uenerabere seris. A 7.598 Nam mihi parta quies, omnisque in limine portus; A 7.599 funere felici spolior.' Nec plura locutus A 7.600 saepsit se tectis rerumque reliquit habenas. A 7.601 Mos erat Hesperio in Latio, quem protinus urbes A 7.602 Albanae coluere sacrum nunc maxima rerum A 7.603 Roma colit, cum prima mouent in proelia Martem, A 7.604 siue Getis inferre manu lacrimabile bellum A 7.605 Hyrcanisue Arabisue parant seu tendere ad Indos A 7.606 Auroramque sequi Parthosque reposcere signa. A 7.607 Sunt geminae belli portae (sic nomine dicunt) A 7.608 religione sacrae et saeui formidine Martis; A 7.609 centum aerei claudunt uectes aeternaque ferri A 7.610 robora, nec custos absistit limine Ianus: A 7.611 has, ubi certa sedet patribus sententia pugnae, A 7.612 ipse Quirinali trabea cinctuque Gabino A 7.613 insignis reserat stridentia limina consul, A 7.614 ipse uocat pugnas; sequitur tum cetera pubes, A 7.615 aereaque adsensu conspirant cornua rauco. A 7.616 Hoc et tum Aeneadis indicere bella Latinus A 7.617 more iubebatur tristisque recludere portas. A 7.618 Abstinuit tactu pater auersusque refugit A 7.619 foeda ministeria et caecis se condidit umbris. A 7.620 Tum regina deum caelo delapsa morantis A 7.621 impulit ipsa manu portas, et cardine uerso A 7.622 belli ferratos rumpit Saturnia postes. A 7.623 Ardet inexcita Ausonia atque immobilis ante; A 7.624 Pars pedes ire parat campis, pars arduus altis A 7.625 puluerulentus equis furit; omnes arma requirunt. A 7.626 Pars leuis clipeos et spicula lucida tergent A 7.627 aruina pingui subiguntque in cote secures; A 7.628 signaque ferre iuuat sonitusque audire tubarum. A 7.629 Quinque adeo magnae positis incudibus urbes A 7.630 tela nouant, Atina potens Tiburque superbum, A 7.631 Ardea Crustumerique et turrigerae Antemnae. A 7.632 Tegmina tuta cauant capitum flectuntque salignas A 7.633 umbonum cratis; alii thoracas aenos A 7.634 aut leuis ocreas lento ducunt argento; A 7.635 uomeris huc et falcis honos, huc omnis aratri A 7.636 cessit amor; recoquunt patrios fornacibus enses. A 7.637 Classica iamque sonant; it bello tessera signum. A 7.638 Hic galeam tectis trepidus rapit, ille frementis A 7.639 ad iuga cogit equos clipeumque auroque trilicem A 7.640 loricam induitur fidoque accingitur ense. A 7.641 Pandite nunc Helicona, deae, cantusque mouete, A 7.642 qui bello exciti reges, quae quemque secutae A 7.643 complerint campos acies, quibus Itala iam tum A 7.644 floruerit terra alma uiris, quibus arserit armis. A 7.645 Et meministis enim, diuae, et memorare potestis: A 7.646 ad nos uix tenuis famae perlabitur aura. A 7.647 Primus init bellum Tyrrhenis asper ab oris A 7.648 contemptor diuum Mezentius agminaque armat. A 7.649 Filius huic iuxta Lausus, quo pulchrior alter A 7.650 non fuit excepto Laurentis corpore Turni, A 7.651 Lausus, equum domitor debellatorque ferarum, A 7.652 ducit Agyllina nequiquam ex urbe secutos A 7.653 mille uiros, dignus, patriis qui laetior esset A 7.654 imperiis et cui pater haud Mezentius esset. A 7.655 Post hos insignem palma per gramina currum A 7.656 uictoresque ostentat equos satus Hercule pulchro A 7.657 pulcher Auentinus, clipeoque insigne paternum A 7.658 centum angues cinctamque gerit serpentibus hydram; A 7.659 collis Auentini silua quem Rhea sacerdos A 7.660 furtiuum partu sub luminis edidit oras, A 7.661 mixta deo mulier, postquam Laurentia uictor A 7.662 Geryone extincto Tirynthius attigit arua A 7.663 Tyrrhenoque boues in flumine lauit Hiberas. A 7.664 Pila manu saeuosque gerunt in bella dolones A 7.665 et tereti pugnant mucrone ueruque Sabello. A 7.666 Ipse pedes, tegumen torquens immane leonis, A 7.667 terribili impexum saetacum dentibus albis A 7.668 indutus capiti, sic regia tecta subibat, A 7.669 horridus, Herculeoque umeros innexus amictu. A 7.670 Tum gemini fratres Tiburtia moenia linquunt, A 7.671 fratris Tiburti dictam cognomine gentem, A 7.672 Catillusque acerque Coras, Argiua iuuentus, A 7.673 et primam ante aciem densa inter tela feruntur: A 7.674 ceu duo nubigenae cum uertice montis ab alto A 7.675 descendunt centauri, Homolen Othrymque niualem A 7.676 linquentes cursu rapido; dat euntibus ingens A 7.677 silua locum et magno cedunt uirgulta fragore. A 7.678 Nec Praenestinae fundator defuit urbis, A 7.679 Uolcano genitum pecora inter agrestia regem A 7.680 inuentumque focis omnis quem credidit aetas A 7.681 Caeculus. Hunc late legio comitatur agrestis: A 7.682 quique altum Praeneste uiri quique arua Gabinae A 7.683 Iunonis gelidumque Anienem et roscida riuis A 7.684 Hernica saxa colunt, quos diues Anagnia pascit, A 7.685 quos, Amasene pater. Non illis omnibus arma, A 7.686 nec clipei currusue sonant: pars maxima glandes A 7.687 liuentis plumbi spargit, pars spicula gestat A 7.688 bina manu, fuluosque lupi de pelle galeros A 7.689 tegmen habent capiti, uestigia nuda sinistri A 7.690 instituere pedis, crudus tegit altera pero. A 7.691 At Messapus, equum domitor, Neptunia proles, A 7.692 quem neque fas igni cuiquam nec sternere ferro, A 7.693 iam pridem resides populos desuetaque bello A 7.694 agmina in arma uocat subito ferrumque retractat. A 7.695 Hi Fescenninas acies Aequosque Faliscos. A 7.696 Hi Soractis habent arces Flauiniaque arua A 7.697 et Cimini cum monte lacum lucosque Capenos. A 7.698 Ibant aequati numero regemque canebant, A 7.699 ceu quondam niuei liquida inter nubila cycni, A 7.700 cum sese e pastu referunt et longa canoros A 7.701 dant per colla modos, sonat amnis et Asia longe A 7.702 pulsa palus. A 7.703 Nec quisquam aeratas acies ex agmine tanto A 7.704 misceri putet, aeriam sed gorgite ab alto A 7.705 urgueri uolucrum raucarum ad litora nubem. A 7.706 Ecce Sabinorum prisco de sanguine magnum A 7.707 agmen agens Clausus magnique ipse agminis instar, A 7.708 Claudia nunc a quo diffunditur et tribus et gens A 7.709 per Latium, postquam in partem data Roma Sabinis. A 7.710 Una ingens Amiterna cohors priscique Quirites, A 7.711 Ereti manus omnis oliuiferaeque Mutuscae; A 7.712 qui Nomentum urbem, qui Rosea rura Uelini, A 7.713 qui Tetricae horrentis rupes montemque Seuerum A 7.714 Casperiamque colunt Forulosque et flumen Himellae, A 7.715 qui Tiberim Fabarimque bibunt, quos frigida misit A 7.716 Nursia, et Hortinae classes populique Latini, A 7.717 quosque secans infaustmn interluit Allia nomen: A 7.718 quam multi Libyco uoluuntur marmore fluctus A 7.719 saeuus ubi Orion hibernis conditur undis; A 7.720 uel cum sole nouo densae torrentur aristae A 7.721 aut Hermi campo aut Lyciae flauentibus aruis. A 7.722 Scuta sonant pulsuque pedum conterrita tellus. A 7.723 Hinc Agamemnonius, Troiani nominis hostis, A 7.724 curru iungit Halaesus equos Turnoque ferocis A 7.725 mille rapit populos, uertunt felicia Baccho A 7.726 Massica qui rastris et quos de collibus altis A 7.727 Aurunci misere patres, Sidicinaque iuxta A 7.728 aequora quique Cales linquunt, amnisque uadosi A 7.729 accola Uolturni, pariterque Saticulus asper A 7.730 Oscorumque manus. Teretes sunt aclydes illis A 7.731 tela, sed haec lento mos est aptare flagello; A 7.732 laeuas caetra tegit, falcati comminus enses. A 7.733 Nec tu carminibus nostris indictus abibis, A 7.734 Oebale, quem generasse Telon Sebethide nympha A 7.735 fertur, Teleboum Capreas cum regna teneret, A 7.736 iam senior; patriis sed non et filius aruis A 7.737 contentus late iam tum dicione premebat A 7.738 Sarrastis populos et quae rigat aequora Sarnus A 7.739 quique Rufras Batulumque tenent atque arua Celemnae A 7.740 et quos maliferae despectant moenia Abellae, A 7.741 Teutonico ritu soliti torquere cateias, A 7.742 tegmina quis capitum raptus de subere cortex, A 7.743 aerataeque micant peltae, micat aereus ensis. A 7.744 Et te montosae misere in proelia Nersae, A 7.745 Ufens, insignem fama et felicibus armis; A 7.746 horrida praecipue cui gens adsuetaque multo A 7.747 uellatu nemorum, duris Aequicula glaebis. A 7.748 Armati terram exercent, semperque recentis A 7.749 conuectare iuuat praedas et uiuere rapto. A 7.750 Quin et Marruuia uenit de gente sacerdos, A 7.751 fronde super galeam et felici comptus oliua. A 7.752 Archippi regis missu, fortissimus Umbro, A 7.753 Pipereo generi et grauiter spirantibus hydris A 7.754 spargere qui somnos cantuque manuque solebat A 7.755 mulcebatque iras et morsus arte leuabat. A 7.756 Sed non Dardaniae medicari cuspidis ictum A 7.757 eualuit, neque eum iuuere in uolnera cantus A 7.758 somniferi et Marsis quaesitae montibus herbae. A 7.759 Te nemus Angitiae, uitrea te Fucinus unda, A 7.760 te liquidi fleuere lacus. A 7.761 Ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello, A 7.762 Uirbius, insignem quem mater Aricia misit, A 7.763 eductum Egeriae lucis umentia circum A 7.764 litora, pinguis ubi et placabilis ara Dianae. A 7.765 Namque ferunt fama Hippolytum, postquam arte nouercae A 7.766 occiderit patriasque explerit sanguine poenas A 7.767 turbatis distractus equis, ad sidera rursus A 7.768 aetheria et superas caeli uenisse sub auras, A 7.769 Paeoniis reuocatum herbis et amore Dianae. A 7.770 Tum pater omnipotens, aliquem indignatus ab umbris A 7.771 mortalem infernis ad lumina surgere uitae, A 7.772 ipse repertorem medicinae talis et artis A 7.773 fulmine Phoebigenam Stygias detrusit ad undas. A 7.774 At Triuia Hippolytum secretis alma recondit A 7.775 sedibus et nymphae Egeriae nemorique relegat, A 7.776 solus ubi in siluis Italis ignobilis aeuom A 7.777 exigeret uersoque ubi nomine Uirbius esset. A 7.778 Unde etiam templo Triuiae lucisque sacratis A 7.779 cornipedes arcentur equi, quod litore currum A 7.780 et iuuenem monstris pauidi effudere marinis. A 7.781 Filius ardentis haud setius aequore campi A 7.782 exercebat equos curruque in bella ruebat. A 7.783 Ipse inter primos praestanti corpore Turnus A 7.784 uertitur arma tenens et toto uertice supra est. A 7.785 Cui triplici crinita iuba galea alta Chimaeram A 7.786 sustinet, Aetnaeos efflantem faucibus ignis: A 7.787 tam magis illa fremens et tristibus effera flammis, A 7.788 quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae. A 7.789 At leuem clipeum sublatis cornibus Io A 7.790 auro insignibat, iam saetis obsita, iam bos A 7.791 (argumentum ingens), et custos uirginis Argus A 7.792 caelataque amnem fundens pater Inachus urna. A 7.793 Insequitur nimbus peditum clilleataque totis A 7.794 agmina densentur campis, Argiuaqne pubes A 7.795 Auruncaeque manus, Rutuli ueteresque Sicani A 7.796 et Sacranae acies et picti scuta Labici; A 7.797 qui saltus, Tiberine, tuos sacrumque Numici A 7.798 litus arant Rutulosque exercent uomere colles A 7.799 Circaeumque iugum, quis Iuppiter Anxurus aruis A 7.800 praesidet et uiridi gaudens Feronia luco; A 7.801 qua Saturae iacet atra palus gelidusque per imas A 7.802 quaerit iter uallis atque in mare conditur Ufens. A 7.803 Hos super aduenit Uolsca de gente Camilla A 7.804 agmen agens equitum et florentis aere cateruas, A 7.805 bellatrix, non illa colo calathisue Mineruae A 7.806 femineas adsueta manus, sed proelia uirgo A 7.807 dura pati cursuque pedum praeuertere uentos. A 7.808 Illa uel intactae segetis per summa uolaret A 7.809 gramina nec teneras cursu laesisset aristas, A 7.810 uel mare per medium fluctu suspensa tumenti A 7.811 ferret iter celeris nec tingueret aequore plantas. A 7.812 Illam omnis tectis agrisque effusa iuuentus A 7.813 turbaque miratur matrum et prospectat euntem, A 7.814 attonitis inhians animis, ut regius ostro A 7.815 uelet honos leuis umeros, ut fibula crinem A 7.816 auro internectat, Lyciam ut gerat ipsa pharetram A 7.817 et pastoralem praefixa cuspide myrtum. A 8. 1 Ut belli signum Laurenti Turnus ab arce A 8. 2 extulit et rauco strepuerunt cornua cantu, A 8. 3 utque acris concussit equos utque impulit arma, A 8. 4 extemplo turbati animi, simul omne tumultu A 8. 5 coniurat trepido Latium saeuitque iuuentus A 8. 6 effera. Ductores primi Messapus et Ufens A 8. 7 contemptorque deum Mezentius undique cogunt A 8. 8 auxilia et latos uastant cultoribus agros. A 8. 9 mittitur et magni Uenulus Diomedis ad urbem, A 8. 10 qui petat auxilium et Latio consistere Teucros, A 8. 11 aduectum Aenean classi uictosque penatis A 8. 12 inferre et fatis regem se dicere posci A 8. 13 edoceat Emultasque uiro se adiungere gentis A 8. 14 Dardanio et late Latio increbrescere nomen. A 8. 15 Quid struat his coeptis, quem, si Fortuna sequatur, A 8. 16 euentum pugnae cupiat, mauifestius ipsi A 8. 17 quam Turno regi aut regi apparere Latino. A 8. 18 Talia per Latium. Quae Laomedontius heros A 8. 19 cuncta uidens magno curarum fluctuat aestu, A 8. 20 atque animum nunc huc celerem, nunc diuidit illuc. A 8. 21 In partisque rapit uarias perque omnia uersat: A 8. 22 sicut aquae tremulum labris ubi lumen aenis A 8. 23 sole repercussum aut radiantis imagine lunae A 8. 24 omnia peruolitat late loca iarnque sub auras A 8. 25 erigitur summique ferit lacuaria tecti. A 8. 26 Nox erat, et terras animalia fessa per omnis A 8. 27 alituum pecudumque genus sopor altus habebat: A 8. 28 cum pater in ripa gelidique sub aetheris axe A 8. 29 Aeneas, tristi turbatus pectora bello, A 8. 30 procubuit seramque dedit per membra quietem. A 8. 31 Huic deus ipse loci fluuio Tiberinus amoeno A 8. 32 populeas inter senior se attollere frondes A 8. 33 uisus; eum tenuis glauco uelabat amictu A 8. 34 carbasus, et crinis umbrosa tegebat harundo, A 8. 35 tum sic adfari et curas his demere dictis: A 8. 36 'O sate gente deum, Troianam ex hostibus urbem A 8. 37 qui reuehis nobis aeternaque Pergama seruas, A 8. 38 exspectate solo Laurenti aruisque Latinis, A 8. 39 hic tibi certa domus, certi, ne absiste, penates; A 8. 40 neu belli terrere minis: tumor omnis et irae A 8. 41 concessere deum. A 8. 42 [Iamque tibi, ne uana putes haec fingere somnum, A 8. 43 litoreis ingens inuenta sub ilicibus sus, A 8. 44 triginta capitum fetus enixa, iacebit, A 8. 45 alba, solo recubans, albi circum ubera nati. A 8. 46 Hic locus urbis erit, requies ea certa laborum A 8. 47 ex quo ter denis urbem redeuntibus annis A 8. 48 Ascanius clari condet cognominis Albam. A 8. 49 Haud incerta cano.] Nunc qua ratione quod instat A 8. 50 expedias uictor, paucis (aduerte) docebo. A 8. 51 Arcades his oris, genus a Pallante profectum, A 8. 52 qui regem Euandrum comites, qui signa secuti, A 8. 53 delegere locum et posuere in montibus urbem A 8. 54 Pallantis proaui de nomine Pallanteum. A 8. 55 Hi bellum adsidue ducunt cum gente Latina; A 8. 56 hos castris adhibe socios et foedera iunge. A 8. 57 Ipse ego te ripis et recto flumine ducam, A 8. 58 aduersum remis superes subuectus ut amnem. A 8. 59 Surge age, nate dea, primisque cadentibus astris A 8. 60 Iunoni fer rite preces iramque minasque A 8. 61 supplicibus supera uotis. Mihi uictor honorem A 8. 62 persolues. Ego sum pleno quem flumine cernis A 8. 63 stringentem ripas et pinguia culta secantem, A 8. 64 caeruleus Thybris, caelo gratissimus amnis. A 8. 65 Hic mihi magna domus, celsis caput urbibus, exit.' A 8. 66 Dixit, deinde lacu fluuius se condidit alto, A 8. 67 ima petens; nox Aenean somnusque reliquit. A 8. 68 Surgit et aetherii spectans orientia solis A 8. 69 lumina rite cauis undam de flumine palmis A 8. 70 sustinet ac talis effundit ad aethera uoces: A 8. 71 'Nymphae, Laurentes nymphae, genus amnibus unde est, A 8. 72 tuque, o Thybri tuo genitor cum flumine sancto, A 8. 73 accipite Aenean et tandem arcete periclis. A 8. 74 Quo te cumque lacus miserantem incommoda nostra A 8. 75 fonte tenet, quocumque solo pulcherrimus exis, A 8. 76 semper honore meo, semper celebrabere donis A 8. 77 comiger hesperidum fluuius regnator aquarum. A 8. 78 Adsis o tantum et propius tua numina firmes.' A 8. 79 sic memorat geminasque legit de classe biremis A 8. 80 remigioque aptat, socios simul instruit armis. A 8. 81 Ecce autem subitum atque oculis mirabile monstrum; A 8. 82 candida per siluam cum fetu concolor albo A 8. 83 procubuit uiridique in litore conspicitur sus. A 8. 84 Quam pius Aeneas tibi enim, tibi, maxuma Iuno, A 8. 85 mactat sacra ferens et cum grege sistit ad aram. A 8. 86 Thybris ea fluuium, quam longa est, nocte tumentem A 8. 87 leniit, et tacita refluens ita substitit unda, A 8. 88 mitis ut in morem stagni placidaeque paludis A 8. 89 sterneret aequor aquis, remo ut luctamen abesset. A 8. 90 Ergo iter inceptum celerant rumore secundo; A 8. 91 labitur uncta uadis abies; mirantur et undae, A 8. 92 miratur nemuis insuetum fulgentia longe A 8. 93 scuta uirum fluuio pictasque innare carinas. A 8. 94 Olli remigio noctemque diemque fatigant A 8. 95 et longos superant flexus uariisque teguntur A 8. 96 arboribus uiridisque secant placido aequore siluas. A 8. 97 Sol medium caeli conscenderat igneus orbem, A 8. 98 cum muros arcemque procul ac rara domorum A 8. 99 tecta uident, quae nunc Romana potentia caelo A 8.100 aequauit, tum res inopes Euandrus habebat: A 8.101 ocius aduertunt proras urbique propinquant. A 8.102 Forte die sollemnem illo rex Arcas honorem A 8.103 Amphitryoniadae magno diuisque ferebat A 8.104 ante urbem in luco. Pallas huic filius una, A 8.105 una omnes iuuenum primi pauperque senatus A 8.106 tura dabant, tepidusque cruor filmabat ad aras. A 8.107 Ut celsas uidere rates atque inter opacum A 8.108 adlabi nemus et tacitis incumbere remis, A 8.109 terrentur uisu subito cunctique relictis A 8.110 consurgunt mensis. Audax quos rumpere Pallas A 8.111 sacra uetat raptoque uolat telo obuius ipse A 8.112 et procul e tumulo: 'Iuuenes, quae causa subegit A 8.113 ignotas temptare uias, quo tenditis?' inquit. A 8.114 'Qui genus? Unde domo? Pacemne huc fertis an arma?' A 8.115 Tum pater Aeneas puppi sic fatur ab alta A 8.116 paciferaeque manu ramum praetendit oliuae: A 8.117 'Troiugenas ac tela uides inimica Latinis, A 8.118 quos illi bello profugos egere superbo. A 8.119 Euandrum petimus. Ferte haec et dicite lectos A 8.120 Dardaniae uenisse duces socia arma rogantis.' A 8.121 Obstipuit tanto percussus nomine Pallas: A 8.122 'Egredere o quicumque es' ait 'coramque parentem A 8.123 adloquere ac nostris succede penatibus hospes.' A 8.124 excepitque manu dextramque amplexus inhaesit. A 8.125 Progressi subeunt luco fluuiumque relinquunt. A 8.126 Tum regem Aeneas dictis adfatur amicis: A 8.127 'Optume Graiugenum, cui me Fortuna precari A 8.128 et uitta comptos uoluit praetendere ramos, A 8.129 non equidem extimui, Danaum quod ductor et Arcas A 8.130 quodque a stirpe fores geminis coniunctus Atridis; A 8.131 sed mea me uirtus et sancta oracula diuom A 8.132 cognatique patres, tua terris didita fama, A 8.133 coniunxere tibi et fatis egere uolentem. A 8.134 Dardanus, Iliacae primus pater urbis et auctor, A 8.135 Electra, ut Grai perhibent. Atlantide cretus, A 8.136 aduehitur Teucros; Electram maxumus Atlas A 8.137 edidit, aetherios umero qui sustinet orbes A 8.138 uobis Mercurius pater est, quem candida Maia A 8.139 Cyllenae gelido conceptum uertice fudit; A 8.140 at Maiam, auditis si quicquam credimus, Atlas, A 8.141 idem Atlas generat, caeli qui sidera tollit. A 8.142 Sic genus amborum scindit se sanguine ab uno. A 8.143 His fretus non legatos neque prima per artem A 8.144 temptamenta tui pepigi: me, me ipse meumque A 8.145 obieci caput et supplex ad limina ueni. A 8.146 Gens eadem, quae te, crudeli Daunia bello A 8.147 insequitur; nos si pellant, nihil afore credunt, A 8.148 quin omnem Hesperiam penitus sua sub iuga mittant A 8.149 et mare quod supra teneant quodque adluit infra. A 8.150 Accipe daque fidem: sunt nobis fortia bello A 8.151 pectora, sunt animi et rebus spectata iuuentus.' A 8.152 Dixerat Aeneas. Ille os oculosque loquentis A 8.153 iamdudum et totum lustrabat lumine corpus. A 8.154 Tum sic pauca refert: 'Ut te, fortissime Teucrum, A 8.155 accipio agnoscoque libens! Ut uerba parentis A 8.156 et uocem Anchisae magni uoltumque recordor! A 8.157 Nam memini Hesionae uisentem regna sororis A 8.158 Laomedontiaden Priamum, Salamina petentem, A 8.159 protinus Arcadiae gelidos inuisere finis. A 8.160 Tum mihi prima genas uestibat flore iuuentas, A 8.161 mirabarque duces Teucros, mirabar et ipsum A 8.162 Laomedontiaden, sed cunctis altior ibat A 8.163 Anchises: mihi mens iuuenali ardebat amore A 8.164 compellare uirum et dextrae coniungere dextram. A 8.165 Accessi et cupidus Phenei sub moenia duxi. A 8.166 Ille mihi insignem pharetram Lyciasque sagittas A 8.167 discedens chlamydemque auro dedit intertextam A 8.168 frenaque bina meus quae nunc habet aurea Pallas. A 8.169 Ergo et quam petitis iuncta est mihi foedere dextra, A 8.170 et lux cum primum terris se crastina reddet, A 8.171 auxilio laetos dimittam opibusque iuuabo. A 8.172 Interea sacra haec, quando huc uenistis amici, A 8.173 annua, quae differre nefas, celebrate fauentes A 8.174 nobiscum et iam nunc sociorum adsuescite mensis.' A 8.175 Haec ubi dicta, dapes iubet et sublata reponi A 8.176 pocula gramineoque uiros locat ipse sedili A 8.177 praecipuumque toro et uillosi pelle leonis A 8.178 accipit Aenean solioque inuitat acerno. A 8.179 Tum lecti iuuenes certatim araeque sacerdos A 8.180 uiscera tosta ferunt taurorum onerantrque canistris A 8.181 dona laboratae Cereris Bacchumque ministrant. A 8.182 Uescitur Aeneas simul et Troiana iuuentus A 8.183 perpetui tergo bouis et lustralibus extis. A 8.184 Postquam exempta fames et amor compressus edendi, A 8.185 rex Euandrus ait: 'Non haec sollemnia nobis, A 8.186 has ex more dapes, hanc tanti numinis aram A 8.187 uana superstitio ueterumque ignara deorum A 8.188 inposuit: saeuis, hospes Troiane, periclis A 8.189 seruati facimus meritosque nouamus honores. A 8.190 Iam primum saxis suspensam hanc aspice rupem, A 8.191 disiectae procul ut moles desertaque montis A 8.192 stat domus et scopuli ingentem traxere ruinam. A 8.193 Hic spelunca fuit, uasto summota recessu, A 8.194 semihominis Caci facies quam dira tenebat A 8.195 solis inaccessam radiis; semperque recenti A 8.196 caede tepebat humus, foribusque adfixa superbis A 8.197 ora uirum tristi pendebant pallida tabo. A 8.198 Huic monstro Uolcanus erat pater: illius atros A 8.199 ore uomens ignis magna se mole ferebat. A 8.200 Attulit et nobis aliquando optantibus aetas A 8.201 auxilium aduentumque dei. Nam maximus ultor, A 8.202 tergemini nece Geryonae spoliisque superbus A 8.203 Alcides aderat taurosque hac uictor agebat A 8.204 ingentis, uallemque boues amnemque tenebant. A 8.205 At furiis Caci mens effera, nequid inausum A 8.206 aut intractatum scelerisue doliue fuisset, A 8.207 quattuor a stabulis praestanti corpore tauros A 8.208 auertit, totidem forma superante iuuencas; A 8.209 atque hos, nequa forent pedibus uestigia rectis, A 8.210 cauda in speluncam tractos uersisque uiarum A 8.211 indiciis raptos saxo occultabat opaco: A 8.212 quaerenti nulla ad speluncam signa ferebant. A 8.213 Interea, cum iam stabulis saturata moueret A 8.214 Amphytrioniades armenta abitumque pararet, A 8.215 discessu mugire boues atque omne querelis A 8.216 impleri nemus et colles clamore relinqui. A 8.217 reddidit una boum uocem uastoque sub antro A 8.218 mugiit et Caci spem custodita fefellit. A 8.219 Hic uero Alcidae furiis exarserat atro A 8.220 felle dolor: rapit arma manu nodisque grauatum A 8.221 robur et aerii cursu petit ardua montis. A 8.222 Tum primum nostri Cacum uidere timentem A 8.223 turbatumque oculis: fugit ilicet ocior Euro A 8.224 speluncamque petit, pedibus timor addidit alas. A 8.225 Ut sese inclusit ruptisque immane catenis A 8.226 deiecit saxum, ferro quod et arte paterna A 8.227 pendebat, fultosque emuniit obice postis, A 8.228 ecce furens animis aderat Tirynthius omnemque A 8.229 accessum lustrans huc ora ferebat et illuc, A 8.230 dentibus infrendens. Ter totum feruidus ira A 8.231 lustrat Auentini montem, ter saxea temptat A 8.232 limina nequiquam, ter fessus ualle resedit. A 8.233 Stabat acuta silex, praecisis undique saxis A 8.234 speluncae dorso insurgens, altissima uisu, A 8.235 dirarum nidis domus opportuna uolucrum. A 8.236 Hanc, ut prona iugo laeuum incumbebat in amnem, A 8.237 dexter in aduersum nitens concussit et imis A 8.238 auolsam soluit radicibus; inde repente A 8.239 inpulit, inpulsu quo maximus intonat aether A 8.240 dissultant ripae refluitque exterritus amnis. A 8.241 At specus et Caci detecta apparuit ingens A 8.242 regia, et umbrosae penitus patuere cauernae: A 8.243 non secus ac siqua penitus ui terra dehiscens A 8.244 infernas reseret sedes et regna recludat A 8.245 pallida, dis inuisa, superque immane barathrum A 8.246 cernatur, trepident inmisso lumine manes. A 8.247 Ergo insperata deprensum luce repente A 8.248 inclusumque cauo saxo atque insueta rudentem A 8.249 desuper Alcides telis premit omniaque arma A 8.250 aduocat et ramis uastisque molaribus instat. A 8.251 Ille autem, neque enim fuga iam super ulla pericli, A 8.252 faucibus ingentem fumum (mirabile dictu) A 8.253 euomit inuoluitque domum caligine caeca, A 8.254 prospectum eripiens oculis, glomeratque sub antro A 8.255 fumiferam noctem commixtis igre tenebris. A 8.256 Non tulit Alcides animis seque ipse per ignem A 8.257 praecipiti iecit saltu, qua plurimus undam A 8.258 fumus agit nebulaque ingens specus aestuat atra. A 8.259 Hic Cacum in tenebris incendia uana uomentem A 8.260 corripit in nodum complexus et angit inhaerens A 8.261 elisos oculos et siccum sanguine guttur. A 8.262 Panditur extemplo foribus domu, atra reuolsis, A 8.263 abstractaeque boues abiurataeque rapinae A 8.264 caelo ostenduntur, pedibusque informe cadauer A 8.265 protrahitur. Nequeunt expleri corda tuendo A 8.266 terribilis oculos, uoltum uillosaque saetis A 8.267 pectora semiferi atque extinctos faucibus ignis. A 8.268 Ex illo celebratus honos, laetique minores A 8.269 seruauere diem, primusque Potitius auctor A 8.270 et domus Herculei custos Pinaria sacri. A 8.271 Hanc aram luco statuit, quae maxuma semper A 8.272 dicetur nobis et erit quae maxuma semper. A 8.273 Quare agite, o iuuenes, tantarum in munere laudum A 8.274 cingite fronde comas et pocula porgite dextris A 8.275 communemque uocate deum et date uina uolentes.' A 8.276 Dixerat, Herculea bicolor cum populus umbra A 8.277 uelauitque comas foliisque innexa pependit A 8.278 et sacer impleuit dextram scyphus. Ocius omnes A 8.279 in mensanl laeti libant diuosque precantur. A 8.280 Deuexo interea propior fit Uesper Olympo, A 8.281 iamque sacerdotes primusque Potitius ibant, A 8.282 pellibus in morem cincti, flammasque ferebant. A 8.283 Instaurat epulas et mensae grata secundae A 8.284 dona ferunt cumulantque oneratis lancibus aras. A 8.285 tum Salii ad cantus incellsa altaria circum A 8.286 populeis adsunt euincti tempora ramis, A 8.287 iuuenum chorus, ille senum; qui carmine laudes A 8.288 Herculeas et facta ferunt: ut prima nouercae A 8.289 monstra manu geminosque premens eliserit angues, A 8.290 ut bello egregias idem disiecerit urbes, A 8.291 Troiamque Oechaliamque, ut duros mille labores A 8.292 rege sub Eurystheo fatis Iunonis iniquae A 8.293 pertulerit. 'Tu nubigenas, inuicte, bimembris A 8.294 eumque Pholumque, manu, tu Cresia mactas A 8.295 prodigia et uastum Nemeae sub rupe leonem. A 8.296 Te Stygii tremuere lacus, te ianitor Orci A 8.297 ossa super recubans antro semesa cruento; A 8.298 nec te ullae facies, non terruit ipse Typhoeus, A 8.299 arduus arma tenens; non te rationis egentem A 8.300 Lernaeus turba capitum circumstetit anguis. A 8.301 Salue, uera Iouis proles, decus addite diuis, A 8.302 et nos et tua dexter adi pede sacra secundo.' A 8.303 Talia carminibus celebrant; super omnia Caci A 8.304 speluncam adiciunt spirantemque ignibus ipsum. A 8.305 Consonat omne nemus strepitu collesque resultant. A 8.306 Exim se cuncti diuinis rebus ad urbem A 8.307 perfectis referunt. Ibat rex obsitus aeuo A 8.308 et comitem Aenean iuxta natumque tenebat A 8.309 ingrediens uarioque uiam sermone leuabat. A 8.310 miratur facilisque oculos fert omnia circum A 8.311 Aeneas capiturque locis et singula laetus A 8.312 exquiritque auditque uirum monimenta priorum. A 8.313 Tum rex Euandrus, Romanae conditor arcis: A 8.314 'Haec nemora indigenae fauni nymphaeque tenebant A 8.315 gensque uirum truncis et duro robore nata, A 8.316 quis neque mos neque cultus erat, nec iungere tauros A 8.317 aut componere opes norant aut parcere parto, A 8.318 sed rami atque asper uictu uenatus alebat. A 8.319 Primus ab aetherio uenit Saturnus Olympo, A 8.320 arma Iouis fugiens et regnis exsul ademptis. A 8.321 Is genus indocile ac dispersum montibus altis A 8.322 composuit legesque dedit Latiumque uocari A 8.323 maluit, his quoniam latuisset tutis in oris. A 8.324 Aurea quae perhibent illo sub rege filere A 8.325 saecula. Sic placida populos in pace regebat, A 8.326 deterior donec paulatim ac decolor aetas A 8.327 et belli rabies et amor successit habendi. A 8.328 Tum manus Ausonia et gentes uenere Sicanae, A 8.329 saepius et nomen posuit Saturnia tellus; A 8.330 tum reges asperque immani corpore Thybris, A 8.331 a quo post Itali fluuium cognomine Thybrim A 8.332 diximus, amisit uerum uetus Albula nomen; A 8.333 me pulsum patria pelagique extrema sequentem A 8.334 Fortuna omnipotens et ineluctabile fatum A 8.335 his posuere locis matrisque egere tremenda A 8.336 Carmentis nymphae monita et deus auctor Apollo. A 8.337 Uix ea dicta: dehinc progressus monstrat et aram A 8.338 et Carmentalem Romani nomine portam A 8.339 quam memorant, nymphae priscum Carmentis honorem, A 8.340 uatis fatidicae, cecinit quae prima futuros A 8.341 Aeneadas magnos et nobile Pallanteum. A 8.342 Hinc lucum ingentem quem Romulus acer Asylum A 8.343 rettulit et gelida monstrat sub rupe Lupercal, A 8.344 Parrhasio dictum Panos de more Lycaei. A 8.345 Nec non et sacri monstrat nemus Argileti A 8.346 testaturque locum et letum docet hospitis Argi. A 8.347 Hinc ad Tarpeiam sedem et Capitolia ducit, A 8.348 aurea nunc, olim siluestribus horrida dumis. A 8.349 Iam tum religio pauidos terrebat agrestis A 8.350 dira loci, iam tum siluam saxumque tremebant. A 8.351 Hoc nemus, hunc,' inquit, 'frondoso uertice collem A 8.352 (quis deus incertum est) habitat deus: Arcades ipsum A 8.353 credunt se uidisse Iouem, cum saepe nigrantem A 8.354 aegida concuteret dextra nimbosque cieret. A 8.355 Haec duo praeterea disiectis oppida muris, A 8.356 reliquias ueterumque uides monimenta uirorum. A 8.357 Hanc Ianus pater, hanc Saturnus condidit arcem: A 8.358 Ianiculum huic, illi fuerat Saturnia nomen.' A 8.359 Talibus inter se dictis ad tecta subibant A 8.360 pauperis Euandri passimque armenta uidebant A 8.361 Romanoque foro et lautis mugire Carinis. A 8.362 Ut uentum ad sedes: 'Haec,' inquit, 'limina uictor A 8.363 Alcides subiit, haec illum regia cepit. A 8.364 Aude, hospes, contemnere opes et te quoque dignum A 8.365 finge deo rebusque ueni non asper egenis.' A 8.366 dixit et angusti subter fastigia tecti A 8.367 ingentem Aenean duxit stratisque locauit A 8.368 effultum foliis et pelle Libystidis ursae. A 8.369 Nox ruit et fuscis tellurem amplectitur alis. A 8.370 At Uenus haud animo nequiquam exterrita mater A 8.371 Laurentumque minis et duro mota tumultu A 8.372 Uolcanum adloquitur thalamoque haec coniugis aureo A 8.373 incipit et dictis diuinum adspirat amorem: A 8.374 'Dum bello Argolici uastabant Pergama reges A 8.375 debita casurasque inimicis ignibus arces, A 8.376 non ullum auxilium miseris, non arma rogaui A 8.377 altis opisque tuae nec te, carissime coniunx, A 8.378 incassumue tuos uolui exercere labores, A 8.379 quamuis et Priami deberem plurima natis A 8.380 et durum Aeneae fleuissem saepe laborem. A 8.381 Nunc Iouis imperiis Rutulorum constitit oris: A 8.382 ergo eadem supplex uenio et sanctum mihi numen A 8.383 arma rogo genetrix nato. Te filia Nerei, A 8.384 te potuit lacrimis Tithonia flectere coniunx. A 8.385 Aspice qui coeant populi, quae moenia clausis A 8.386 ferrum acuant portis in me exscidiumque meorum.' A 8.387 Dixerat et niueis hinc atque hinc diua lacertis A 8.388 cunctantem amplexu molli fouet. Ille repente A 8.389 accepit solitam flammam, notusque medullas A 8.390 intrauit calor et labefacta per ossa cucurrit: A 8.391 non secus atque olim tonitru cum rupta corusco A 8.392 ignea rima micans percurrit lumine nimbos. A 8.393 Sensit laeta dolis et formae conscia coniunx. A 8.394 Tum pater aeterno fatur deuinctus amore: A 8.395 'Quid causas petis ex alto? Fiducia cessit A 8.396 quo tibi, diua, mei? Similis si cura fuisset, A 8.397 tum quoque fas nobis Teucros armare fuisset: A 8.398 nec pater omnipotens Troiam nec fata uetabant A 8.399 stare decemque alios Priamum superesse per annos. A 8.400 Et nunc, si bellare paras atque haec tibi mens est, A 8.401 quidquid in arte mea possum promittere curae, A 8.402 quod fieri ferro liquidoue potest electro, A 8.403 quantum ignes animaeque ualent, absiste precando A 8.404 uiribus indubitare tuis.' Ea uerba locutus A 8.405 optatos dedit amplexus placidumque petiuit A 8.406 coniugis infusus gremio per membra soporem. A 8.407 Inde ubi prima quies medio iam noctis abactae A 8.408 curriculo expulerat somnum, cum femina primum, A 8.409 cui tolerare colo uitam tenuique Minerua A 8.410 impositum, cinerem et sopitos suscitat ignes, A 8.411 noctem addens operi, famulasque ad lumina longo A 8.412 exercet penso, castum ut seruare cubile A 8.413 coniugis et possit paruos educere natos: A 8.414 haud secus Ignipotens nec tempore segnior illo A 8.415 mollibus e stratis opera ad fabrilia surgit. A 8.416 Insula Sicanium iuxta latus Aeoliamque A 8.417 erigitur Liparen, fumantibus ardua saxis, A 8.418 quam subter specus et Cyclopum exesa caminis A 8.419 antra Aetnaea tonant ualidique incudibus ictus A 8.420 auditi referunt gemitus striduntque cauernis A 8.421 stricturae Chalybum et fornacibus ignis anhelat, A 8.422 Uolcani domus et Uolcania nomine tellus. A 8.423 Hoc tunc ignipotens caelo descendit ab alto. A 8.424 Ferrum exercebant uasto Cyclopes in antro, A 8.425 Brontesque Steropesque et nudus membra Pyragmon. A 8.426 His informatum manibus iam parte polita A 8.427 fulmen erat, toto genitor quae plurima caelo A 8.428 deicit in terras, pars inperfecta manebat. A 8.429 Tris imbris torti radios, tris nubis aquosae A 8.430 addiderant, rutili tris ignis et alitis austri: A 8.431 fulgores nunc horrificos sonitumque metumque A 8.432 miscebant operi flammisque sequacibus iras. A 8.433 Parte alia Marti currumque rotasque uolucris A 8.434 instabant, quibus ille uiros, quibus excitat urbes; A 8.435 aegidaque horriferam, turbatae Palladis arma, A 8.436 certatim squamis serpentum auroque polibant A 8.437 conexosque anguis ipsamque in pectore diuae A 8.438 Gorgona, desecto uertentem lumina collo. A 8.439 'Tollite cuncta,' inquit, 'coeptosque auferte labores, A 8.440 Aetnaei Cyclopes, et huc aduertite mentem: A 8.441 arma acri facienda uiro. Nunc uiribus usus, A 8.442 nunc manibus rapidis, omni nunc arte magistra. A 8.443 Praecipitate moras.' Nec plura effatus; at illi A 8.444 ocius iucubuere omnes pariterque laborem A 8.445 sortiti. Fluit aes riuis aurique metallum, A 8.446 uolnificusque chalybs uasta fornace liquescit. A 8.447 Ingentum clipeum informant, unum omnia contra A 8.448 tela Latinorum, septenosque orbibus orbes A 8.449 impediunt. Alii uentosis follibus auras A 8.450 accipiunt redduntque, alii stridentia tingunt A 8.451 aera lacu. Gemit impositis incudibus antrum. A 8.452 Illi inter sese multa ui bracchia tollunt A 8.453 in numerum uersantque tenaci forcipe massam. A 8.454 Haec pater Aeoliis properat dum Lemnius oris, A 8.455 Euandrum ex humili tecto lux suscitat alma A 8.456 et matutini uolucrum sub culmine cantus. A 8.457 Consurgit senior tunicaque inducitur artus A 8.458 et Tyrrhena pedum circumdat uincula plantis; A 8.459 tum lateri atque umeris Tegeaeum subligat ensem, A 8.460 demissa ab laeua pantherae terga retorquens. A 8.461 Nec non et gemini custodes limine ab alto A 8.462 praecedunt gressumque canes comitantur erilem. A 8.463 Hospitis Aeneae sedem et secreta petebat A 8.464 sermonum memor et promissi muneris heros. A 8.465 Nec minus Aeneas se matutinus agebat. A 8.466 Filius huic Pallas, illi comes ibat Achates. A 8.467 Congressi iungunt dextras mediisque residunt A 8.468 aedibus et licito tandem sermone fruuntur. A 8.469 Rex prior haec: A 8.470 'Maxume Teucrorum ductor, quo sospite numquam A 8.471 res equidem Troiae uictas aut regna fatebor, A 8.472 nobis ad belli auxilium pro nomine tanto A 8.473 exiguae uires: hinc Tusco claudimur amni, A 8.474 hinc Rutulus premit et murum circumsonat armis. A 8.475 Sed tibi ego ingentis populos opulentaque regnis A 8.476 iungere castra paro, quam fors inopina salutem A 8.477 ostentat: fatis huc te poscentibus adfers. A 8.478 Haud procul hinc saxo incolitur fundata uetusto A 8.479 urbis Agyllinae sedes, ubi Lydia quondam A 8.480 gens, bello praeclara, iugis insedit Etruscis. A 8.481 Hanc multos florentem annos rex deinde superbo A 8.482 imperio et saeuis tenuit Mezentius armis. A 8.483 Quid memorem infandas caedes, quid facta tyranni A 8.484 effera? Di capiti ipsius generique reseruent! A 8.485 Mortua quin etiam iungebat corpora uiuis A 8.486 componeus manibusque manus atque oribus ora, A 8.487 tormenti genus, et sanie taboque fluentis A 8.488 complexu in misero longa sic morte necabat. A 8.489 at fessi tandem ciues infanda furentem A 8.490 armati circumsistunt ipsumque domumque, A 8.491 obtruncant socios, ignem ad fastigia iactant. A 8.492 Ille inter caedem Rutulorum elapsus in agros A 8.493 confugere et Turni defendier hospitis armis. A 8.494 Ergo omnis furiis surrexit Etruria iustis: A 8.495 regem ad supplicium praeserti Marte reposcunt. A 8.496 his ego te, Aenea, ductorem milibus addam. A 8.497 Toto namque fremunt condensae litore puppes A 8.498 Signaque ferre iubent; retinet longaeuus haruspex A 8.499 fata canens, ''O Maeoniae delecta iuuentus, A 8.500 flos ueterum uirtusque uirum, quos iustus in hostem A 8.501 fert dolor et merita accendit Mezentius ira, A 8.502 nulli fas Italo tantam subiungere gentem: A 8.503 externos optate duces"; tum Etrusca resedit A 8.504 hoc acies campo, monitis exterrita diuom. A 8.505 Ipse oratores ad me regnique coronam A 8.506 cum sceptro misit mandatque insignia Tarchon, A 8.507 succedam castris Tyrrhenaque regna capessam. A 8.508 Sed mihi tarda gelu saeclisque effeta senectus A 8.509 inuidet imperium seraeque ad fortia uires. A 8.510 natum exhortarer, ni mixtus matre Sabella A 8.511 hinc partem patriae traheret. Tu, cuius et annis A 8.512 et generi fatum indulgent, quem numina poscunt, A 8.513 ingredere, o Teucrum atque Italum fortissime ductor. A 8.514 hunc tibi praeterea, spes et solacia nostri, A 8.515 Pallanta adiungam; sub te tolerare magistro A 8.516 militiam et graue Martis opus, tua cernere facta A 8.517 adsuescat primis et te miretur ab annis. A 8.518 Arcadas huic equites bis centum, robora pubis A 8.519 lecta dabo totidemque suo tibi nomine Pallas.' A 8.520 Uix ea fatus erat, defixique ora tenebant A 8.521 Aeneas Anchisiades et fidus Achates A 8.522 multaque dura suo tristi cum corde putabant, A 8.523 ni signum caelo Cytherea dedisset aperto. A 8.524 Namque inprouiso uibratus ab aethere fulgor A 8.525 cum sonitu uenit, et ruere omnia uisa repente A 8.526 Tyrrhenusque tubae mugire per aethera clangor. A 8.527 Suspiciunt, iterum atque iterum fragor increpat ingens: A 8.528 arma inter nubem caeli regione serena A 8.529 per sudum rutilare uident et pulsa tonare. A 8.530 Obstipuere animis alii, sed Troius heros A 8.531 agnouit sonitum et diuae promissa parentis. A 8.532 Tum memorat: 'Ne uero, hospes, ne quaere profecto, A 8.533 quem casum portenta ferant: ego poscor Olympo. A 8.534 Hoc signum cecinit missuram diua creatrix, A 8.535 si bellum ingrueret, Uolcaniaque arma per auras A 8.536 laturam auxilio. A 8.537 Heu quantae miseris caedes Laurentibus instant; A 8.538 quas poenas mihi, Turne, dabis; quam multa sub undas A 8.539 scuta uirum galeasque et fortia corpora uolues, A 8.540 Thybri pater! Poscant acies et foedera rumpant.' A 8.541 Haec ubi dicta dedit, solio se tollit ab alto A 8.542 et primum Herculeis sopitas ignibus aras A 8.543 excitat hesternumque larem paruosque penatis A 8.544 laetus adit: mactant lectas de more bidentis A 8.545 Euandrus pariter, pariter Troiana iuuentus. A 8.546 Post hinc ad nauis graditur sociosque reuisit. A 8.547 Quorum de numero qui sese in bella sequantur A 8.548 praestantis uirtute legit; pars cetera prona A 8.549 fertur aqua segnisque secundo defluit amni, A 8.550 nuntia uentura Ascanio rerumque patrisque. A 8.551 Dantur equi Teucris Tyrrhena petentibus arua; A 8.552 ducunt exsortem Aeneae, quem fulua leonis A 8.553 pellis obit totum, praefingens unguibus aureis. A 8.554 Fama uolat paruam subito uolgata per urbem, A 8.555 ocius ire equites Tyrrheni ad litora regis. A 8.556 uota metu duplicant matres, propiusque periclo A 8.557 it timor, et maior Martis iam apparet imago. A 8.558 tum pater Euandrus dextram complexus euntis A 8.559 haeret. inexpletus lacrimans, ac talia fatur: A 8.560 'O mihi praeteritos referat si Iuppiter annos, A 8.561 (qualis eram, cum primam aciem Praeneste sub ipsa A 8.562 straui scutorumque incendi uictor aceruos A 8.563 et regem hac Erulum dextra sub Tartara misi, A 8.564 nascenti cui tris animas Feronia mater A 8.565 (horrendum dictu) dederat; terna arma mouenda, A 8.566 ter Leto sternendus erat; cui tunc tamen omnis A 8.567 abstulit haec animas dextra et totidem exuit armis: A 8.568 non ego nunc dulci amplexu diuellerer usquam, A 8.569 nate, tuo, neque finitimo Mezentius umquam A 8.570 huic capiti insultans tot ferro saeua dedisset A 8.571 funera, tam multis uiduasset ciuibus urbem. A 8.572 At uos, o superi, et diuum tu maxume rector A 8.573 Iuppiter, Arcadii, quaeso, miserescite regis A 8.574 et patrias audite preces. Si numina uestra A 8.575 incolumem Pallanta mihi, si fata reseruant, A 8.576 si uisurus eum uiuo et uenturus in unum: A 8.577 uitam oro, patior quemuis durare laborem. A 8.578 Sin aliquem infandum casum, Fortuna, minaris: A 8.579 nunc O nunc liceat crudelem abrumpere uitam, A 8.580 dum curae ambiguae, dum spes incerta futuri, A 8.581 dum te, care puer, mea sera et sola uoluptas, A 8.582 complexu teneo, grauior neu nuntius auris A 8.583 uomeret.' Haec genitor digressu dicta supremo A 8.584 fundebat: famuli conlapsum in tecta ferebant. A 8.585 Iamque adeo exierat porti, equitatus apertis, A 8.586 Aeneas inter primos et fidus Achates, A 8.587 inde alii Troiae proceres, ipse agmine Pallas A 8.588 in medio chlamyde et pictis conspectus in armis: A 8.589 qualis ubi Oceani perfusus Lucifer unda, A 8.590 quem Uenus ante alios astrorum diligit ignis, A 8.591 extulit os sacrum caelo tenebrasque resoluit. A 8.592 Stant pauidae in muris matres oculisque sequuntur A 8.593 pulueream nubem et fulgentis aere cateruas. A 8.594 Olli per dumos, qua proxuma meta uiarum, A 8.595 armati tendunt; it clamor, et agmine facto A 8.596 quadrupedante putrem sonitu quatit ungula campum. A 8.597 Est ingens gelidum lucus prope Caeritis amnem, A 8.598 religione patrum late sacer; undique colles A 8.599 inclusere caui et nigra nemus abiete cingunt. A 8.600 Siluano fama est ueteres sacrasse Pelasgos, A 8.601 aruorum pecorisque deo, lucumque diemque, A 8.602 qui primi finis aliquando habuere Latinos: A 8.603 haud procul hinc Tarcho et Tyrrheni tuta tenebant A 8.604 castra locis, celsoque omnis de colle uideri A 8.605 iam poterat legio et latis tendebat in aruis. A 8.606 Huc pater Aeneas et bello lecta iuuentus A 8.607 succedunt fessique et equos et corpora curant. A 8.608 At Uenus aetherios inter dea candida nimbos A 8.609 dona ferens aderat; natumque in ualle reducta A 8.610 ut procul egelido secretum flumine uidit, A 8.611 talibus adfata est dictis seque obtulit ultro: A 8.612 'En perfecta mei promissa coniugis arte A 8.613 munera, ne mox aut Laurentis, nate, superbos A 8.614 aut acrem dubites in proelia poscere Turnum:' A 8.615 Dixit et amplexus nati Cytherea petiuit, A 8.616 arma sub aduersa posuit radiantia quercu. A 8.617 Ille, deae donis et tanto laetus honore, A 8.618 expleri nequit atque oculos per singula uoluit A 8.619 miraturque interque manus et bracchia uersat A 8.620 terribilem cristis galeam flammasque uomentem A 8.621 fatiferumque ensem, loricam ex aere rigentem A 8.622 sanguineam ingentem, qualis cum caerula nubes A 8.623 solis inardescit radiis longeque refulget; A 8.624 tum leuis ocreas electro auroque recocto A 8.625 hastamque et clipei non enarrabile textum. A 8.626 Illic res Italas Romanorumque triumphos A 8.627 haud uatum ignarus uenturique inscius aeui A 8.628 fecerat ignipotens, illic genus omne futurae A 8.629 stirpis ab Ascanio. pugnataque in ordine bella. A 8.630 fecerat et uiridi fetam Mauortis in antro A 8.631 procubuisse lupam, geminos huic ubera circum A 8.632 ludere pendentis pueros et lambere matrem A 8.633 impauidos, illam tereti ceruice reflexa A 8.634 mulcere alternos et corpora fingere lingua. A 8.635 Nec procul hinc Romam et raptas sine more Sabinas A 8.636 consessu caueae magnis circensibus actis A 8.637 addiderat subitoque nouum consurgere bellum A 8.638 Romulidis Tatioque seni Curibusque seueris. A 8.639 Post idem inter se posito certamine reges A 8.640 armati Iouis ante aram paterasque tenentes A 8.641 stabant et caesa iungebant foedera porca. A 8.642 Haud procul inde citae Mettum in diuersa quadrigae A 8.643 distulerant, at tu dictis, Albane, maneres, A 8.644 raptabatque uiri mendacis uiscera Tullus A 8.645 per siluam, et sparsi rorabant sanguine uepres. A 8.646 Nec non Tarquinium eiectum Porsenna iubebat A 8.647 accipere ingentique urbem obsidione premebat: A 8.648 Aeneadae in ferrum pro libertate ruebant. A 8.649 Illum indignanti similem similemque minanti A 8.650 aspiceres, pontem auderet quia uellere Cocles A 8.651 et fluuium uinclis innaret Cloelia ruptis. A 8.652 In summo custos Tarpeiae Manlius arcis A 8.653 stabat pro templo et Capitolia celsa tenebat, A 8.654 Romuleoque recens horrebat regia culmo. A 8.655 Atque hic auratis uolitans argenteus anser A 8.656 porticibus Gallos in limine adesse canebat. A 8.657 Galli per dumos aderant arcemque tenebant, A 8.658 defensi tenebris et dono noctis opacae: A 8.659 aurea caesaries ollis atque aurea uestis, A 8.660 uirgatis lucent sagulis, tum lactea colla A 8.661 auro innectuntur, duo quisque Alpina coruscant A 8.662 gaesa manu, scutis protecti corpora longis. A 8.663 Hic exsultantis Salios nudosque Lupercos A 8.664 lanigerosque apices et lapsa ancilia caelo A 8.665 extuderat, castae ducebant sacra per urbem A 8.666 pilentis matres in mollibus. Hinc procul addit A 8.667 Tartareas etiam sedes, alta ostia Ditis, A 8.668 et scelerum poenas et te, Catilina, minaci A 8.669 pendentem scopulo Furiarumque ora trementem, A 8.670 secretosque pios, his dantem iura Catonem. A 8.671 Haec inter tumidi late maris ibat imago A 8.672 aurea, sed fluctu spumabant caerula cano; A 8.673 et circum argento clari delphines in orbem A 8.674 aequora uerrebant caudis aestumque secabant. A 8.675 In medio classis aeratas, Actia bella, A 8.676 cernere erat, totumque instructo Marte uideres A 8.677 feruere Leucaten auroque effulgere fluctus. A 8.678 Hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar A 8.679 cum patribus populoque, penatibus et magnis dis, A 8.680 stans celsa in puppi; geminas cui tempora flammas A 8.681 laeta uomunt patriumque aperitur uertice sidus. A 8.682 Parte alia uentis et dis Agrippa secundis A 8.683 arduus agmen agens; cui, belli insigne superbum, A 8.684 tempora nauali fulgent rostrata corona. A 8.685 Hinc ope barbarica uariisque Antonius amlis, A 8.686 uictor ab Aurorae populis et litore rubro, A 8.687 Aegyptum uiresque Orientis et ultima secum A 8.688 Bactra uehit, sequiturque (nefas) Aegyptia coniunx. A 8.689 Una omnes ruere, ac totum spumare reductis A 8.690 conuolsum remis rostrisque tridentibus aequor. A 8.691 alta petunt: pelago credas innare reuolsas A 8.692 Cycladas aut montis concurrere montibus altos, A 8.693 tanta mole uiri turritis puppibus instant. A 8.694 stuppea flamma manu telisque uolatile ferrum A 8.695 spargitur, arua noua Neptunia caede rubescunt. A 8.696 Regina in mediis patrio uocat agmina sistro A 8.697 necdum etiam geminos a tergo respicit anguis. A 8.698 omnigenumque deum monstra et latrator Anubis A 8.699 contra Neptunum et Uenerem contraque Mineruam A 8.700 tela tenent. Saeuit medio in certamine Mauors A 8.701 caelatus ferro tristesque ex aethere Dirae, A 8.702 et scissa gaudens uadit Discordia palla, A 8.703 quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello. A 8.704 Actius haec cernens arcum tendebat Apollo A 8.705 desuper: omnis eo terrore Aegyptus et Indi, A 8.706 omnis Arabs, omnes uertebant terga Sabaei. A 8.707 Ipsa uidebatur uentis regina uocatis A 8.708 uela dare et laxos iam iamque inmittere funis. A 8.709 Illam inter caedes pallentem morte futura A 8.710 fecerat Ignipotens undis et Iapyge ferri, A 8.711 contra autem magno maerentem corpore Nilum A 8.712 pandentemque sinus et tota ueste uocantem A 8.713 caeruleum in gremium latebrosaque flumina uictos. A 8.714 At Caesar, triplici inuectus Romana triumpho A 8.715 moenia, dis Italis uotum inmortale sacrabat, A 8.716 maxuma tercentum totam delubra per urbem. A 8.717 Laetitia ludisque uiae plausuque fremebant; A 8.718 omnibus in templis matrum chorus, omnibus arae; A 8.719 ante aras terram caesi strauere iuuenci. A 8.720 Ipse, sedens niueo candentis limine Phoebi, A 8.721 dona recognoscit populorum aptatque superbis A 8.722 postibus; incedunt uictae longo ordine gentes, A 8.723 quam uariae linguis, habitu tam uestis et armis. A 8.724 Hic Nomadum genus et discinctos Mulciber Afros, A 8.725 hic Lelegas Carasque sagittiferosque Gelonos A 8.726 finxerat; Euphrates ibat iam molior undis, A 8.727 extremique hominum Morini, Rhenusque bicornis, A 8.728 indomitique Dahae, et pontem indignatus Araxes. A 8.729 Talia per clipeum Uolcani, dona parentis, A 8.730 miratur rerumque ignarus imagine gaudet, A 8.731 attollens umero famamque et fata nepotum. A 9. 1 Atque ea diuersa penitus dum parte geruntur, A 9. 2 Irim de caelo misit Saturnia Iuno A 9. 3 audacem ad Turnum. Luco tum forte parentis A 9. 4 Pilumni Turnus sacrata ualle sedebat. A 9. 5 Ad quem sic roseo Thaumantias ore locuta est: A 9. 6 'Turne, quod optanti diuum promittere nemo A 9. 7 auderet, uoluenda dies en attulit ultro. A 9. 8 Aeneas urbe et sociis et classe relicta A 9. 9 sceptra Palatini sedemque petit Euandri. A 9. 10 Nec satis: extremas Corythi penetrauit ad urbes A 9. 11 Lydorumque manum collectos armat agrestis. A 9. 12 Quid dubitas? Nunc tempus equos, nunc poscere currus. A 9. 13 Rumpe moras omnis et turbata arripe castra.' A 9. 14 Dixit in caelum paribus se sustulit alis A 9. 15 ingentumque fuga secuit sub nubibus arcum. A 9. 16 Adgnouit iuuenis duplicisque ad sidera palmas A 9. 17 sustulit ac tali fugientem est uoce secutus: A 9. 18 'Iri, decus caeli, quis te mihi nubibus actam A 9. 19 detulit in terras? Unde haec tam clara repente A 9. 20 tempestas? Medium uideo discedere caelum A 9. 21 palantisque polo stellas. Sequor omina tanta, A 9. 22 quisquis in arma uocas.' Et sic effatus ad undam A 9. 23 processit summoque hausit de gurgite lymphas, A 9. 24 multa deos orans, onerauitque aethera uotis. A 9. 25 Iamque omnis campis exercitus ibat apertis, A 9. 26 diues equum, diues pictai uestis et auri; A 9. 27 Messapus primas acies, postrema coercent A 9. 28 Tyrrhidae iuuenes, medio dux agmine Turnus, A 9. 29 [uertitur arma tenens et toto uertice supra est.] A 9. 30 Ceu septem surgens sedatis amnibus altus A 9. 31 per tacitum Ganges aut pingui flumine Nilus A 9. 32 cum refluit campis et iam se condidit alueo. A 9. 33 Hic subitam nigro glomerari puluere nubem A 9. 34 prospiciunt Teucri ac tenebras insurgere campis. A 9. 35 Primus ab aduersa conclamat mole Caicus: A 9. 36 'Quis globus, o ciues, caligine uoluitur atra? A 9. 37 Ferte citi fermm, date tela, ascendite muros, A 9. 38 hostis adest, heia!' Ingenti clamore per omnis A 9. 39 condunt se Teucri portas et moenia complent. A 9. 40 Namque ita discedens praeceperat optumus armis A 9. 41 Aeneas: siqua interea fortuna fuisset, A 9. 42 neu struere auderent aciem neu credere campo; A 9. 43 castra modo et tutos seruarent aggere muros. A 9. 44 Ergo etsi conferre manum pudor iraque monstrat, A 9. 45 obiciunt portas tamen et praecepta facessunt A 9. 46 armatique cauis expectant turribus hostem. A 9. 47 Turnus ut ante uolans tardum praecesserat agmen A 9. 48 uiginti lectis equitum comitatus, et urbi A 9. 49 improuisus adest; maculis quem Thracius albis A 9. 50 portat equus cristaque tegit galea aurea rubra. A 9. 51 'Ecquis erit, mecum, iuuenes, qui primus in hostem? A 9. 52 En,' ait et iaculum attorquens emittit in auras, A 9. 53 principium pugnae, et campo sese arduus infert. A 9. 54 Clamore excipiunt socii fremituque sequuntur A 9. 55 horrisono: Teucrum mirantur inertia corda, A 9. 56 non aequo dare se campo, non obuia ferre A 9. 57 arma uiros, sed castra fouere. Huc turbidus atque huc A 9. 58 lustrat equo muros aditumque per auia quaerit. A 9. 59 Ac ueluti pleno lupus insidiatus ouili A 9. 60 cum fremit ad caulas, uentos perpessus et imbris, A 9. 61 nocte super media; tuti sub matribus agni A 9. 62 balatum exercent, ille asper et improbus ira A 9. 63 saeuit in absentis, collecta fatigat edendi A 9. 64 ex longo rabies et siccae sanguine fauces: A 9. 65 haud aliter Rutulo muros et castra tuenti A 9. 66 ignescunt irae, duris dolor ossibus ardet. A 9. 67 Qua temptet ratione aditus et quae uia clausos A 9. 68 excutiat Teucros uallo atque effundat in aequum? A 9. 69 Classem, quae lateri castrorum adiuncta latebat, A 9. 70 aggeribus saeptam circum et fluuialibus undis, A 9. 71 inuadit sociosque incendia poscit ouantis A 9. 72 atque manum pinu flagranti feruidus implet. A 9. 73 Tum uero incumbunt, urget praesentia Turni, A 9. 74 atque omnis facibus pubes accingitur atris. A 9. 75 Diripuere focos; piceum fert fumida lumen A 9. 76 taeda et commixtam Uolcanus ad astra fauillam. A 9. 77 Quis deus, o musae, tam saeua incendia Teucris A 9. 78 auertit? Tantos ratibus quis depulit ignes? A 9. 79 Dicite. Prisca fides facto, sed fama perennis. A 9. 80 Tempore quo primum Phrygia formabat in Ida A 9. 81 Aeneas classem et pelagi petere alta parabat, A 9. 82 ipsa deum fertur genetrix Berecyntia magnum A 9. 83 uocibus his adfata Iouem: 'Da, nate, petenti, A 9. 84 quod tua cara parens domito te poscit Olympo. A 9. 85 [Pinea silua mihi, multos dilecta per annos] A 9. 86 lucus in arce fuit summa, quo sacra ferebant, A 9. 87 nigranti picea trabibusque obscurus acernis: A 9. 88 has ego Dardanio iuueni, cum classis egeret, A 9. 89 laeta dedi; nunc sollicitam timor anxius angit. A 9. 90 Solue metus atque hoc precibus sine posse parentem: A 9. 91 ne cursu quassatae ullo neu turbine uenti A 9. 92 uincantur, prosit nostris in montibus ortas.' A 9. 93 Filius huic contra, torquet qui sidera mundi: A 9. 94 'O genetrix, quo fata uocas, aut quid petis istis? A 9. 95 Mortaline manu factae immortale carinae A 9. 96 fas habeant certusque incerta pericula lustret A 9. 97 Aeneas? Cui tanta deo permissa potestas? A 9. 98 Immo ubi defunctae finem portusque tenebunt A 9. 99 Ausonios olim, quaecumque euaserit undis A 9.100 Dardaniumque ducem Laurentia uexerit arua, A 9.101 mortalem eripiam formam magnique iubebo A 9.102 aequoris esse deas, qualis Nereia Doto A 9.103 et Galatea secant spumantem pectore pontum. A 9.104 Dixerat idque ratum Stygii per flumina fratris, A 9.105 per pice torrentis atraque uoragine ripas A 9.106 adnuit et totum nutu tremefecit Olympum. A 9.107 Ergo aderat promissa dies et tempora Parcae A 9.108 debita complerant, cum Turni iniuria Matrem A 9.109 admonuit ratibus sacris depellere taedas. A 9.110 Hic primum noua lux oculis offulsit et ingens A 9.111 uisus ab Aurora caelum transcurrere nimbus A 9.112 Idaeique chori; tum uox horrenda per auras A 9.113 excidit et Troum Rutulorumque agmina complet: A 9.114 'Ne trepidate meas, Teucri, defendere nauis A 9.115 neue armate manus: maria ante exurere Turno A 9.116 quam sacras dabitur pinus. Uos ite solutae, A 9.117 ite deae pelagi: genetrix iubet.' Et sua quaeque A 9.118 continuo puppes abrumpunt uincula ripis A 9.119 delphinumque modo demersis aequora rostris A 9.120 ima petunt. Hinc uirgineae (mirabile monstrum) A 9.121 quot prius aeratae steterant ad litora prorae A 9.122 reddunt se totidem facies pontoque feruntur. A 9.123 Obstipuere animis Rutuli, conterritus ipse A 9.124 turbatis Messapus equis, cunctatur et amnis A 9.125 rauca sonans reuocatque pedem Tiberinus ab alto. A 9.126 At non audaci Turno fiducia cessit; A 9.127 ultro animos tollit dictis atque increpat ultro: A 9.128 Troianos haec monstra petunt, his Iuppiter ipse A 9.129 auxilium solitum eripuit, non tela neque ignes A 9.130 exspectans Rutulos. Ergo maria inuia Teucris A 9.131 nec spes ulla fugae: rerum pars altera adempta est. A 9.132 Terra autem in nostris manibus, tot milia gentes A 9.133 arma ferunt Italae. Nil me fatalia terrent, A 9.134 siqua Phryges prae se iactant, responsa deorum: A 9.135 sat fatis Uenerique datum, tetigere quod arua A 9.136 fertilis Ausoniae Troes. Sunt et mea contra A 9.137 fata mihi, ferro sceleratam exscindere gentem, A 9.138 coniuge praerepta: nec solos tangit Atridas A 9.139 iste dolor solisque licet capere arma Mycenis. A 9.140 Sed periisse semel satis est: peccare fuisset A 9.141 ante satis penitus modo non genus omne perosos A 9.142 femineum. Quibus haec medii fiducia ualli A 9.143 fossarumque morae, leti discrimina parua, A 9.144 dant animos. At non uiderunt moenia Troiae A 9.145 Neptuni fabricata manu considere in ignis? A 9.146 'Sed uos, o lecti, ferro qui scindere uallum A 9.147 apparat et mecum inuadit trepidantia castra.' A 9.148 Non armis mihi Uolcani, non mille carinis A 9.149 est opus in Teucros; addant se protinus omnes A 9.150 Etrusci socios, tenebras et inertia furta A 9.151 Palladii caesis summae custodibus arcis A 9.152 ne timeant, nec equi caeca condemur in aluo: A 9.153 luce palam certum est igni circumdare muros. A 9.154 Haud sibi cum Danais rem faxo et pube Pelasga A 9.155 esse ferant, decumum quos distulit Hector in annum. A 9.156 Nunc adeo, melior quoniam pars acta diei, A 9.157 quod superest, laeti belle gestis corpora rebus A 9.158 procurate, uiri, et pugnam sperate parari.' A 9.159 Interea uigilum excubiis obsidere portas A 9.160 cura datur Messapo et moenia cingere flammis. A 9.161 Bis septem Rutuli, muros qui milite seruent, A 9.162 delecti; ast illos centeni quemque sequuntur A 9.163 purpurei cristis iuuenes auroque corusci. A 9.164 Discurrunt uariantque uices fusique per herbam A 9.165 indulgent uino et uertunt crateras aenos. A 9.166 Conlucent ignes, noctem custodia ducit A 9.167 insomnem ludo. A 9.168 Haec super e uallo prospectant Troes et armis A 9.169 alta tenent, nec non trepidi formidine portas A 9.170 explorant pontisque et propugnacula iungunt, A 9.171 tela gerunt. Instat Mnestheus acerque Serestus, A 9.172 quos pater Aeneas, siquando aduersa uocarent, A 9.173 rectores iuuenum et rerum dedit esse magistros. A 9.174 Omnis per muros legio, sortita periclum, A 9.175 excubat exercetque uices, quod cuique tuendum est. A 9.176 Nisus erat portae custos, acerrimus armis, A 9.177 Hyrtacides, camitem Aeneae quem miserat Ida A 9.178 uenatrix iaculo celerem leuibusque sagittis; A 9.179 it iuxta comes Euryalus, quo pulchrior alter A 9.180 non fuit Aeneadum Troiana neque induit arma, A 9.181 ora puer prima signans intonsa iuuenta. A 9.182 His amor unus erat, pariterque in bella ruebant: A 9.183 tum quoque communi portam statione tenebant. A 9.184 Nisus ait: 'Dine hunc ardorem mentibus addunt, A 9.185 Euryale, an sua cuique deus fit dira cupido? A 9.186 Aut pugnam aut aliquid iamdudum inuadere magnum A 9.187 mens agitat mihi nec placida contenta quietest. A 9.188 Cernis, quae Rutulos habeat fiducia rerum. A 9.189 Lumina rara micant; somno uinoque soluti A 9.190 procubuere; silent late loca: percipe porro, A 9.191 quid dubitem et quae nunc animo sententia surgat. A 9.192 Aenean acciri omnes, populusque patresque, A 9.193 exposcunt mittique uiros, qui certa reportent. A 9.194 Si tibi quae posco promittunt (nam mihi facti A 9.195 fama sat est), tumulo uideor reperire sub illo A 9.196 posse uiam ad muros et moenia Pallantea.' A 9.197 Obstipuit magno laudum percussus amore A 9.198 Euryalus; simul his ardentem adfatur amicum: A 9.199 'Mene igitur socium summis adiungere rebus, A 9.200 Nise, fugis? Solum te in tanta pericula mittam? A 9.201 Non ita me genitor, bellis adsuetus Opheltes, A 9.202 Argolicum terrorem inter Troiaeque labores A 9.203 sublatum erudiit, nec tecum talia gessi, A 9.204 magnanimum Aenean et fata extrema secutus: A 9.205 est hic, est animus lucis contemptor et istum A 9.206 qui uita bene credat emi, quo tendis, honorem.' A 9.207 Nisus ad haec: 'Equidem de te nil tale uerebar A 9.208 nec fas, non, ita me referat tibi magnus ouantem A 9.209 Iuppiter aut quicumque oculis haec aspicit aequis. A 9.210 Sed siquis, quae multa uides discrimine tali, A 9.211 siquis in aduersum rapiat casusue deusue, A 9.212 te superesse uelim; tua uita dignior aetas. A 9.213 Sit qui me raptum pugna pretioue redemptum A 9.214 mandet humo solita aut siqua id Fortuna uetabit, A 9.215 absenti ferat inferias decoretque sepulcro. A 9.216 Neu matri miserae tanti sim causa doloris, A 9.217 quae te sola, puer, multis e matribus ausa A 9.218 persequitur magni nec moenia curat Acestae,' A 9.219 Ille autem: 'Causas nequiquam nectis inanis, A 9.220 nec mea iam mutata loco sententia cedit: A 9.221 adceleremus,' ait. Uigiles simul excitat, illi A 9.222 succedunt seruantque uices: statione relicta A 9.223 ipse comes Niso graditur, regemque requirunt. A 9.224 Cetera per terras omnis animalia somno A 9.225 laxabant curas et corda oblita laborum: A 9.226 ductores Teucrum primi et delecta iuuentus A 9.227 consilium summis regni de rebus habebant, A 9.228 quid facerent quisue Aeneae iam nuntius esset. A 9.229 Stant longis adnixi hastis, et scuta tenentes, A 9.230 castrorum et campi medio. Tum Nisus et una A 9.231 Euryalus confestim alacres admittier orant: A 9.232 rem magnam, pretiumque morae fore. Primus Iulus A 9.233 accepit trepidos ac Nisum dicere iussit. A 9.234 Tum sic Hyrtacides: 'Audite O mentibus aequis, A 9.235 Aeneadae, neue haec nostris spectentur ab annis, A 9.236 quae ferimus. Rutuli somno uinoque soluti A 9.237 conticuere; locum insidiis conspeximus ipsi, A 9.238 qui patet in biuio portae, quae proxuma ponto; A 9.239 interrupti ignes, aterque ad sidera fumus A 9.240 erigitur: si fortuna permittitis uti A 9.241 quaesitum Aenean et moenia Pallantea, A 9.242 mox hic cum spoliis ingenti caede peracta A 9.243 adfore cernetis. Nec nos uia fallit euntis: A 9.244 uidimus obscuris primam sub uallibus urbem A 9.245 uenatu adsiduo et totum cognouimus amnem.' A 9.246 Hic annis grauis atque animi maturus Aletes: A 9.247 'Di patrii, quorum semper sub numine Troia est, A 9.248 non tamen omnino Teucros delere paratis, A 9.249 cum talis animos iuuenum et tam certa tulistis A 9.250 pectora.' Sic memorans umeros dextrasque tenebat A 9.251 amborum et uoltum lacrimis atque ora rigabat. A 9.252 'Quae uobis, quae digna, uiri, pro laudibus istis A 9.253 praemia posse rear solui? Pulcherrima primum A 9.254 di moresque dabunt uestri; tum cetera reddet A 9.255 actutum pius Aeneas atque integer aeui A 9.256 Ascanius, meriti tanti non immemor umquam.' A 9.257 'Immo ego uos, cui sola salus genitore reducto,' A 9.258 excipit Ascanius,' per magnos, Nise, penatis A 9.259 Assaracique larem et canae penetralia Uestae A 9.260 obtestor; quaecumque mihi fortuna fidesque est, A 9.261 in uestris pono gremiis: reuocate parentem, A 9.262 reddite conspectum; nihil illo triste recepto. A 9.263 Bina dabo argento perfecta atque aspera signis A 9.264 pocula, deuicta genitor quae cepit Arisba, A 9.265 et tripodas geminos, auri duo magna talenta, A 9.266 cratera antiquum, quem dat Sidonia Dido. A 9.267 Si uero capere Italiam sceptrisque potirii A 9.268 contigerit uictori et praedae dicere sortem, A 9.269 uidisti quo Turnus equo, quibus ibat in armis A 9.270 aureus: ipsum illum, clipeum cristasque rubentis A 9.271 excipiam sorti, iam nunc tua praemia, Nise. A 9.272 Praeterea bis sex genitor lectissima matrum A 9.273 corpora captiuosque dabit suaque omnibus arma, A 9.274 insuper his campi quod rex habet ipse Latinus. A 9.275 Te uero, mea quem spatiis propioribus aetas A 9.276 insequitur, uenerande puer, iam pectore toto A 9.277 accipio et comitem casus complector in omnis. A 9.278 Nulla meis sine te quaeretur gloria rebus; A 9.279 seu pacem seu bella geram, tibi maxima rerum A 9.280 uerborumque fides.' Contra quem talia fatur A 9.281 Euryalus: 'Me nulla dies tam fortibus ausis A 9.282 dissimilem arguerit; tantum, fortuna secunda A 9.283 aut aduersa cadat. Sed te super omnia dona A 9.284 unum oro, genetrix Priami de gente uetusta A 9.285 est mihi, quam miseram tenuit non Ilia tellus A 9.286 mecum excedentem, non moenia regis Acestae. A 9.287 Hanc ego nunc ignaram huius quodcumque pericli est A 9.288 inque salutatam linquo: nox et lua testis A 9.289 dextera, quod nequeam lacrumas perferre parentis A 9.290 at tu, oro, solare inopem et succurre relictae. A 9.291 Hanc sine me spem ferre tui: audentior ibo A 9.292 in casus omnis.' Percussa mente dedere A 9.293 Dardanidae lacrimas; ante omnis pulcher Iulus, A 9.294 atque animum patriae strinxit pietatis imago. A 9.295 Tum sic effatur: A 9.296 'Sponde digna tuis ingentibus omnia coeptis. A 9.297 Namque erit ista mihi genetrix nomenque Creusae A 9.298 solum defuerit, nec partum gratia talem A 9.299 parua manet. Casus factum quicumque sequentur, A 9.300 per caput hoc iuro, per quod pater ante solebat: A 9.301 quae tibi polliceor reduci rebusque secundis, A 9.302 haec eadem matrique tuae generique manebunt.' A 9.303 Sic ait inlacrimans; umero simul exuit ensem A 9.304 auratum, mira quem fecerat arte Lycaon A 9.305 Gnosius atque habilem uagina aptarat eburna. A 9.306 Dat Niso Mnestheus pellem horrentisque leonis A 9.307 exuuias; galeam fidus permutat Aletes. A 9.308 Protinus annati incedunt; quos omnis euntis A 9.309 primorum manus ad portas iuuenumque senumque A 9.310 prosequitur uotis. Nec non et pulcher Iulus, A 9.311 ante annos animumque gerens curamque uirilem, A 9.312 multa patri mandata dabat portanda: sed aurae A 9.313 omnia discerpunt et nubibus inrita donant. A 9.314 Egressi superant fossas noctisque per umbram A 9.315 castra inimica petunt, multis tamen ante futuri A 9.316 exitio. Passim somno uinoque per herbam A 9.317 corpora fusa uident, arrectos litore currus, A 9.318 inter lora rotasque uiros, simul arma iacere, A 9.319 uina simul. Prior Hyrtacides sic ore locutus: A 9.320 'Euryale, audendum dextra; nunc ipsa uocat res. A 9.321 Hac iter est. Tu, ne qua manus se attollere nobis A 9.322 a tergo possit, custodi et consule longe; A 9.323 haec ego uasta dabo et lato te limite ducam. A 9.324 Sic memorat uocemque premit; simul ense superbum A 9.325 Rhamnetem adgreditur, qui forte tapetibus altis A 9.326 exstructus toto prodabat pectore somnum. A 9.327 Rex idem et regi Turno gratissimus augur, A 9.328 sed non augurio potuit depellere pestem. A 9.329 Tris iuxta famulos temere inter tela iacentis A 9.330 armigerumque Remi premit aurigamque sub ipsis A 9.331 nanctus equis ferroque secat pendentia colla; A 9.332 tum caput ipsi aufert domino truncumque relinquit A 9.333 sanguine singultantem; atro tepefacta cruore A 9.334 terra torique madent. Nec non Lamyrumque Lamumque A 9.335 et iuuenem Serranum, illa qui plurima nocte A 9.336 luserat, insignis facie, multoque iacebat A 9.337 membra deo uictus: felix, si plotinus illum A 9.338 aequasset nocti ludum in lucemque tulisset. A 9.339 Impastus ceu plena leo per ouilia turbans A 9.340 (suadet enim uesana fames) manditque trahitque A 9.341 molle pecus mutumque metu, fremit ore cruento: A 9.342 nec minor Euryali caedes; incensus et ipse A 9.343 perfurit ac multam in medio sine nomine plebem, A 9.344 Fadumque Herbesumque subit Rhoetumque Abarimque, A 9.345 ignaros, Rhoetum uigilantem et cuncta uidentem, A 9.346 sed magnum metuens se post cratera tegebat; A 9.347 pectore in aduerso totum cui comminus ensem A 9.348 condidit adsurgenti et multa morte recepit. A 9.349 Purpuream uomit ille animam et cum sanguine mixta A 9.350 uina refert moriens; hic furto feruidus instat. A 9.351 Iamque ad Messapi socios tendebat; ibi ignem A 9.352 deficere extremum et religatos rite uidebat A 9.353 carpere gramen equos: breuiter cum talia Nisus. A 9.354 sensit enim nimia caede atque cupidine ferri: A 9.355 'Absistamus,' ait, 'nam lux inimica propinquat. A 9.356 Poenarum exhaustum satis est, uia facta per hostis.' A 9.357 Multa uirum solido argento perfecta relinquunt A 9.358 armaque craterasque simul pulchrosque tapetas. A 9.359 Euryalus phaleras Rhamnetis et aurea bullis A 9.360 cingula, Tiburti Remulo ditissimus olim A 9.361 quae mittit dona hospitio cum iungeret absens A 9.362 Caedicus, ille suo moriens dat habere nepoti, A 9.363 [post mortem bello Rutuli pugnaque potiti] A 9.364 haec rapit atque umeris nequiquam fortibus aptat. A 9.365 Tum galeam Messapi habilem cristisque decoram A 9.366 incluit. Excedunt castris et tuta capessunt. A 9.367 Interea praemissi equites ex urbe Latina, A 9.368 cetera dum legio campis instructa moratur, A 9.369 ibant et Turno regi responsa ferebant, A 9.370 tercentum, scutati omnes, Uolcente magistro. A 9.371 Iamque propinquabant castris murosque subibant, A 9.372 cum procul hos laeuo flectentis limite cernunt A 9.373 et galea Euryalum sublustri noctis in umbra A 9.374 prodidit immemorem radiisque aduersa refulsit. A 9.375 Haud temere est uisum. Conclamat ab agmine Uolcer A 9.376 'State, uiri. Quae causa uiae? Quiue estis in armis? A 9.377 Quoue tenetis iter?' Nihil illi tendere contra, A 9.378 sed celerare fugam in siluas et fidere nocti. A 9.379 Obiciunt equites sese ad diuortia nota A 9.380 hinc atque hinc omnemque abitum custode coronant. A 9.381 Silua fuit late dumis atque ilice nigra A 9.382 horrida, quam densi complerant undique sentes; A 9.383 rara per occultos lucebat semita calles. A 9.384 Euryalum tenebrae ramorum onerosaque praeda A 9.385 impediunt fallitque timor regione uiarum; A 9.386 Nisus abit, iamque imprudens euaserat hostis A 9.387 atque locos, qui post Albae de nomine dicti A 9.388 Albani, tum rex stabula alta Latinus habebat, A 9.389 ut stetit et frustra absentem respexit amicum. A 9.390 'Euryale infelix, qua te regione reliqui? A 9.391 Quaue sequar, rursus perplexum iter omne reuoluens A 9.392 fallacis siluae?' Simul et uestigia retro A 9.393 obseruata legit dumisque silentibus errat. A 9.394 Audit equos, audit strepitus et signa sequentum. A 9.395 Nec longum in medio tempus, cum clamor ad auris A 9.396 peruenit ac uidet Euryalum, quem iam manus omnis A 9.397 fraude loci et noctis, subito turbante tumultu, A 9.398 oppressum rapit et conantem plurima frustra. A 9.399 Quid faciat? Qua ui iuuenem, quibus audeat armis A 9.400 eripere? An sese medios moriturus in enses A 9.401 inferat et pulchram properet per uolnera mortem? A 9.402 Ocius adducto torquens hastile lacerto, A 9.403 suspiciens altam Lunam sic uoce precatur: A 9.404 'Tu, dea, tu praesens nostro succurre labori, A 9.405 astrorum decus et nemorum Latonia custos A 9.406 Siqua tuis umquam pro me pater Hyrtacus aris A 9.407 dona tulit, siqua ipse meis uenatibus auxi A 9.408 suspendiue tholo aut sacla ad fastigia fixi: A 9.409 hunc sine me turbare globum et rege tela per auras.' A 9.410 Dixerat, et toto conixus corpore ferrum A 9.411 conicit: hasta uolans noctis diuerberat umbras A 9.412 et uenit auersi in tergum Sulmonis ibique A 9.413 frangitur ac fisso transit praecordia ligno. A 9.414 Uoluitur ille uomens calidum de pectore flumen A 9.415 frigidus et longis singultibus ilia pulsat. A 9.416 Diuersi circumspiciunt. Hoc acrior idem A 9.417 ecce aliud summa telum librabat ab aure. A 9.418 Dum trepidant, it hasta Tago per tempus utrumque A 9.419 stridens traiectoque haesit tepefacta cerebro. A 9.420 Saeuit atrox Uolcens nec teli conspicit usquam A 9.421 auctorem nec quo se ardens inmittere possit. A 9.422 'Tu tamen interea calido mihi sanguine poenas A 9.423 persolues amborum,' inquit; simul ense recluso A 9.424 ibat in Euryalum. Tum uero exterritus, amens A 9.425 conclamat Nisus, nec se celare tenebris A 9.426 amplius aut tantum potuit perferre dolorem. A 9.427 Me me, adsum qui feci, in me conuertite ferrum, A 9.428 O Rutuli, mea fraus omnis; nihil iste nec ausus A 9.429 nec potuit, caelum hoc et conscia sidera testor, A 9.430 tantum infelicem nimium dilexit amicum.' A 9.431 Talia dicta dabat; sed uiribus ensis adactus A 9.432 transabiit costas et candida pectora rumpit. A 9.433 Uoluitur Euryalus leto, pulchrosque per artus A 9.434 it cruor, inque umeros ceruix conlapsa recumbit: A 9.435 purpureus ueluti cum flos succisus aratro A 9.436 languescit moriens lassoue papauera collo A 9.437 demisere caput, pluuia cum forte grauantur. A 9.438 At Nisus ruit in medios solumque per omnis A 9.439 Uolcentem petit in solo Uolcente moratur. A 9.440 Quem circum glomerati hostes hinc comminus atque hinc A 9.441 proturbant. Instat non setius ac rotat ensem A 9.442 fulmineum, donec Rutuli clamantis in ore A 9.443 condidit aduerso et moriens animam abstulit hosti. A 9.444 Tum super exanimum sese proiecit amicum A 9.445 confossus placidaque ibi demum morte quieuit. A 9.446 Fortunati ambo! Siquid mea carmina possunt, A 9.447 nulla dies umquam memori uos eximet aeuo, A 9.448 dum domus Aeneae Capitoli immobile saxum A 9.449 accolet imperiumque pater Romanus habebit. A 9.450 Uictores praeda Rutuli spoliisque potiti A 9.451 Uolcentem exanimum flentes in castra ferebant. A 9.452 Nec minor in castris luctus Rhamnete reperto A 9.453 exsangui et primis una tot caede peremptis, A 9.454 Serranoque Numaque. Ingens concursus ad ipsa A 9.455 corpora seminecisque uiros tepidaque recentem A 9.456 caede locum et plenos spumanti sanguine riuos. A 9.457 Agnoscunt spolia inter se galeamque nitentem A 9.458 Messapi et multo phaleras sudore receptas. A 9.459 Et iam prima nouo spargebat lumine terras A 9.460 Tithoni croceum linquens Aurora cubile: A 9.461 iam sole infuso, iam rebus luce retectis A 9.462 Turnus in arma uiros, armis circumdatus ipse, A 9.463 suscitat, aeratasque acies in proelia cogit A 9.464 quisque suas uariisque acuunt rumoribus iras. A 9.465 Quin ipsa arrectis (uisu miserabile) in hastis A 9.466 praefigunt capita et multo clamore sequuntur A 9.467 Euryali et Nisi. A 9.468 Aneadae duri murorum in parte sinistra A 9.469 opposuere aciem, nam dextera cingitur amni, A 9.470 ingentisque tenent fossas et turribus altis A 9.471 stant maesti; simul ora uirum praefixa mouebant, A 9.472 nota nimis miseris atroque fluentia tabo. A 9.473 Interea pauidam uolitans pennata per urbem A 9.474 nuntia Fama ruit matrisque adlabitur auris A 9.475 Euryali. At subitus miserae calor ossa reliquit, A 9.476 excussi manibus radii reuolutaque pensa. A 9.477 Euolat infelix et femineo ululatu, A 9.478 scissa comam, muros amens atque agmina cursu A 9.479 prima petit, non illa uirum, non illa pericli A 9.480 telorumque memor; caelum dehinc questibus implet: A 9.481 'Hunc ego te, Euryale, aspicio? Tune illa senectae A 9.482 sera meae requies, potuisti linquere solam, A 9.483 crudelis? Nec te, sub tanta pericula missum, A 9.484 adfari extremum miserae data copia matri? A 9.485 Heu, terra ignota canibus data praeda Latinis A 9.486 alitibusque iaces, nec te, tua funera mater A 9.487 produxi pressiue oculos aut uolnera laui, A 9.488 ueste tegens, tibi quam noctes festina diesque A 9.489 urgebam et tela curas solabar anilis. A 9.490 Quo sequar, aut quae nunc artus auolsaque membra A 9.491 et funus lacerum tellus habet? Hoc mihi de te, A 9.492 nate, refers? Hoc sum terraque marique secuta? A 9.493 Figite me, siqua est pietas, in me omnia tela A 9.494 conicite, o Rutuli, me primanl absumite ferro: A 9.495 aut tu, magne pater diuom, miselere tuoque A 9.496 inuisum hoc detrude caput sub Tartara telo, A 9.497 quando aliter nequeo crudelem abrumpere uitam.' A 9.498 Hoc fletu concussi animi, maestusque per omnis A 9.499 it gemitus: torpent infractae ad proelia uires. A 9.500 Illam incendentem luctus Idaeus et Actor A 9.501 Illionei monitu et multum lacrimantis Iuli A 9.502 corripiunt interque manus sub tecta reponunt. A 9.503 At tuba terribilem sonitum procul aere canoro A 9.504 increpuit; sequitur clamor caelumque remugit. A 9.505 Adcelerant acta pariter testudine Uolsci A 9.506 et fossas implere parant ac uellere uallum. A 9.507 Quaerunt pars aditum et scalis ascendere muros, A 9.508 qua rara est acies interlucetque corona A 9.509 non tam spissa uiris. Telorum effundere contra A 9.510 omne genus Teucri ac duris detrudere contis, A 9.511 adsueti longo muros defendere bello. A 9.512 Saxa quoque infesto uoluebant pondere, siqua A 9.513 possent tectam aciem perrumpere: cum tamen omnis A 9.514 ferre iuuat subter densa testudine casus; A 9.515 nec iam sufficiunt. Nam qua globus imminet ingens, A 9.516 immanem Teucri molem uoluuntque ruuntque, A 9.517 quae strauit Rutulos late armorumque resoluit A 9.518 tegmina. Nec curant caeco contendere Marte A 9.519 amplius audaces Rutuli, sed pellere uallo A 9.520 missilibus certant. A 9.521 Parte alia horrendus uisu quassabat Etruscam A 9.522 pinum et fumiferos infert Mezentius ignis; A 9.523 at Messapus equum domitor, Neptunia proles, A 9.524 rescindit uallum et scalas in moenia poscit. A 9.525 Uos, o Calliope, precor, adspirate canenti, A 9.526 quas ibi tum ferro strages, quae funera Turnus A 9.527 ediderit, quem quisque uirum demiserit Orco; A 9.528 et mecum ingentis oras euoluite belli, A 9.529 [et meministis enim, diuae, et memorare potestis.] A 9.530 Turris erat uasto suspectu et pontibus altis, A 9.531 opportuna loco, summis quam uiribus omnes A 9.532 expugnare Itali summaque euertere opum ui A 9.533 certabant, Troes contra defendere saxis A 9.534 perque cauas densi tela intorquere fenestras. A 9.535 Princeps ardentem coniecit lampada Turnus A 9.536 et flammam adfixit lateri, quae plurima uento A 9.537 corripuit tabulas et postibus haesit adesis. A 9.538 Turbati trepidare intus frustraque malorum A 9.539 uelle fugam. Dum se glomerant retroque residunt A 9.540 in partem, quae peste caret, tum pondere turris A 9.541 procubuit subito et caelum tonat omne fragore. A 9.542 Semineces ad terram, inmmani mole secuta, A 9.543 confixique suis telis et pectora duro A 9.544 transfossi ligno ueniunt. Uix unus Helenor A 9.545 et Lycus elapsi. Quorum primaeuus Helenor, A 9.546 Maeonio regi quem serua Licymnia furtim A 9.547 sustulerat uetitisque ad Troiam miserat armis, A 9.548 ense leuis nudo parmaque inglorius alba; A 9.549 isque ubi se Turni media inter milia uidit, A 9.550 hinc acies atque hinc acies adstare Latinas: A 9.551 ut fera, quae densa uenantum saepta corona A 9.552 contra tela furit seseque haud nescia morti A 9.553 inicit et saltu supra uenabula fertur, A 9.554 haud aliter iuuenis medios moriturus in hostis A 9.555 inruit et, qua tela uidet densissima, tendit. A 9.556 At pedibus longe melior Lycus inter et hostis A 9.557 inter et arma fuga muros tenet altaque certat A 9.558 prendere tecta manu sociumque attingere dextras. A 9.559 Quem Turnus, pariter cursu teloque secutus, A 9.560 increpat his uictor: 'Nostrasne euadere, demens, A 9.561 sperasti te posse manus?' Simul adripit ipsum A 9.562 pendentem et magna muri cum parte reuellit. A 9.563 Qualis ubi aut leporem aut candenti corpore cycnum A 9.564 sustulit alta petens pedibus Iouis armiger uncis A 9.565 quaesitum aut matri multis balatibus agnum A 9.566 Martius a stabulis rapuit lupus. Undique clamor A 9.567 tollitur: inuadunt et fossas agere complent; A 9.568 ardentis taedas alii ad fastigia iactant. A 9.569 Ilioneus saxo atque ingenti fragmine montis A 9.570 Lucetium portae subeuntem ignisque ferentem, A 9.571 Emathonia Liger, Corynaeum sternit Asilas, A 9.572 hic iaculo bonus, hic longe fallente sagitta, A 9.573 Ortygium Caeneus, uictorem Caenea Turnus, A 9.574 Turnus Ityn Cloniumque, Dioxippum Promolumque A 9.575 et Sagarim et summis stantem pro turribus Idan, A 9.576 Priuernum Capys. Hunc primo leuis hasta Themillae A 9.577 strinxerat: ille manum proiecto tegmine demens A 9.578 ad uolnus tulit; ergo alis adlapsa sagitta A 9.579 et laeuo infixa est lateri manus abditaque intus A 9.580 spiramenta animae letali uolnere rupit. A 9.581 Stabat in egregiis Arcentis filius armis, A 9.582 pictus acu chlamydem et ferrugine clarus Hibera, A 9.583 insignis facie, genitor quem miserat Arcens, A 9.584 eductum Matris luco Symaethia circum A 9.585 flumina, pinguis ubi et placabilis ara Palici: A 9.586 stridentem fundam positis Mezentius hastis A 9.587 ipse ter adducta circum caput egit habena A 9.588 et media aduersi liquefacto tempora plumbo A 9.589 diffidit ac multa porrectum extendit harena. A 9.590 Tum primum bello celerem intendisse sagittam A 9.591 dicitur ante feras solitns terrere fugaces A 9.592 Ascanius fortemque manu fudisse Numanum, A 9.593 cui Remulo cognomen erat, Turnique minorem A 9.594 germanam nuper thalamo sociatus habebat. A 9.595 Is primam ante aciem digna atque indigna relatu A 9.596 uociferans tumidusque nouo praecordia regno A 9.597 ibat et ingentem sese clamore ferebat: A 9.598 'Non pudet obsidione iterum ualloque teneri, A 9.599 bis capti Phryges, et morti praetendere muros? A 9.600 En qui nostra sibi bello conubia poscunt! A 9.601 Quis deus Italiam, quae uos dementia adegit A 9.602 Non hic Atridae nec fandi fictor Ulixes: A 9.603 durum a stirpe genus natos ad flumina primum A 9.604 deferimus saeuoque gelu duramus et undis, A 9.605 uenatu inuigilant pueri siluasque fatigant, A 9.606 flectere ludus equos et spicula tendere cornu. A 9.607 At patiens operum paruoque adsueta iuuentus A 9.608 aut rastris terram domat aut quatit oppida bello. A 9.609 Omne aeuum ferro teritur, uersaque iuuencum A 9.610 terga fatigamus hasta; nec tarda senectus A 9.611 debilitat uires animi mutatque uigorem: A 9.612 cantitiem galea premimus, semperque recentis A 9.613 comportare iuuat praedas et uiuere rapto. A 9.614 Uobis picta croco et fulgenti murice uestis, A 9.615 desidiae cordi, iuuat indulgere choreis, A 9.616 et tunicae manicas et habent redimicula mitrae. A 9.617 O uere Phrygiae, neque enim Phryges, ite per alta A 9.618 Dindyma ubi adsuetis biforem dat tibia cantum! A 9.619 Tympana uos buxusque uocat Berecyntia Matris A 9.620 Idaeae sinite arma uiris et cedite ferro.' A 9.621 Talia iactantem dictis ac dira canentem A 9.622 non tulit Ascanius neruoque obuersus equino A 9.623 contendit telum diuersaque bracchia ducens A 9.624 constitit, ante Iouem supplex per uota precatus: A 9.625 'Iuppiter omnipotens, audacibus adnue coeptis. A 9.626 Ipse tibi ad tua templa feram sollemnia dona A 9.627 et statuam ante aras aurata fronte iuuencum A 9.628 candentem pariterque caput cum matre ferentem, A 9.629 iam cornu petat et pedibus qui spargat harenam.' A 9.630 Audiit et caeli Genitor de parte serena A 9.631 intonuit laeuum, sonat una fatifer arcus: A 9.632 effugit horrendum stridens adducta sagitta A 9.633 perque caput Remuli uenit et caua tempora ferro A 9.634 traicit. 'I, uerbis uirtutem inlude superbis! A 9.635 His capti Phryges haec Rutulis responsa remittunt.' A 9.636 Hoc tantum Ascanius. Teucri clamore sequuntur A 9.637 laetitiaque fremunt animosque ad sidera tollunt. A 9.638 Aetheria tum forte plaga crinitus Apollo A 9.639 desuper Ausonias acies urbemque uidebat, A 9.640 nube sedens, atque his uictorem adfatur Iulum: A 9.641 'Macte noua uirtute, puer: sic itur ad astra, A 9.642 dis genite et geniture deos. Iure omnia Bella A 9.643 gente sub Assaraci fato uentura resident, A 9.644 nec te Troia capit.' Simul haec effatus ab alto A 9.645 aethere se misit, spirantis dimouet auras A 9.646 Ascaniumque petit. Forma tum uertitur oris A 9.647 antiquum in Buten; hic Dardanio Anchisae A 9.648 armiger ante fuit fidusque ad limina custos, A 9.649 tum comitem Ascanio pater addidit. Ibat Apollo A 9.650 omnia longaeuo similis, uocemque coloremque A 9.651 et crinis albos et saeua sonoribus arma, A 9.652 atque his ardentem dictis adfatur Iulum: A 9.653 'Sit satis, Aenide, telis impune Numanum A 9.654 oppetiisse tuis; primam hanc tibi magnus, Apollo A 9.655 concedit laudem et paribus non inuidet armis: A 9.656 cetera parce, puer, bello.' Sic orsus Apollo A 9.657 mortalis medio aspectus sermone reliquit A 9.658 et procul in tenuem ex oculis euanuit auram. A 9.659 Agnouere deum proceres diuinaque tela A 9.660 Dardanidae pharetramque fuga sensere sonantem. A 9.661 Ergo auidum pugnae dictis ac numine Phoebi A 9.662 Ascanium prohibent, ipsi in certamina rursus A 9.663 succedunt animasque in aperta pericula mittunt. A 9.664 It clamor totis per propugnacula muris, A 9.665 intendunt acris arcus armentaque torquent. A 9.666 Sternitur omne solum telis, tum scuta cauaeque A 9.667 dant sonitum flictu galeae, pugna aspera surgit: A 9.668 quantus ab occasu ueniens pluuialibus Haedis A 9.669 uerberat imber humum, quam multa grandine nimbi A 9.670 in uada praecipitant, cum Iuppiter horridus austris A 9.671 torquet aquosam hiemem et caelo caua nubila rumpit. A 9.672 Pandarus et Bitias, Idaeo Alcanore creti, A 9.673 quos Iouis eduxit luco siluestris Iaera A 9.674 abietibus iuuenes patriis et montibus aequos, A 9.675 portam, quae ducis imperio commissa, recludunt, A 9.676 freti animis, ultroque inuitant moenibus hostem. A 9.677 Ipsi intus dextra ac laeua pro turribus adstant, A 9.678 armati ferro et cristis capita alta corusci: A 9.679 quales aeriae liquentia flumina circum, A 9.680 siue Padi ripis Athesim seu propter amoenum, A 9.681 consurgunt geminae quercus intonsaque caelo A 9.682 attolunt capita et sublimi uertice nutant. A 9.683 inrumpunt aditus Rutuli ut uidere patentis A 9.684 continuo Quercens et pulcher Aquiculus armis A 9.685 et praeceps animi Tmarus et Mauortius Haemon A 9.686 agminibus totis: at uersi terga dedere A 9.687 aut ipso portae posuere in limine uitam. A 9.688 Tum magis increscunt animis discordibus irae; A 9.689 et iam collecti Troes glomerantur eodem A 9.690 et conferre manum et procurrere longius audent. A 9.691 Ductori Turno diuersa in parte furenti A 9.692 turbantique uiros perfertur nuntius, hostem A 9.693 feruere caede noua et portas praebere patentis. A 9.694 Deserit ceptum atque immani concitus ira A 9.695 Dardaniam ruit ad portam fratresque superbos. A 9.696 Et primum Antiphaten, is enim se primus agebat, A 9.697 Thebana de matre nothum Sarpedonis alti, A 9.698 coniecto sternit iaculo; uolat Itala cornus A 9.699 aera per tenerum stomachoque infixa sub altum A 9.700 pectus abit: reddit specus atri uolneris undam A 9.701 spumantem, et fixo ferrum in pulmone tepescit. A 9.702 Tum Meropem atque Erymanta manu, tum stemit Aphi A 9.703 tum Bitian ardentem oculis animisque frementem A 9.704 non iaculo, neque enim iaculo uitam ille dedisset, A 9.705 sed magnum stridens contorta phalarica uenit, A 9.706 fulminis acta modo, quam nec duo taurea terga A 9.707 nec duplici squama lorica fidelis et auro A 9.708 sustinuit: conlapsa ruunt immania membra. A 9.709 Dat tellus gemitum, et clipeum super intonat ingens. A 9.710 Talis in Euboico Baiarum litore quondam A 9.711 saxea pila cadit, magnis quam molibus ante A 9.712 constructam ponto iaciunt; sic illa ruinam A 9.713 prona trahit penitusque uadis inlisa recumbit: A 9.714 miscent se maria, et nigrae attolluntur harenae; A 9.715 tum sonitu Prochyta alta tremit durumque cubile A 9.716 Inarime Iouis imperiis imposta Typhoeo. A 9.717 Hic Mars armipotens animum uiresque Latinis A 9.718 addidit et stimulos acris sub pectore uertit A 9.719 immisitque Fugam Teucris atrumque Timorem. A 9.720 Undique conueniunt, quoniam data copia pugnae A 9.721 bellatorque animo deus incidit. A 9.722 Pandarus ut fuso germanum corpore cernit A 9.723 et quo sit fortuna loco, qui casus agat res, A 9.724 portam ui magna conuerso cardine torquet, A 9.725 obnixus latis umeris, multosque suorum A 9.726 moenibus exclusos duro in certamine linquit; A 9.727 ast alios secum includit recipitque ruentis, A 9.728 demens, qui Rutulum in medio non agmine regem A 9.729 uiderit inrumpentem ultroque incluserit urbi, A 9.730 immanem ueluti pecora inter inertia tigrim A 9.731 Continuo noua lux oculis effulsit, et arma A 9.732 horrendum sonuere; tremunt in uertice cristae A 9.733 sanguineae, clipeoque micantia fulmina mittit: A 9.734 agnoscunt faciem inuisam atque immania membra A 9.735 turbati subito Aeneadae. Tum Pandarus ingens A 9.736 emicat et mortis fraternae feruidus ira A 9.737 effatur: 'Non haec dotalis regia Amatae, A 9.738 nec muris cohibet patriis media Ardea Turnum. A 9.739 Castra inimica uides; nulla hinc exire potestas.' A 9.740 Olli subridens sedato pectore Turnus: A 9.741 'Incipe, siqua animo uirtus, et consere dextram: A 9.742 hic etiam inuentum Priamo narrabis Achillem.' A 9.743 Dixerat. Ille rudem nodis et cortice crudo A 9.744 intorquet summis adnixus uiribus hastam: A 9.745 excepere aurae uolnus; Saturnia Iuno A 9.746 detorsit ueniens, portaeque infigitur hasta. A 9.747 'At non hoc telum, mea quod ui dextera uersat, A 9.748 effugies; neque enim is teli nec uolneris auctor.' A 9.749 Sic ait et sublatum alte consurgit in ensem A 9.750 et mediam ferro gemina inter tempora frontem A 9.751 diuidit inpubesque immani uolnere malas. A 9.752 Fit sonus, ingenti concussa est pondere tellus: A 9.753 conlapsos artus atque arma cruenta cerebro A 9.754 sternit humi moriens, atque illi partibus aequis A 9.755 huc caput atque illuc umero ex utroque pependit. A 9.756 Diffugiunt uersi trepida formidine Troes: A 9.757 et si continuo uictorem ea cura subisset, A 9.758 rumpere claustra manu sociosque immittere portis, A 9.759 ultimus ille dies bello gentique fuisset; A 9.760 sed furor ardentem caedisque insana cupido A 9.761 egit in aduersos. A 9.762 Principio Phalerim et succiso poplite Gygen A 9.763 excipit; hinc raptas fugientibus ingerit hastas A 9.764 in tergum, Iuno uires animumque ministrat; A 9.765 addit Halym comitem et confixa Phegea parma, A 9.766 ignaros deinde in muris Martemque cientis A 9.767 Alcandrumque Haliumque Noemonaque Prytanimque. A 9.768 Lyncea tendentem contra sociosque uocantem A 9.769 uibranti gladio conixus ab aggere dexter A 9.770 occupat; huic uno desectum comminus ictu A 9.771 cum galea longe iacuit caput. Inde ferarum A 9.772 uastatorem Amycum, quo non felicior alter A 9.773 ungere tela manu ferrumque armare ueneno, A 9.774 et Clytium Aeoliden et amicum Crethea Musis, A 9.775 Crethea Musarum comitem, cui carmina semper A 9.776 et citharae cordi numerosque intendere neruis. A 9.777 [Semper equos atque arma uirum pugnasque canebat.] A 9.778 Tandem ductores audita caede suorum A 9.779 conueniunt Teucri, Mnestheus acerque Serestus, A 9.780 palantisque uident socios hostemque receptum. A 9.781 Et Mnestheus: 'Quo deinde fugam, quo tenditis?' inquit. A 9.782 'Quos alios muros, quae iam ultra moenia habetis? A 9.783 Unus homo et uestris, o ciues, undique saeptus A 9.784 aggeribus tantas strages inpune per urbem A 9.785 ediderit, iuuenum primos tot miserit Orco? A 9.786 Non infelicis patriae ueterumque deorum A 9.787 et magni Aeneae, segnes, miseretque pudetque?' A 9.788 Talibus accensi firmantur et agmine denso A 9.789 consistunt. Turnus paulatim excedere pugna A 9.790 et fluuium petere ac partem, quae cingitur unda A 9.791 acrius hoc Teucri clamore incumbere magno A 9.792 et glomerare manum. Ceu saeuum turba leonem A 9.793 cum telis premit infensis, at territus ille, A 9.794 asper, acerba tuens, retro redit, et neque terga A 9.795 ira dare aut uirtus patitur, nec tendere contra A 9.796 ille quidem hoc cupiens potis est per tela uirosque: A 9.797 haud aliter retro dubius uestigia Turnus A 9.798 improperata refert, et mens exaestuat ira. A 9.799 Quin etiam bis tum medios inuaserat hostis, A 9.800 bis confusa fuga per muros agmina uertit; A 9.801 sed manus e castris propere coit omnis in unum, A 9.802 nec contra uires audet Saturnia Iuno A 9.803 sufficere, aeriam caelo nam Iuppiter Irim A 9.804 demisit germanae haud mollia iussa ferentem, A 9.805 ni Turnus cedat Teucrorum moenibus altis. A 9.806 Ergo nec clipeo iuuenis subsistere tantum A 9.807 dextra ualet: iectis sic undique telis A 9.808 obruitur. Strepit adsiduo caua tempora circum A 9.809 tinnitu galea, et saxis solida aera fatiscunt, A 9.810 discussaeque iubae capiti, nec sufficit umbo A 9.811 ictibus: ingeminant hastis et Troes et ipse A 9.812 fulmineus Mnestheus. Tum toto corpore sudor A 9.813 liquitur et piceum, nec respirare potestas, A 9.814 flumen agit; fessos quatit aeger anhelitus artus. A 9.815 Tum demum praeceps saltu sese omnibus armis A 9.816 in fluuiam dedit: ille suo cum gurgite flauo A 9.817 accepit uenientem ac mollibus extulit undis A 9.818 et laetum sociis abluta caede remisit. A 10. 1 Panditur interea domus omnipotentis Olympi, A 10. 2 conciliumque uocat diuum pater atque hominum rex A 10. 3 sideream in sedem, terras unde arduus omnis A 10. 4 castraque Dardanidum adspectat populosque Latinos. A 10. 5 Considunt tectis bipatentibus, incipit ipse: A 10. 6 'Caelicolae magni, quianam sententia uobis A 10. 7 uersa retro tantumque animis certatis iniquis? A 10. 8 Abnueram bello Italiam concurrere Teucris. A 10. 9 Quae contra uetitum discordia? Quis metus aut hos A 10. 10 aut hos arma sequi ferrumque lacessere suasit? A 10. 11 Adueniet iustum pugnae, ne arcessite, tempus, A 10. 12 cum fera Karthago Romanis arcibus olim A 10. 13 exitium magnum atque Alpes immittet apertas: A 10. 14 tum certare odiis, tum res rapuisse licebit. A 10. 15 Nunc sinite et placitum laeti componite foedus.' A 10. 16 Iuppiter haec paucis; at non Uenus aurea contra A 10. 17 pauca refert: A 10. 18 'O pater, O hominum rerumque aeterna potestas! A 10. 19 Namque aliud quid sit, quod iam implorare queamus? A 10. 20 Cernis ut insultent Rutulli Turnusque [feratur A 10. 21 per medios insignis equis tumidusque] secundo A 10. 22 Marte ruat? Non clausa tegunt iam moenia Teucros: A 10. 23 quin intra portas atque ipsis proelia miscent A 10. 24 aggeribus moerorum et inundant sanguine fossas. A 10. 25 Aeneas ignarus abest. Numquamne leuari A 10. 26 obsidione sines? Muris iterum imminet hostis A 10. 27 nascentis Troiae [nec non exercitus alter;] A 10. 28 atque iterum in Teucros Aetolis surgit ab Arpis A 10. 29 Tydides. Equidem credo, mea uolnera restant A 10. 30 et tua progenies mortalia demoror arma. A 10. 31 Si sine pace tua atque inuito numine Troes A 10. 32 Italiam petiere, luant peccata neque illos A 10. 33 iuueris auxilio; sin tot responsa secuti, A 10. 34 quae superi manesque dabant: cur nunc tua quisquam A 10. 35 uertere iussa potest aut cur roua condere fata? A 10. 36 Quid repetem exustas Erychlo in litore classes, A 10. 37 quid tempestatum regem uentosque furentis A 10. 38 Aeolia excitos aut actam nubibus Irim? A 10. 39 Nunc etiam manis, haec intemptata manebat A 10. 40 sors rerum, mouet et superis immissa repente A 10. 41 Allecto, medias Italum bacchata per urbes. A 10. 42 Nil super imperio moueor: sperauimus ista, A 10. 43 dum fortuna fuit; uincant quos uincere mauis. A 10. 44 Si nulla est regio, Teucris quam det tua coniunx A 10. 45 dura, per euersae, genitor, fumantia Troiae A 10. 46 exscidia obtestor, liceat dimittere ab armis A 10. 47 incolumem Ascanium, liceat superesse nepotem. A 10. 48 Aeneas sane ignotis iactetur in undis A 10. 49 et, quamcumque uiam dederit Fortuna, sequatur: A 10. 50 hunc tegere et dirae ualeam subducere pugnae. A 10. 51 Est Amathus, est celsa mihi Paphus atque Cythera A 10. 52 Idaliaeque domus: positis inglorius armis A 10. 53 exigat hic aeuum. Magna dicione iubeto A 10. 54 Karthago premat Ausoniam: nihil urbibus inde A 10. 55 obstabit Tyriis. Quid pestem euadere belli A 10. 56 iuuit et Argolicos medium fugisse per ignes A 10. 57 totque maris uastaeque exhausta pericula terrae, A 10. 58 dum Latium Teucri recidiuaque Pergama quaerunt? A 10. 59 Non satius cineres patriae insedisse supremos A 10. 60 atque solum, quo Troia fuit? Xanthum et Simoenta A 10. 61 redde, oro, miseris iterumque reuoluere casus A 10. 62 da, pater, Iliacos Teucris.' Tum regia Iuno A 10. 63 acta furore graui: 'Quid me alta silentia cogis A 10. 64 rumpere et obductum uerbis uolgare dolorem? A 10. 65 Aenean hominum quisquam diuomque subegit A 10. 66 bella sequi aut hostem regi se inferre Latino? A 10. 67 Italiam petiit fatis auctoribus, esto, A 10. 68 Cassandrae inpulsus furiis: num linquere castra A 10. 69 hortati sumus aut uitam committere uentis? A 10. 70 Num puero summam belli, num credere muros A 10. 71 Tyrrhenamque fidem, aut gentis agitare quietas? A 10. 72 Quis deus in fraudem, quae dura potentia nostra A 10. 73 egit? Ubi hic Iuno demissaue nubibus Iris? A 10. 74 Indignum est Italos Troiam circumdare flammis A 10. 75 nascentem et patria Turnum consistere terra, A 10. 76 cui Pilumnus auus, cui diua Uenilia mater: A 10. 77 quid face Troianos atra uim ferre Latinis, A 10. 78 arua aliena iugo premere atque auertere praedas? A 10. 79 Quid soceros legere et gremiis abducere pactas, A 10. 80 pacem orare manu, praefigere puppibus arma? A 10. 81 Tu potes Aenean manibus subducere Graium A 10. 82 proque uiro nebulam et uentos obtendere inanis, A 10. 83 tu potes in totidem classem conuertere nymphas: A 10. 84 nos aliquid Rutulos contra iuuisse nefandum est? A 10. 85 Aeneas ignarus abest: ignarus et absit. A 10. 86 Est Paphus Idaliumque tibi, sunt alta Cythera: A 10. 87 quid grauidam bellis urbem et corda aspera temptas? A 10. 88 Nosne tibi fluxas Phrygiae res uertere fundo A 10. 89 conamur, nos, an miseros qui Troas Achiuis A 10. 90 obiecit? Quae causa fuit, consurgere in arma A 10. 91 Europamque Asiamque et foedera soluere furto? A 10. 92 Me duce Dardanius Spartam expugnauit adulter, A 10. 93 aut ego tela dedi fouiue cupidine bella? A 10. 94 Tum decuit metuisse tuis: nunc sera querelis A 10. 95 haud iustis adsurgis et inrita iurgia iactas.' A 10. 96 Talibus orabat Iuno, cunctique fremebant A 10. 97 caelicolae adsensu uario, ceu flamina prima A 10. 98 cum deprensa fremunt siluis et caeca uolutant A 10. 99 murmura, uenturos nautis prodentia uentos. A 10.100 Tum pater omnipotens, rerum cui prima potestas, A 10.101 infit; eo dicente deum domus alta silescit A 10.102 et tremefacta solo tellus, silet arduus aether, A 10.103 tum Zephyri posuere, premit placida aequora pontus: A 10.104 'Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta. A 10.105 Quandoquidem Ausonios coniungi foedere Teucris A 10.106 haud licitum, nec uestra capit discordia finem: A 10.107 quae cuique est fortuna hodie, quam quisque secat spem, A 10.108 Tros Rutulusne fuat nullo discrimine habebo. A 10.109 Seu fatis Italum castra obsidione tenentur A 10.110 siue errore malo Troiae monitisque sinistris. A 10.111 Nec Rutulos soluo: sua cuique exorsa laborem A 10.112 fortunamque ferent. Rex Iuppiter omnibus idem. A 10.113 Fata uiam inuenient.' Stygii per flumina fratris, A 10.114 per pice torrentis atraque uoragine ripas A 10.115 adnuit et totum nutu tremefecit Olympum. A 10.116 Hic finis fandi. Solio tum Iuppiter aureo A 10.117 surgit, caelicolae medium quem ad limina ducunt. A 10.118 Interea Rutuli portis circum omnibus instant A 10.119 sternere caede uiros et moenia cingere flammis. A 10.120 At legio Aeneadum uallis obsessa tenetur, A 10.121 nec spes ulla fugae. Miseri stant turribus altis A 10.122 nequiquam et rara muros cinxere corona A 10.123 Asius Imbrasides Hicetaoniusque Thymoetes A 10.124 Assaracique duo et senior cum Castore Thymbris, A 10.125 prima acies; hos germani Sarpedonis ambo A 10.126 et Clarus et Thaemon Lycia comitantur ab alta. A 10.127 Fert ingens toto conixus corpore saxum, A 10.128 haud partem exiguam montis, Lyrnesius Acmon, A 10.129 nec Clytio genitore minor nec fratre Menestheo. A 10.130 Hi iaculis, illi certant defendere saxis A 10.131 molirique ignem neruoque aptare sagittas. A 10.132 Ipse inter medios, Ueneris iustissima cura, A 10.133 Dardanius caput ecce puer detectus honestum, A 10.134 qualis gemma micat, fuluum quae diuidit aurum, A 10.135 aut collo decus aut capiti; uel quale per artem A 10.136 inclusum buxo aut Oricia terebintho A 10.137 lucet ebur; fusos ceruix cui lactea crinis A 10.138 accipit et molli subnectens circulus auro. A 10.139 Te quoque magnanimae uiderunt, Ismare, gentes A 10.140 uolnera dirigere et calamos armare ueneno, A 10.141 Maeonia generose domo, ubi pinguia culta A 10.142 exercentque uiri Pactolusque inrigat auro. A 10.143 Adfuit et Mnestheus, quem pulsi pristina Turni A 10.144 aggere moerorum sublimem gloria tollit, A 10.145 et Capys: hinc nomen Campanae ducitur urbi. A 10.146 Illi inter sese duri certamina belli A 10.147 contulerant: media Aeneas freta nocte secabat. A 10.148 Namque ut ab Euandro castris ingressus Etruscis A 10.149 regem adit et regi memorat nomenque genusque, A 10.150 quidue petat quidue ipse ferat, Mezentius arma A 10.151 quae sibi conciliet, uiolentaque pectora Turni A 10.152 edocet, humanis quae sit fiducia rebus A 10.153 admonet immiscetque preces: haud fit mora, Tarchon A 10.154 iungit opes foedusque ferit; tum libera fati A 10.155 classem conscendit iussis gens Lydia diuom, A 10.156 externo commissa duci. Aeneia puppis A 10.157 prima tenet, rostro Phrygios subiuncta leones, A 10.158 imminet Ida super, profugis gratissima Teucris. A 10.159 Hic magnus sedet Aeneas secumque uolutat A 10.160 euentus belli uarios, Pallasque sinistro A 10.161 adfixus lateri iam quaerit sidera, opacae A 10.162 noctis iter, iam quae passus terraque marique. A 10.163 Pandite nunc Helicona, deae, cantusque mouete, A 10.164 quae manus interea Tuscis comitetur ab oris A 10.165 Aenean armetque rates pelagoque uehatur. A 10.166 Massicus aerata princeps secat aequora tigri: A 10.167 sub quo mille manus iuuenum, qui moenia Clusi A 10.168 quique urbem liquere Cosas, quis tela sagittae A 10.169 gorytique leues umeris et letifer arcus. A 10.170 Una toruus Abas: huic totum insignibus armis A 10.171 agmen et aurato fulgebat Apolline puppis. A 10.172 Sescentos illi dederat Populonia mater A 10.173 expertos belli iuuenes, ast Ilua trecentos A 10.174 insula inexhaustis Chalybum generosa metallis. A 10.175 Tertius ille hominum diuomque interpres Asilas, A 10.176 cui pecudum fibrae, caeli cui sidera parent A 10.177 et linguae uolucrum et praesagi fulminis ignes, A 10.178 mille rapit densos acie atque horrentibus hastis. A 10.179 Hos parere iubent Alpheae ab origine Pisae, A 10.180 urbs Etrusca solo. Sequitur pulcherrimus Astur, A 10.181 Astur equo fidens et uersicoloribus armis. A 10.182 Tercentum adiciunt (mens omnibus una sequendi) A 10.183 qui Caerete domo, qui sunt Minionis in aruis, A 10.184 et Pyrgi ueteres intempestaeque Grauiscae. A 10.185 Non ego te, Ligurum ductor fortissime bello, A 10.186 transierim, Cinyre, et paucis comitate Cupauo, A 10.187 cuius olorinae surgunt de uertice pennae, A 10.188 crimen, Amor, uestrum formaeque insigne paternae. A 10.189 Namque ferunt luctu Cycnum Phaethontis amati, A 10.190 populeas inter frondes umbramque sororum A 10.191 dum canit et maestum Musa solatur amorem, A 10.192 canentem molli pluma duxisse senectam, A 10.193 linquentem terras et sidera uoce sequentem. A 10.194 Filius, aequalis comitatus classe cateruas, A 10.195 ingentem remis Centaurum promouet: ille A 10.196 instat aquae saxumque undis immane minatur A 10.197 arduus et longa sulcat maria alta carina. A 10.198 Ille etiam patriis agmen ciet Ocnus ab oris, A 10.199 fatidicae Mantus et Tusci filius amnis, A 10.200 qui muros matrisque dedit tibi, Mantua, nomen, A 10.201 Mantua, diues auis; sed non gemls omnibus unum: A 10.202 gens illi triplex, populi sub gente quaterni, A 10.203 ipsa caput populis, Tusco de sanguine uires. A 10.204 Hinc quoque quingentos in se Mezentius armat, A 10.205 quos patre Benaco uelatus harundine glauca A 10.206 Mincius infesta ducebat in aequora pinu. A 10.207 It grauis Aulestes centenaque arbore fluctum A 10.208 uerberat adsurgens, spumant uada marmore uerso. A 10.209 Hunc uehit immanis Triton et caerula concha A 10.210 exterrens freta, cui laterum tenus hispida nanti A 10.211 frons hominem praefert, in pristim desinit aluus: A 10.212 spumea semifero sub pectore murmurat unda. A 10.213 Tot lecti proceres ter denis nauibus ibant A 10.214 subsidio Troiae et campos salis aera secabant. A 10.215 Iamque dies caelo concesserat almaque curru A 10.216 noctiuago Phoebe medium pulsabat Olympum: A 10.217 Aeneas (neque enim membris dat cura quietem) A 10.218 ipse sedens clauumque regit uelisque ministrat. A 10.219 Atque illi medio in spatio chorus ecce suarum A 10.220 occurrit comitum: nymphae, quas alma Cybebe A 10.221 numen habere maris nymphasque e nauibus esse A 10.222 iusserat, innabant pariter fluctusque secabant, A 10.223 quot prius aeratae steterant ad litora prorae. A 10.224 Agnoscunt longe regem lustrantque choreis, A 10.225 quarum quae fandi doctissima Cymodocea A 10.226 pone sequens dextra puppim tenet ipsaque dorso A 10.227 eminet ac laeua tacitis subremigat undis, A 10.228 tum sic ignarum adloquitur: 'Uigilasne, deum gens, A 10.229 Aenea? Uigila et uelis immitte rudentis. A 10.230 Nos sumus, Idaeae sacro de uertice pinus, A 10.231 nunc pelagi nymphae, classis tua Perfidus ut nos A 10.232 praecipitis ferro Rutulus flammaque premebat, A 10.233 rupimus inuitae tua uincula teque per aequor A 10.234 quaerimus. Hanc Genetrix faciem miserata refecit A 10.235 et dedit esse deas aeuumque agitare sub undis. A 10.236 At puer Ascanius muro fossisque tenetur A 10.237 tela inter media atque horrentis Marte Latinos. A 10.238 Iam loca iussa tenent forti permixtus Etrusco A 10.239 Arcas eques: medias illis opponere turmas, A 10.240 ne castris iungant, certast sententia Turno. A 10.241 Surge age et Aurora socios ueniente uocari A 10.242 primus in arma iube et clipeum cape, quem dedit ipse A 10.243 inuictum Ignipotens atque oras ambiit auro. A 10.244 Crastina lux, mea si non inrita dicta putaris, A 10.245 ingentis Rutulae spectabit caedis aceruos.' A 10.246 Dixerat, et dextra discedens impulit altam A 10.247 haud ignara modi puppim: fugit illa per undas A 10.248 ocior et iaculo et uentos aequante sagitta. A 10.249 Inde aliae celerant cursus. Stupet inscius ipse A 10.250 Tros Anchisiades; animos tamen omine tollit. A 10.251 Tum breuiter super adspectans conuexa precatur: A 10.252 'Alma parens Idaea deum, cui Dindyma cordi A 10.253 turrigeraeque urbis biiugique ad frena leones, A 10.254 tu mihi nunc pugnae princeps, tu rite propinques A 10.255 augurium Phrygibusque adsis pede, diua, secundo.' A 10.256 Tantum effatus. Et interea reuoluta rubebat A 10.257 matura iam luce dies noctemque fugarat: A 10.258 principio sociis edicit, signa sequantur A 10.259 atque animos aptent armis pugnaeque parent se. A 10.260 Iamque in conspectu Teucros habet et sua castra, A 10.261 stans celsa in puppi; clipeum cum deinde sinistra A 10.262 extulit ardentem. Clamorem ad sidera tollunt A 10.263 Dardanidae e muris, spes addita suscitat iras, A 10.264 tela manu iaciunt: quales sub nubibus atris A 10.265 Strymoniae dant signa grues atque aethera tranant A 10.266 cum sonitu fugiuntque notos clamore secundo. A 10.267 At Rutulo regi ducibusque ea mira uideri A 10.268 Ausoniis, donec uersas ad litora puppes A 10.269 respiciunt totumque adlabi classibus aequor. A 10.270 Ardet apex capiti cristisque a uertice flamma A 10.271 funditur et uastos umbo uomit aureus ignes: A 10.272 non secus ac liquida siquando nocte cometae A 10.273 sanguinei lugubre rubent aut Sirius ardor, A 10.274 ille sitim morbosque ferens mortalibus aegris, A 10.275 nascitur et laeuo contristat lumine caelum. A 10.276 Haud tamen audaci Turno fiducia cessit A 10.277 litora praecipere et uenientis pellere terra. A 10.278 [ultro animos tollit dictis atque increpat ultro] A 10.279 'Quod uotis optastis, adest, perfringere dextra; A 10.280 in manibus Mars ipse uiris. Nunc coniugis esto A 10.281 quisque suae tectique memor, nunc magna referto A 10.282 facta, patrum laudes. Ultro occurramus ad undam, A 10.283 dum trepidi egressisque labant uestigia prima. A 10.284 Audentis Fortuna iuuat,' A 10.285 haec ait et secum uersat, quos ducere contra A 10.286 uel quibus obsessos possit concredere muros. A 10.287 Interea Aeneas socios de puppibus altis A 10.288 pontibus exponit. Multi seruare recursus A 10.289 languentis pelagi et breuibus se credere saltu, A 10.290 per remos alii. Speculatus litora Tarchon, A 10.291 qua uada non sperat nec fracta remurmurat unda, A 10.292 sed mare inoffensum crescenti adlabitur aestu, A 10.293 aduertit subito proram sociosque precatur: A 10.294 'Nunc, o lecta manus, ualidis incumbite remis; A 10.295 tollite, ferte rates; inimicam findite rostris A 10.296 hunc terram, sulcumque sibi premat ipsa carina. A 10.297 Frangere nec tali puppim statione recuso A 10.298 arrepta tellure semel.' Quae talia postquam A 10.299 effatus Tarchon, socii consurgere tonsis A 10.300 spumantisque rates aruis inferre Latinis, A 10.301 donec rostra tenent siccum et sedere carinae A 10.302 omnes innocuae, sed non puppis tua, Tarchon. A 10.303 Namque inflicta uadis dorso dum pendet iniquo, A 10.304 anceps sustentata diu fluctusque fatigat, A 10.305 soluitur atque uiros mediis exponit in undis A 10.306 fragmina remorum quos et fluitantia transtra A 10.307 impediunt, retrahitque pedem simul unda relabens. A 10.308 Nec Turnum segnis retinet mora, sed rapit acer A 10.309 totam aciem in Teucros et contra in litore sistit. A 10.310 Signa canunt. Primus turmas inuasit agrestis A 10.311 Aeneas, omen pugnae, strauitque Latinos A 10.312 occiso Therone, uirum qui maximus ultro A 10.313 Aenean petit: huic gladio perque aerea suta, A 10.314 per tunicam squalentem auro latus haurit apertum. A 10.315 Inde Lichan ferit, exsectum iam matre perempta A 10.316 et tibi, Phoebe, sacrum: casus euadere ferri A 10.317 quo licuit paruo? Nec longe Cissea durum A 10.318 immanemque Gyan, sternentis agmina claua, A 10.319 deiecit Leto: nihil illos Herculis arma A 10.320 nec ualidae iuuere manus genitorque Melampus, A 10.321 Alcidae comes usque grauis dum terra labores A 10.322 praebuit. Ecce Pharo, uoces dum iactat inertis, A 10.323 intorquens iaculum clamanti sistit in ore. A 10.324 Tu quoque, flauentem prima lanugine malas A 10.325 dum sequeris Clytium infelix, noua gaudia, Cydon, A 10.326 Dardania stratus dextra, securus amorum, A 10.327 qui iuuenum tibi semper erant, miserande iaceres, A 10.328 ni fratrum stipata cohors foret obuia, Phorci A 10.329 progenies, septem numero, septenaque tela A 10.330 coniciunt; partim galea clipeoque resultant A 10.331 inrita, deflexit partim stringentia corpus A 10.332 alma Uenus. Fidum Aeneas adfatur Achaten: A 10.333 'Suggere tela mihi: non ullum dextera frustra A 10.334 torserit in Rutulos, steterunt quae in corpore Graium A 10.335 Iliacis campis.' Tum magnam corripit hastam A 10.336 et iacit: illa uolans clipei transuerberat aera A 10.337 Maeonis et thoraca simul cum pectore rumpit. A 10.338 Huic frater subit Alcanor fratremque ruentem A 10.339 sustentat dextra: traiecto missa lacerto A 10.340 protinus hasta fugit seruatque cruenta tenorem, A 10.341 dexteraque ex umero neruis moribunda pependit. A 10.342 Tum Numitor iaculo fratris de corpore rapto A 10.343 Aenean petiit; sed non et figere contra A 10.344 est licitum, magnique femur perstrinxit Achatae. A 10.345 Hic Curibus fidens primaeuo corpore Clausus A 10.346 aduenit et rigida Dryopem ferit eminus hasta A 10.347 sub mentum grauiter pressa pariterque loquentis A 10.348 uocem animamque rapit traiecto gutture; at ille A 10.349 fronte ferit terram et crassum uomit ore cruorem. A 10.350 Tres quoque Threicios Boreae de gente suprema A 10.351 et tris, quos Idas pater et patria Ismara mittit, A 10.352 per uarios sternit casus. Accurrit Halaesus A 10.353 Auruncaeque manus, subit et Neptunia proles, A 10.354 insignis Messapus equis. Expellere tendunt A 10.355 nunc hi, nunc illi; certatur limine in ipso A 10.356 Ausoniae. Magno discordes aethere uenti A 10.357 proelia ceu tollunt animis et uiribus aequis; A 10.358 non ipsi inter se, non nubila, non mare cedit; A 10.359 anceps pugna diu, stant obnixa omnia contra: A 10.360 haud aliter Troianae acies aciesque Latinae A 10.361 concurrunt; haeret pede pes densusque uiro uir. A 10.362 At parte ex alia, qua saxa rotantia late A 10.363 impulerat torrens arbustaque diruta ripis, A 10.364 Arcadas insuetos acies inferre pedestris A 10.365 ut uidit Pallas Latio dare terga sequaci A 10.366 (aspera quis natura loci dimittere quando A 10.367 suasit equos), unum quod rebus restat egenis, A 10.368 nunc prece, nunc dictis uirtutem accendit amaris: A 10.369 'Quo fugitis, socii? Per uos et fortia facta, A 10.370 per ducis Euandri nomen deuictaque bella A 10.371 Opemque meam, patriae quae nunc subit aemula laudi, A 10.372 fidite ne pedibus. Ferro rumpenda per hostis A 10.373 est uia. Qua globus ille uirum densissimus urget, A 10.374 hac uos et Pallanta ducem patria alta reposcit. A 10.375 Numina nulla premunt, mortali urgemur ab hoste A 10.376 mortales, totidem nobis animaeque manusque. A 10.377 Ecce, maris magna claudit nos obice pontus, A 10.378 deest iam terra fugae: pelagus Troiamne petemus?' A 10.379 Haec ait et medius densos prorumpit in hostis. A 10.380 Obuius huic primum, fatis adductus iniquis, A 10.381 fit Lagus. Hunc, magno uellit dum pondere saxum, A 10.382 intorto figit telo, discrimina costis A 10.383 per medium qua spina dabat, hastamque receptat A 10.384 ossibus haerentem. Quem non super occupat Hisbo, A 10.385 ille quidem hoc sperans: nam Pallas ante ruentem, A 10.386 dum furit, incautum crudeli morte sodalis A 10.387 excipit atque ensem tumido in pulmone recondit. A 10.388 Hinc Sthenium petit et Rhoeti de gente uetusta A 10.389 Anchemolum, thalamos ausum incestare nouercae. A 10.390 Uos etiam, gemini, Rutulis cecidistis in agris, A 10.391 Daucia, Laride Thymberque, simillima proles, A 10.392 indiscreta suis gratusque parentibus error; A 10.393 at nunc dura dedit uobis discrimina Pallas: A 10.394 nam tibi, Thymbre, caput Euandrius abstulit ensis; A 10.395 te decisa suum, Laride, dextera quaerit A 10.396 semianimesque micant digiti ferrumque retractant. A 10.397 Arcadas accensos monitu et praeclara tuentis A 10.398 facta uiri mixtus dolor et pudor armat in hostis. A 10.399 Tum Pallas biiugis fugientem Rhoetea praeter A 10.400 traicit. Hoc spatium tantumque morae fuit Ilo; A 10.401 Ilo namque procul ualidam direxerat hastam, A 10.402 quam medius Rhoeteus intercipit, optime Teuthra, A 10.403 te fugiens fratremque Tyren, curruque uolutus A 10.404 caedit semianimis Rutulorum calcibus arua. A 10.405 Ac uelut optato uentis aestate coortis A 10.406 dispersa immittit siluis incendia pastor, A 10.407 correptis subito mediis extenditur una A 10.408 horrida per latos acies Uolcania campos; A 10.409 ille sedens uictor flammas despectat ouantis: A 10.410 non aliter socium uirtus coit omnis in unum A 10.411 teque iuuat, Palla. Sed bellis acer Halaesus A 10.412 tendit in aduersos seque in sua conligit arma. A 10.413 Hic mactat Ladona Pheretaque Demodocumque, A 10.414 Strymonio dextram fulgenti deripit ense A 10.415 elatam in iugulum, saxo ferit ora Thoantis A 10.416 ossaque dispersit cerebro permixta cruento. A 10.417 Fata canens siluis genitor celarat Halaesum: A 10.418 ut senior leto canentia lumina soluit, A 10.419 iniecere manum Parcae telisque sacrarunt A 10.420 Euandri. Quem sic Pallas petit ante precatus: A 10.421 'Da nunc, Thybri pater, ferro, quod missile libro, A 10.422 fortunam atque uiam duri per pectus Halaesi. A 10.423 Haec arma exuuiasque uiri tua quercus habebit.' A 10.424 Audiit illa deus: dum texit Imaona Halaesus, A 10.425 Arcadio infelix telo dat pectus inermum. A 10.426 At non caede uiri tanta perterrita Lausus, A 10.427 pars ingens belli, sinit agmina: primus Abantem A 10.428 oppositum interimit, pugnae nodumque moramque. A 10.429 Sternitur Arcadiae proles, sternuntur Etrusci A 10.430 et uos, O Grais imperdita corpora, Teucri. A 10.431 Agmina concurrunt ducibusque et uiribus aequis. A 10.432 Extremi addensent acies nec turba moueri A 10.433 tela manusque sinit. Hinc Pallas instat et urget, A 10.434 hinc contra Lausus, nec multum discrepat aetas: A 10.435 egregii forma, sed quis Fortuna negarat A 10.436 in patriam reditus. Ipsos concurrere passus A 10.437 haud tamen inter se magni regnator Olympi: A 10.438 mox illos sua fata manent maiore sub hoste. A 10.439 Interea soror alma monet succedere Lauso A 10.440 Turnum, qui uolucri curru medium secat agmen. A 10.441 Ut uidit socios: 'Tempus desistere pugnae; A 10.442 solus ego in Pallanta feror, soli mihi Pallas A 10.443 debetur; cuperem ipse parens spectator adesset.' A 10.444 Haec ait, et socii cesserunt aequore iusso. A 10.445 At Rutulum abscessu iuuenis tum iussa superba A 10.446 miratus stupet in Turno corpusque per ingens A 10.447 lumina uoluit obitque truci procul omnia uisus A 10.448 talibus et dictis it contra dicta tyranni: A 10.449 'Aut spoliis ego iam raptis laudabor opimis A 10.450 aut leto insigni: sorti pater aequus utrique est. A 10.451 Tolle minas.' Fatus medium procedit in aequor. A 10.452 Frigidus Arcadibus coit in praecordia sanguis. A 10.453 Desiluit Turnus biiugis, pedes apparat ire A 10.454 comminus; utque leo, specula cum uidit ab alta A 10.455 stare procul campis meditantem in proelia taurum, A 10.456 aduolat: haud alia est Turni uenientis imago. A 10.457 Hunc ubi contiguum missae fore credidit hastae, A 10.458 ire prior Pallas, siqua fors adiuuet ausum A 10.459 uiribus imparibus, magnumque ita ad aethera fatur: A 10.460 'Per patris hospitium et mensas, quas aduena adisti, A 10.461 te precor, Alcide, coeptis ingentibus adsis. A 10.462 Cernat semineci sibi me rapere arma cruenta A 10.463 uictoremque ferant morientia lumina Turni.' A 10.464 Audiit Alcides iuuenem magnumque sub imo A 10.465 corde premit gemitum lacrimasque effundit inanis. A 10.466 Tum Genitor natum dictis adfatur amicis: A 10.467 'Stat sua cuique dies, breue et inreparabile tempus A 10.468 omnibus est uitae: sed famam extendere factis, A 10.469 hoc uirtutis opus. Troiae sub moenibus altis A 10.470 tot nati cecidere deum; quin occidit una A 10.471 Sarpedon, mea progenies. Etiam sua Turnum A 10.472 fata uocant, metasque dati peruenit ad aeui.' A 10.473 Sic ait atque oculos Rutulorum reicit aruis. A 10.474 At Pallas magnis emittit uiribus hastam A 10.475 uaginaque caua fulgentem deripit ensem. A 10.476 Illa uolans umeri surgunt qua tegmina summa A 10.477 incidit atque uiam clipei molita per oras A 10.478 tandem etiam magno strinxit de corpore Turni. A 10.479 Hic Turnus ferro praefixum robur acuto A 10.480 in Pallanta diu librans iacit atque ita fatur: A 10.481 'Adspice, num mage sit nostrum penetrabile telum.' A 10.482 Dixerat; at clipeum, tot ferri terga, tot aeris, A 10.483 quem pellis totiens obeat circumdata tauri, A 10.484 uibranti cuspis medium transuerberat ictu A 10.485 loricaeque moras et pectus perforat ingens. A 10.486 Ille rapit calidum frustra de uolnere telum: A 10.487 una eademque uia sanguis animusque sequuntur. A 10.488 Corruit in uolnus, sonitum super arma dedere A 10.489 et terram hostilem moriens petit ore cruento. A 10.490 Quem Turnus super adsistens, A 10.491 'Arcades, haec,' inquit, 'memores mea dicta referte A 10.492 Euandro; qualem meruit, Pallanta remitto. A 10.493 Quisquis honos tumuli, quidquid solamen humandi est, A 10.494 largior. Haud illi stabunt Aeneia paruo A 10.495 hospitia.' Et laeuo pressit pede talia fatus A 10.496 exanimem, rapiens immania pondera baltei A 10.497 impressumque nefas, una sub nocte iugali A 10.498 caesa manus iuuenum foede thalamique cruenti, A 10.499 quae Clonus Eurytides multo caelauerat auro; A 10.500 quo nunc Turnus ouat spolio gaudetque potitus. A 10.501 Nescia mens hominum fati sortisque futurae A 10.502 et seruare modum, rebus sublata secundis! A 10.503 Turno tempus erit, magno cum optauerit emptum A 10.504 intactum Pallanta et cum spolia ista diemque A 10.505 oderit. At socii multo gemitu lacrimisque A 10.506 impositum scuto referunt Pallanta frequentes. A 10.507 O dolor atque decus magnum rediture parenti A 10.508 haec te prima dies bello dedit, haec eadem aufert, A 10.509 cum tamen ingentis Rutulorum linquis aceruos. A 10.510 Nec iam fama mali tanti, sed certior auctor A 10.511 aduolat Aeneae, tenui discrimine leti A 10.512 esse suos, uersis tempus succurrere Teucris. A 10.513 Proxima quaeque metit gladio latumque per agmen A 10.514 ardens limitem agit ferro, te, Turne, superbum A 10.515 caede Doua quaerens. Pallas, Euander, in ipsis A 10.516 omnia sunt oculis, mensae, quas aduena primas A 10.517 tunc adiit, dextraeque datae. Sulmone creatos A 10.518 quattuor hic iuuenes, totidem, quos educat Ufens, A 10.519 uiuentis rapit, inferias quos immolet umbris A 10.520 captiuoque rogi perfundat sanguine flammas. A 10.521 Inde Mago procul infensam contenderat hastam. A 10.522 Ille astu subit ac tremibunda superuolat hasta, A 10.523 et genua amplectens effatur talia supplex: A 10.524 'Per patrios manis et spes surgentis Iuli A 10.525 te precor, hanc animam serues natoque patrique. A 10.526 Est domus alta, iacent penitus defossa talenta A 10.527 caelati argenti, sunt auri pondera facti A 10.528 infectique mihi. Non hic uictoria Teucrum A 10.529 uertitur aut anima una dabit discrimina tanta.' A 10.530 Dixerat. Aeneas contra cui talia reddit: A 10.531 'Argenti atque auri memoras quae multa talenta, A 10.532 natis parce tuis. Belli commercia Turnus A 10.533 sustulit ista prior iam tum Pallante perempto. A 10.534 Hoc patris Anchisae manes, hoc sentit Iulus.' A 10.535 Sic fatus galeam laeua tenet atque reflexa A 10.536 ceruice orantis capulo tenus applicat ensem. A 10.537 Nec procul Haemonides, Phoebi Triuiaeque sacerdos, A 10.538 infula cui sacra redimibat tempora uitta, A 10.539 totus conlucens ueste atque insignibus armis. A 10.540 Quem congressus agit campo lapsumque superstans A 10.541 immolat ingentique umbra tegit; arma Serestus A 10.542 lecta refert umeris, tibi, rex Gradiue, tropaeum. A 10.543 Instaurant acies Uolcani stirpe creatus A 10.544 Caeculus et ueniens Marsorum montibus Umbro: A 10.545 Dardanides contra furit. Anxuris ense sinistram A 10.546 et totum clipei ferro deiecerat orbem; A 10.547 dixerat ille aliquid magnum uimque adfore uerbo A 10.548 crediderat caeloque animum fortasse ferebat A 10.549 canitiemque sibi et longos promiserat annos: A 10.550 Tarquitus exultans contra fulgentibus armis, A 10.551 siluicolae Fauno Dryope quem nympha crearat, A 10.552 obuius ardenti sese obtulit. Ille reducta A 10.553 loricam clipeique ingens onus impedit hasta; A 10.554 tum caput orantis nequiquam et multa parantis A 10.555 dicere deturbat terrae truncumque tepentem A 10.556 prouoluens super haec inimico pectore fatur: A 10.557 'Istic nunc, metuende, iace. Non te optima mater A 10.558 condct humi patrioque onerabit membra sepulcro: A 10.559 alitibus linquere feris aut gurgite mersum A 10.560 unda feret piscesque impasti uolnera lambent.' A 10.561 Protinus Antaeum et Lucam, prima agmina Turni, A 10.562 persequitur fortemque Numam fuluumque Camertem, A 10.563 magnanimo Uolcente satum, ditissimus agri A 10.564 qui fuit Ausonidum et tacitis regnauit Amyclis. A 10.565 Aegaeon qualis, centum cui bracchia dicunt A 10.566 centenasque manus, quinquaginta oribus ignem A 10.567 pectoribusque arsisse, Iouis cum fulmina contra A 10.568 tot paribus streperet clipeis, tot stringeret enses: A 10.569 sic toto Aeneas desaeuit in aequore uictor, A 10.570 ut semel intepuit mucro. Quin ecce Niphaei A 10.571 quadriiugis in equos aduersaque pectora tendit. A 10.572 Atque illi longe gradientem et dira frementem A 10.573 ut uidere, metu uersi retroque ruentes A 10.574 effunduntque ducem rapiuntque ad litora currus. A 10.575 Interea biiugis infert se Lucagus albis A 10.576 in medios fraterque Liger; sed frater habenis A 10.577 flectit equos, strictum rotat acer Lucagus ensem. A 10.578 Haud tulit Aeneas tanto feruore furentis: A 10.579 inruit aduersaque ingens apparuit hasta. A 10.580 Cui Liger: A 10.581 'Non Diomedis equos nec currum cernis Achillis A 10.582 aut Phrygiae campos: nunc belli finis et aeui A 10.583 his dabitur terris.' Uesano talia late A 10.584 dicta uolant Ligeri. Sed non et Troius heros A 10.585 dicta parat contra: iaculum nam torquet in hostem. A 10.586 Lucagus ut pronus pendens in uerbera telo A 10.587 admonuit biiugos, proiecto dum pede laeuo A 10.588 aptet se pugnae, subit oras hasta per imas A 10.589 fulgentis clipei, tum laeuum perforat inguen: A 10.590 excussus curru moribundus uoluitur aruis. A 10.591 Quem pius Aeneas dictis adfatur amaris: A 10.592 'Lucage, nulla tuos currus fuga segnis equorurn A 10.593 prodidit aut uanae uertere ex hostibus umbrae: A 10.594 ipse rotis saliens iuga deseris.' Haec ita fatus A 10.595 arripuit biiugos; frater tendebat inertis A 10.596 infelix palmas, curru delapsus eodem: A 10.597 'Per te, per qui te talem genuere parentes, A 10.598 uir Troiane, sine hanc animam et miserere precantis.' A 10.599 Pluribus oranti Aeneas: 'Haud talia dudum A 10.600 dicta dabas. Morere et fratrem ne desere frater.' A 10.601 Tum latebras animae pectus mucrone recludit. A 10.602 Talia per campos edebat funera ductor A 10.603 Dardanius, torrentis aquae uel turbinis atri A 10.604 more furens. Tandem erumpunt et castra relinquunt A 10.605 Ascanius puer et nequiquam obsessa iuuentus. A 10.606 Iunonem interea compellat Iuppiter ultro: A 10.607 'O germana mihi atque eadem gratissima coniunx, A 10.608 ut rebare, Uenus, nec te sententia fallit, A 10.609 Troianas sustentat opes, non uiuida bello A 10.610 dextra uiris animusque ferox patiensque pericli.' A 10.611 Cui Iuno summissa 'Quid, o pulcherrime coniunx, A 10.612 sollicitas aegram et tua tristia dicta timentem? A 10.613 Si mihi, quae quondam fuerat quamque esse decebat, A 10.614 uis in amore foret, non hoc mihi namque negares, A 10.615 omnipotens, quin et pugnae subducere Turnum A 10.616 et Dauno possem incolumem seruare parenti. A 10.617 Nunc pereat Teucrisque pio det sanguine poenas. A 10.618 Ille tamen nostra deducit origine nomen A 10.619 Pilumnusque illi quartus pater et tua larga A 10.620 saepe manu multisque onerauit limina donis.' A 10.621 Cui rex aetherii breuiter sic fatur Olympi: A 10.622 'Si mora praesentis leti tempusque caduco A 10.623 oratur iuueni meque hoc ita ponere sentis, A 10.624 tolle fuga Turnum atque instantibus eripe fatis A 10.625 hactenus indulsisse uacat. Sin altior istis A 10.626 sub precibus uenia ulla latet totumque moueri A 10.627 mutariue putas bellum, spes pascis inanis.' A 10.628 Et Iuno adlacrimans: 'Quid si, quae uoce grauaris, A 10.629 mente dares atque haec Turno rata uita maneret? A 10.630 Nunc manet insontem grauis exitus, aut ego ueri A 10.631 uana feror. Quod ut O potius formidine falsa A 10.632 ludar et in melius tua, qui potes, orsa reflectas!' A 10.633 Haec ubi dicta dedit, caelo se protinus alto A 10.634 misit, agens hiemem nimbo succincta per auras, A 10.635 Iliacamque aciem et Laurentia castra petiuit. A 10.636 Dum dea nube caua tenuem sine uiribus umbram A 10.637 in faciem Aeneae, uisu mirabile monstrum, A 10.638 Dardaniis ornat telis clipeumque iubasque A 10.639 diuini adsimulat capitis, dat inania uerba, A 10.640 dat sine mente sonum gressusque effingit euntis, A 10.641 morte obita qualis fama est uolitare figuras A 10.642 aut quae sopitos deludunt somnia sensus. A 10.643 At primas laeta ante acies exsultat imago A 10.644 inritatque uirum telis et uoce lacessit. A 10.645 Instat cui Turnus stridentemque eminus hastam A 10.646 conicit: illa dato uertit uestigia tergo. A 10.647 Tum uero Aenean auersum ut cedere Turnus A 10.648 credidit atque animo spem turbidus hausit inanem, A 10.649 'Quo fugis, Aenea? Thalamos ne desere pactos; A 10.650 hac dabitur dextra tellus quaesita per undas.' A 10.651 Talia uociferans sequitur strictumque coruscat A 10.652 mucrouem nec ferre uidet sua gaudia uentos. A 10.653 Forte ratis celsi coniuncta crepidine saxi A 10.654 expositis stabat scalis et ponte parato, A 10.655 qua rex Clusinis aduectus Osinius oris. A 10.656 Huc sese trepida Aeneae fugientis imago A 10.657 conicit in latebras; nec Turnus segnior instat A 10.658 exsuperatque moras et pontis transilit altos. A 10.659 Uix proram attigerat: rumpit Saturnia funem A 10.660 auolsamque rapit reuoluta per aequora nauem. A 10.661 Illum autem Aeneas absentem in praelia poscit; A 10.662 obuia multa uirum demittit corpora morti: A 10.663 tum leuis haud ultra latebras iam quaerit imago, A 10.664 sed sublime uolans nubi se immiscuit atrae. A 10.665 Cum Turnum medio interea fert aequore turbo. A 10.666 Respicit ignarus rerum ingratusque salutis A 10.667 et duplicis cum uoce manus ad sidera tendit: A 10.668 'Omnipotens genitor, tanton me crimine dignum A 10.669 duxisti et talis uoluisti expendere poenas? A 10.670 Quo feror? Unde abii? Quae me fuga quemue reducit? A 10.671 Laurentisne iterum muros aut castra uidebo? A 10.672 Quid manus illa uirum, qui me meaque arma secuti? A 10.673 Quosne (nefas) omnis infanda in morte reliqui A 10.674 et nunc palantis uideo gemitumque cadentum A 10.675 accipio! Quid ago? Aut quae iam satis ima dehiscat A 10.676 terra mihi? Uos O potius miserescite uenti: A 10.677 in rupes, in saxa, uolens uos Turnus adoro A 10.678 ferte ratem saeuisque uadis immittite Syrtis, A 10.679 quo neque me Rutuli nec conscia fama sequatur.' A 10.680 Haec memorans animo nunc huc, nunc fluctuat illuc, A 10.681 an sese mucrone ob tantum dedecus amens A 10.682 induat et crudum per costas exigat ensem, A 10.683 fluctibus an iaciat mediis et litora nando A 10.684 curua petat Teucrumque iterum se reddat in arma. A 10.685 Ter conatus utramque uiam, ter maxima Iuno A 10.686 continuit iuuenemque animi miserata repressit. A 10.687 Labitur alta secans fluctuque aestuque secundo A 10.688 et patris antiquam Dauni defertur ad urbem. A 10.689 At Iouis interea monitis Mezentius ardens A 10.690 succedit pugnae Teucrosque inuadit ouantis. A 10.691 Concurrunt Tyrrhenae acies atque omnibus uni, A 10.692 uni odiisque uiro telisque frequentibus instant. A 10.693 Ille uelut rupes, uastum quae prodit in aequor, A 10.694 obuia uentorum furiis expostaque ponto, A 10.695 uim cunctam atque minas perfert caelique marisque, A 10.696 ipsa immota manens, prolem Dolichaonis Hebrum A 10.697 sternit humi, cum quo Latagum Palmumque fugacem, A 10.698 sed Latagum saxo atque ingenti fragmine montis A 10.699 occupat os faciemque aduersam, poplite Palmum A 10.700 succiso uolui segnem sinit, armaque Lauso A 10.701 donat habere umeris et uertice figere cristas. A 10.702 Nec non Euanthen Phrygium Paridisque Mimanta A 10.703 aequalem comitemque, una quem nocte Theano A 10.704 in lucem genitori Amyco dedit et face praegnans A 10.705 Cisseis regina Parin creat: urbe paterna A 10.706 occubat, ignarum Laurens habet ora Mimanta. A 10.707 Ac uelut ille canum morsu de montibus altis A 10.708 actus aper, multos Uesulus quem pinifer annos A 10.709 defendit multosue palus Laurentiam silua A 10.710 pastus harundinea, postquam inter retia uentum est, A 10.711 substitit infremuitque ferox et inhorruit armos, A 10.712 nec cuiquam irasci propiusque accedere uirtus, A 10.713 sed iaculis tutisque procul clamoribus instant; A 10.714 haud aliter, iustae quibus est Mezentius irae, A 10.715 non ulli est animus stricto concurrere ferro; A 10.716 missilibus longe et uasto clamore lacessunt: A 10.717 ille autem impauidus partis cunctatur in omnis, A 10.718 dentibus infrendens, et tergo decutit hastas. A 10.719 Uenerat antiquis Corythi de finibus Acron, A 10.720 Graius homo, infectos linquens profugus hymenaeos. A 10.721 Hunc ubi miscentem longe media agmina uidit, A 10.722 purpureum pennis et pactae coniugis ostro: A 10.723 impastus stabula alta leo ceu saepe peragrans, A 10.724 suadet enim uesana fames, si forte fugacem A 10.725 conspexit capream aut surgentem in cornua ceruum, A 10.726 gaudet, hians immane, comasque arrexit et haeret A 10.727 uisceribus super accumbens, lauit inproba taeter A 10.728 ora cruor, A 10.729 sic ruit in densos alacer Mezentius hostis. A 10.730 Sternitur infelix Acron et calcibus atram A 10.731 tundit humum expirans infractaque tela cruentat. A 10.732 Atque idem fugientem haud est dignatus Oroden A 10.733 sternere nec iacta caecum dare cuspide uolnus: A 10.734 obuius aduersoque occurrit seque uiro uir A 10.735 contulit, haud furto melior, sed fortibus armis. A 10.736 Tum super abiectum posito pede nixus et hasta: A 10.737 'Pars belli haud temnenda, uiri, iacet altus Orodes.' A 10.738 Conclamant socii laetum paeana secuti. A 10.739 Ille autem exspirans: 'Non me, quicumque es, inulto, A 10.740 uictor, nec longum laetabere: te quoque fata A 10.741 prospectant paria atque eadem mox arua tenebis.' A 10.742 Ad quae subridens mixta Mezentius ira: A 10.743 'Nunc morere. Ast de me diuum pater atque hominum rex A 10.744 uiderit.' Hoc dicens eduxit corpore telum: A 10.745 olli dura quies oculos et ferreus urget A 10.746 somnus, in aeternam clauduntur lumina noctem. A 10.747 Caedicus Alcathoum obtruncat, Sacrator Hydaspen A 10.748 Partheniumque Rapo et praedurum uiribus Orsen, A 10.749 Messapus Croniumque Lycaoniumque Erichaeten, A 10.750 illum infrenis equi lapsu tellure iacentem, A 10.751 hunc peditem. Pedes et Lycius processerat Agis, A 10.752 quem tamen haud expers Ualerus uirtutis auitae A 10.753 deicit; at Thronium Salius Saliumque Nealces A 10.754 insidiis, iaculo et longe fallente sagitta. A 10.755 Iam grauis aequabat luctus et mutua Mauors A 10.756 funera: caedebant pariter pariterque ruebant A 10.757 uictores uictique, neque his fuga nota neque illis. A 10.758 Di Iouis in tectis iram miserantur inanem A 10.759 amborum et tantos mortalibus esse labores: A 10.760 hinc Uenus, hinc contra spectat Saturnia Iuno, A 10.761 pallida Tisiphone media inter milia saeuit. A 10.762 At uero ingentem quatiens Mezentius hastam A 10.763 turbidus ingreditur campo. Quam magnus Orion, A 10.764 cum pedes incedit medii per maxima Nerei A 10.765 stagna uiam scindens, umero supereminet undas A 10.766 aut summis referens annosam montibus ornum A 10.767 ingrediturque solo et caput inter nubila condit: A 10.768 talis se uastis infert Mezentius armis. A 10.769 Huic contra Aeneas, speculatus in agmine longo, A 10.770 obuius ire parat. Manet imperterritus ille, A 10.771 hostem magnanimum opperiens, et mole sua stat; A 10.772 atque oculis spatium emensus, quantum satis hastae: A 10.773 'Dextra mihi deus et telum, quod missile libro, A 10.774 nunc adsint! Uoueo praedonis corpore raptis A 10.775 iudutum spoliis ipsum te, Lause, tropaeum A 10.776 Aeneae.' Dixit stridentemque eminus hastam A 10.777 iecit; at illa uolans clipeo est excussa proculque A 10.778 egregium Antoren latus inter et ilia figit, A 10.779 Herculis Antoren comitem, qui missus ab Argis A 10.780 haeserat Euandro atque Itala consederat urbe. A 10.781 Sternitur infelix alieno uolnere caelumque A 10.782 aspicit et dulcis moriens reminiscitur Argos A 10.783 tum pius Aeneas hastam iacit: illa per orbem A 10.784 aere cauum triplici, per linea terga tribusque A 10.785 transit intextum tauris opus imaque sedit A 10.786 inguine, sed uiris haud pertulit. Ocius ensem A 10.787 Aeneas, uiso Tyrrheni sanguine laetus, A 10.788 eripit a femine et trepidanti feruidus instat. A 10.789 Ingemuit cari grauiter genitoris amore, A 10.790 ut uidit, Lausus, lacrimaeque per ora uolutae. A 10.791 Hic mortis durae casum tuaque optima facta, A 10.792 siqua fidem tanto est operi latura uetustas, A 10.793 non equidem nec te, iuuenis memorande, silebo. A 10.794 Ille pedem referens et inutilis inque ligatus A 10.795 cedebat clipeoque inimicum hastile trahebat: A 10.796 prorupit iuuenis seseque immiscuit armis A 10.797 iamque adsurgentis dextra plagamque ferentis A 10.798 Aeneae subiit mucronem ipsumque morando A 10.799 sustinuit. Socii magno clamore sequuntur, A 10.800 dum genitor nati parma protectus abiret, A 10.801 telaque coniciunt proturbantque eminus hostem A 10.802 missilibus. Furit Aeneas tectusque tenet se. A 10.803 Ac uelut effusa siquando grandine nimbi A 10.804 praecipitant, omnis campis diffugit arator A 10.805 omnis et agricola et tuta latet arce uiator, A 10.806 aut amnis ripis aut alti fornice saxi, A 10.807 dum pluit in terris, ut possint sole reducto A 10.808 exercere diem: sic obrutus undique telis A 10.809 Aeneas nubem belli, dum detonet omnis, A 10.810 sustinet et Lausum iucrepitat Lausoque minatur: A 10.811 'Quo moriture ruis maioraque uiribus audes? A 10.812 Fallit te incautum pietas tua.' Nec minus ille A 10.813 exsultat demens; saeuae iamque altius irae A 10.814 Dardanio surgunt ductori, extremaque Lauso A 10.815 Parcae fila legunt: ualidum namque exigit ensem A 10.816 per medium Aeneas iuuenem totumque recondit. A 10.817 Transiit et parmam mucro, leuia arma minacis, A 10.818 et tunicam, molli mater quam neuerat auro, A 10.819 impleuitque sinum sanguis; tum uita per auras A 10.820 concessit maesta ad manis corpusque reliquit. A 10.821 At uero ut uoltum uidit morientis et ora, A 10.822 ora modis Anchisiades pallentia miris, A 10.823 ingemuit miserans grauiter dextramque tetendit, A 10.824 et mentem patriae subiit pietatis imago. A 10.825 'Quid tibi nunc, miserande puer, pro laudibus istis, A 10.826 quid pius Aeneas tanta dabit indole dignum? A 10.827 Arma, quibus laetatus, habe tua, teque parentum A 10.828 manibus et cineri, siqua est ea cura, remitto. A 10.829 Hoc tamen infelix miseram solabere mortem: A 10.830 Aeneae magni dextra cadis.' Increpat ultro A 10.831 cunctantis socios et terra subleuat ipsum, A 10.832 sanguine turpantem comptos de more capillos. A 10.833 Interea genitor Tiberini ad fluminis undam A 10.834 uolnera siccabat lymphis corpusque leuabat A 10.835 arboris adclinis trunco. Procul aerea ramis A 10.836 dependet galea et prato grauia arma quiescunt. A 10.837 Stant lecti circum iuuenes: ipse aeger anhelans A 10.838 colla fouet, fusus propexam in pectore barbam; A 10.839 multa super Lauso rogitat multumque remittit A 10.840 qui reuocent maestique ferant mandata parentis. A 10.841 At Lausum socii exanimem super arma ferebant A 10.842 flentes, ingentem atque ingenti uolnere uietum. A 10.843 Agnouit longe gemitum praesaga mali mens: A 10.844 canitiem multo deformat puluere et ambas A 10.845 ad caelum tendit palmas et corpore inhaeret. A 10.846 Tantane me tenuit uidendi, nate, uoluptas, A 10.847 ut pro me hostili paterer succedere dextrae, A 10.848 quem genui? Tuane haec genitor per uolnera seruor, A 10.849 morte tua uiuens? Heu, nunc misero mihi demum A 10.850 exitium infelix, nunc alte uolnus adactum! A 10.851 Idem ego, nate, tuum maculaui crimine nomen, A 10.852 pulsus ob inuidiam solio sceptrisque paternis. A 10.853 Debueram patriae poenas odiisque meorum: A 10.854 omnis per mortis animam sontem ipse dedissem! A 10.855 Nunc uiuo neque adhuc homines lucemque relinquo. A 10.856 Sed linquam.' Simul hoc dicens attollit in aegrum A 10.857 se femur et, quamuis dolor alto uolnere tardet, A 10.858 haud deiectus equum duci iubet. Hoe decus illi, A 10.859 hoc solamen erat; bellis hoc uictor abibat A 10.860 omnibus. Adloquitur maerentem et talibus infit: A 10.861 'Rhaebe, diu, res siqua diu mortalibus ulla est, A 10.862 uiximus. Aut hodie uictor spolia illa cruenti A 10.863 et caput Aeneae referes Lausique dolorum A 10.864 ultor eris mecum aut, aperit si nulla uiam uis, A 10.865 occumbes pariter; neque enim, fortissime, credo, A 10.866 iussa aliena pati et dominos dignabere Teucros.' A 10.867 Dixit et exceptus tergo consueta locauit A 10.868 membra manusque ambas iaculis onerauit acutis, A 10.869 aere caput fulgens cristaque hirsutus equina. A 10.870 Sic cursum in medios rapidus dedit: aestuat ingens A 10.871 uno in corde pudor mixtoque insania luctu, A 10.872 [et furiis agitatus amor et conscia uirtus.] A 10.873 Atque hic Aenean magna ter uoce uocauit. A 10.874 Aeneas agnouit enim laetusque precatur: A 10.875 'Sic pater ille deum faciat, sic altus Apollo, A 10.876 incipias conferre manum.' A 10.877 Tantum effatus et infesta subit obuius hasta. A 10.878 Ille autem: 'Quid me erepto, saeuissime, nato A 10.879 terres? Haec uia sola fuit, qua perdere posses. A 10.880 Nec mortem horremus nec diuum parcimus ulli. A 10.881 Desine: nam uenio moriturus et haec tibi porto A 10.882 dona prius.' Dixit telumque intorsit in hostem; A 10.883 inde aliud super atque aliud figitque uolatque A 10.884 ingenti gyro, sed sustinet aureus umbo. A 10.885 Ter circum adstantem laeuos equitauit in orbes A 10.886 tela manu iaciens, ter secum Troius heros A 10.887 immanem aerato circumfert tegmine siluam. A 10.888 Inde ubi tot traxisse moras, tot spicula taedet A 10.889 uellere et urgetur pugna congressus iniqua, A 10.890 multa mouens animo iam tandem erumpit et inter A 10.891 bellatoris equi caua tempora conicit hastam. A 10.892 Tollit se arrectum quadrupes et calcibus auras A 10.893 uerberat effusumque equitem super ipse secutus A 10.894 implicat eiectoque incumbit cernuus armo. A 10.895 Clamore incendunt caelum Troesque Latinique. A 10.896 Aduolat Aeneas uaginaque eripit ensem A 10.897 et super haec: 'Ubi nunc Mezentius acer et illa A 10.898 effera uis animi? 'Contra Tyrrhenus, ut auras A 10.899 suspiciens hausit caelum mentemque recepit: A 10.900 'Hostis amare, quid increpitas mortemque minaris? A 10.901 Nullum in caede nefas, nec sic ad proelia ueni, A 10.902 nec tecum meus haec pepigit mihi foedera Lausus. A 10.903 Unum hoc per siqua est uictis uenia hostibus oro: A 10.904 corpus humo patiare tegi. Scio acerba meorum A 10.905 circumstare odia: hunc, oro, defende furorem A 10.906 et me consortem nati concede sepulcro.' A 10.907 Haec loquitur iuguloque haud inscius accipit ensem A 10.908 undantique animam diffundit in arua cruore. A 11. 1 Oceanum interea surgens Aurora reliquit: A 11. 2 Aeneas, quamquam et sociis dare tempus humandis A 11. 3 praecipitant curae turbataque funere mens est, A 11. 4 uota deum primo uictor soluebat Eoo. A 11. 5 Ingentem quercum decisis undique ramis A 11. 6 constituit tumulo fulgentiaque induit arma, A 11. 7 Mezenti ducis exuuias, tibi, magne, tropaeum, A 11. 8 bellipotens: aptat rorantis sanguine cristas A 11. 9 telaque trunca uiri et bis sex thoraca petitum A 11. 10 perfossumque locis clipeumque ex aere sinistrae A 11. 11 subligat atque ensem collo suspendit eburnum. A 11. 12 Tum socios, namque omnis eum stipata tegebat A 11. 13 turba ducum, sic incipiens hortatur ouantis: A 11. 14 'Maxima res effecta, uiri; timor omnis abesto, A 11. 15 quod superest: haec sunt spolia et de rege superbo A 11. 16 primitiae, manibusque meis Mezentius hic est. A 11. 17 Nunc iter ad regem nobis murosque Latinos. A 11. 18 Arma parate animis et spe praesumite bellum, A 11. 19 nequa mora ignaros, ubi primum uellere signa A 11. 20 adnuerint superi pubemque educere castris, A 11. 21 impediat segnisue metu sententia tardet. A 11. 22 Interea socios inhumataque corpora terrae A 11. 23 mandemus, qui solus honos Acheronte sub imo est. A 11. 24 Ite,' ait, 'egregias animas, quae sanguine nobis A 11. 25 hanc patriam peperere suo, decorate supremis A 11. 26 muneribus, maestamque Euandri primus ad urbem A 11. 27 mittatur Pallas, quem non uirtutis egentem A 11. 28 abstulit atra dies et funere mersit acerbo.' A 11. 29 Sic ait inlacrimans recipitque ad limina gressum, A 11. 30 corpus ubi exanimi positum Pallantis Acoetes A 11. 31 seruabat senior, qui Parrhasio Euandro A 11. 32 armiger ante fuit, sed non felicibus aeque A 11. 33 tum comes auspiciis caro datus ibat alumno. A 11. 34 Circum omnis famulumque manus Troianaque turba A 11. 35 et maestum Iliades crinem de more solutae. A 11. 36 Ut uero Aeneas foribus sese intulit altis, A 11. 37 ingentem gemitum tunsis ad sidera tollunt A 11. 38 pectoribus, maestoque immugit regia luctu. A 11. 39 Ipse caput niuei fultum Pallantis et ora A 11. 40 ut uidit leuique patens in pectore uulnus A 11. 41 cuspidis Ansoniae, lacrimis ita fatur obortis. A 11. 42 'Tene,' inquit, 'miserande puer, cum laeta ueniret, A 11. 43 inuidit Fortuna mihi, ne regna uideres A 11. 44 nostra neque ad sedes uictor ueherere paternas? A 11. 45 Non haec Euandro de te promissa parenti A 11. 46 discedens dederam, cum me complexus euntem A 11. 47 mitteret in magnum imperium metuensque moneret A 11. 48 acris esse uiros, cum dura proelia gente. A 11. 49 Et nunc ille quidem spe multum captus inani A 11. 50 fors et uota facit cumulatque altaria donis: A 11. 51 nos iuuenem exanimum et nil iam caelestibus ullis A 11. 52 debentem uano maesti comitamur honore. A 11. 53 Infelix, nati funus crudele uidebis! A 11. 54 Hi nostri reditus expectatique triumphi! A 11. 55 Haec mea magna fides! At non, Euandre, pudendis A 11. 56 uulneribus pulsum adspicies nec sospite dirum A 11. 57 optabis nato funus pater. Ei mihi, quantum A 11. 58 praesidium Ausonia et quantum tu perdis, Iule!' A 11. 59 Haec ubi defleuit, tolli miserabile corpus A 11. 60 imperat et toto lectos ex agmine mittit A 11. 61 mille uiros, qui supremum comitentur honorem A 11. 62 intersintque patris lacrimis, solacia luctus A 11. 63 exigua ingentis, misero sed debita patri. A 11. 64 Haud segnes alii crates et molle feretrum A 11. 65 arbuteis texunt uirgis et uimine querno A 11. 66 exstructosque toros obtentu frondis inumbrant. A 11. 67 Hic iuuenem agresti sublimem stramine ponunt, A 11. 68 qualem uirgineo demessum pollice florem A 11. 69 seu mollis uiolae seu languentis hyacinthi, A 11. 70 cui neque fulgor adhuc necdum sua forma recessit: A 11. 71 non iam mater alit tellus uiresque ministrat. A 11. 72 Tum geminas uestes auroque ostroque rigentis A 11. 73 extulit Aeneas, quas illi laeta laborum A 11. 74 ipsa suis quondam manibus Sidonia Dido A 11. 75 fecerat et tenui telas discreuerat auro. A 11. 76 Harum unam iuueni supremum maestus honorem A 11. 77 induit arsurasque comas obnubit amictu, A 11. 78 multaque praeterea Laurentis praemia pugnae A 11. 79 aggerat et longo praedam inbet ordine duci. A 11. 80 Addit equos et tela, quibus spoliauerat hostem. A 11. 81 Uinxerat et post terga manus, quos mitteret umbris A 11. 82 inferias, caeso sparsuros sanguine flammas, A 11. 83 indutosque iubet truncos hostilibus armis A 11. 84 ipsos ferre duces inimicaque nomina figi. A 11. 85 Ducitur infelix aeuo confectus Acoetes: A 11. 86 pectora nunc foedans pugnis, nunc unguibus ora A 11. 87 sternitur et toto proiectus corpore terrae.~.~. A 11. 88 Ducunt et Rutulo perfusos sanguine currus. A 11. 89 Post bellator equus positis insignibus Aethon A 11. 90 it lacrimans guttisque umectat grandibus ora. A 11. 91 Hastam alii galeamque ferunt, nam cetera Turnus A 11. 92 rictor habet. Tum maesta phalanx Teucrique sequuntur A 11. 93 Tyrrhenique omnes et uersis Arcades armis. A 11. 94 Postquam omnis longe comitum praecesserat ordo, A 11. 95 substitit Aeneas gemituque haec addidit alto: A 11. 96 'Nos alias hinc ad lacrimas eadem horrida belli A 11. 97 fata uocant: salue aeternum mihi, maxime Palla, A 11. 98 aeternumque uale.' Nec plura effatus ad altos A 11. 99 tendebat muros gressumque in castra ferebat. A 11.100 Iamque oratores aderant ex urbe Latina, A 11.101 uelati ramis oleae ueniamque rogantes: A 11.102 corpora, per campos ferro quae fusa iacebant, A 11.103 redderet ac tumulo sineret succedere terrae; A 11.104 nullum cum uictis certamen et aethere cascis; A 11.105 parceret hospitibus quondam socerisque uocatis. A 11.106 Quos bonus Aeneas haud aspernanda precantis A 11.107 prosequitur uenia et uerbis haec insuper addit: A 11.108 'Quaenam uos tanto fortuna indigna, Latini, A 11.109 implicuit bello, qui nos fugiatis amicos? A 11.110 Pacem me exanimis et Martis sorte peremptis A 11.111 oratis? Equidem et uiuis concedere uellem. A 11.112 Nec ueni, nisi fata locum sedemque dedissent, A 11.113 nec bellum cum gente gero: rex nostra reliquit A 11.114 hospitia et Turni potius se credidit armis. A 11.115 Aequius huic Turnum fuerat se opponere morti. A 11.116 Si bellum finire manu, si pellere Teucros A 11.117 apparat, his mecum decuit concurrere telis: A 11.118 uixet, cui uitam deus aut sua dextra dedisset. A 11.119 Nunc ite et miseris supponite ciuibus ignem.' A 11.120 Dixerat Aeneas. Illi obstipuere silentes A 11.121 conuersique oculos inter se atque ora tenebant. A 11.122 Tum senior semperque odiis et crimine Drances A 11.123 infensus iuueni Turno sic ore uicissim A 11.124 orsa refert: 'O fama ingens, ingentior armis A 11.125 uir Troiane, quibus caelo te laudibus aequem? A 11.126 Iustitiaene prius mirer belline laborum? A 11.127 Nos uero haec patriam grati referemus ad urbem A 11.128 et te, siqua uiam dederit fortuna, Latino A 11.129 iungemus regi: quaerat sibi foedera Turnus. A 11.130 Quin et fatalis murorum attollere moles A 11.131 saxaque subuectare umeris Troiana iuuabit.' A 11.132 Dixerat haec, unoque omnes eadem ore fremebant. A 11.133 Bis senos pepigere dies et pace sequestra A 11.134 per siluas Teucri mixtique inpune Latini A 11.135 errauere iugis. Ferro sonat alta bipenni A 11.136 fraxinus, euertunt actas ad sidera pinus, A 11.137 robora nec cuneis et olentem scindere cedrum A 11.138 nec plaustris cessant uectare gementibus ornos. A 11.139 Et iam Fama uolans, tanti praenuntia luctus, A 11.140 Euandrum Euandrique domos et moenia replet, A 11.141 quae modo uictorem Latio Pallanta ferebat. A 11.142 Arcades ad portas ruere et de more uetusto A 11.143 funereas rapuere faces; lucet uia longo A 11.144 ordine flammarum et late discriminat agros. A 11.145 Contra turba Phrygum ueniens plangentia iungit A 11.146 agmina. Quae postquam matres succedere tectis A 11.147 uiderunt, maesam incendunt clamoribus urbem. A 11.148 At non Euandrum potis est uis ulla tenere, A 11.149 sed uenit in medios. Feretro Pallanta reposto A 11.150 procubuit super atque haeret lacrimansque gemensque, A 11.151 et uia uix tandem uocis laxata dolore est. A 11.152 'Non haec, O Palla, dederas promissa parenti, A 11.153 cautius ut saeuo uelles te credere Marti; A 11.154 haud ignarus eram, quantum noua gloria in armis A 11.155 et praedulce decus primo certamine posset. A 11.156 Primitiae iuuenis miserae bellique propinqui A 11.157 dura mdimenta et nulli exaudita deorum A 11.158 uota precesque meae! Tuque, O sanctissima coniunx, A 11.159 felix morte tua neque in hunc seruata dolorem! A 11.160 Contra ego uiuendo uici mea fata, superstes A 11.161 restarem ut genitor. Troum socia arma secutum A 11.162 obruerent Rutuli telis! Animam ipse dedissem A 11.163 atque haec pompa domum me, non Pallanta, referret, A 11.164 nec uos arguerim, Teucri, nec foedera nec quas A 11.165 iunximus hospitio dextras: sors ista senectae A 11.166 debita erat nostrae. Quod si immatura manebat A 11.167 mors natum, caesis Uolscorum milibus ante A 11.168 ducentem in Latium Teucros cecidisse iuuabit. A 11.169 Quin ego non alio digner te funere, Palla, A 11.170 quam pius Aeneas [et quam magni Phryges et quam A 11.171 Tyrrhenique duces, Tyrrhenum exercitus omnis.] A 11.172 Magna tropaea ferunt, quos dat tua dextera Leto: A 11.173 tu quoque nunc stares immanis truncus in annis, A 11.174 esset par aetas et idem si robur ab annis, A 11.175 Turne. Sed infelix Teucros quid demoror armis? A 11.176 Uadite et haec memores regi mandata referte: A 11.177 quod uitam moror inuisam Pallante perempto, A 11.178 dextera causa tua est, Turnum natoque patrique A 11.179 quam debere uides. Meritis uacat hic tibi solus A 11.180 fortunaeque locus. Non uitae gaudia quaero, A 11.181 nec fas, sed nato Manis perferre sub imos.' A 11.182 Aurora interea miseris mortalibus almam A 11.183 extolerat lucem, referens opera atque labores: A 11.184 iam pater Aeneas, iam curuo in litore Tarchon A 11.185 constituere pyras. Huc corpora quisque suorum A 11.186 more tulere patrum, subiectisque ignibus atris A 11.187 conditur in tenebras altum caligine caelum. A 11.188 Ter circum accensos cincti fulgentibus armis A 11.189 decurrere rogos, ter maestum funeris ignem A 11.190 lustrauere in equis ululatusque ore dedere; A 11.191 spargitur et tellus lacrimis, sparguntur et arma: A 11.192 it caelo clamorque uirum clangorque tubarum. A 11.193 Hic alii spolia occisis derepta Latinis A 11.194 coniciunt igni, galeas ensesque decoros A 11.195 frenaque feruentisque rotas; pars munera nota, A 11.196 ipsorum clipeos et non felicia tela. A 11.197 Multa boum circa mactantur corpora Morti, A 11.198 saetigerosque sues raptasque ex omnibus agris A 11.199 in flammam iugulant pecudes. Tum litore toto A 11.200 ardentis spectant socios semustaqlle seruant A 11.201 busta neque auelli possunt, nox umida donec A 11.202 inuertit caelum stellis ardentibus aptum. A 11.203 Nec minus et miseri diuersa in parte Latini A 11.204 innumeras struxere pyras, et corpora partim A 11.205 multa uirum terrae infodiunt auectaque partim A 11.206 finitimos tollunt in agros urbique remittunt, A 11.207 cetera confusaeque ingentem caedis aceruum A 11.208 nec numero nec honore cremant: tunc undique uasti A 11.209 certatim crebris conlucent ignibus agri. A 11.210 Tertia lux gelidam caelo dimouerat umbram: A 11.211 maerentes altum cinerem et confusa mebant A 11.212 ossa focis tepidoque onerabant aggere terrae. A 11.213 Iam uero in tectis, praediuitis urbe Latini, A 11.214 praecipuus fragor et longi pars maxima luctus. A 11.215 Hic matres miseraeque nurus, hic cara sororum A 11.216 pectora maerentum pucrique parentibus orbi A 11.217 durum exsecrantur bellum Turnique hymenaeos: A 11.218 ipsum armis ipsumque iubent decernere ferro, A 11.219 qui regnum Italiae et primos sibi poscat honores. A 11.220 ingrauat haec saeuus Drances solumque uocari A 11.221 testatur, solum posci in certamina Turnum. A 11.222 Multa simul contra uariis sententia dictis A 11.223 pro Turno, et magnum reginae nomen obumbrat, A 11.224 multa uirum meritis sustentat fama tropaeis. A 11.225 Hos inter motus, medio in flagrante tumultu, A 11.226 ecce super maesti magna Diomedis ab urbe A 11.227 legati responsa ferunt: nihil omnibus actum A 11.228 tantorum impensis operum, nil dona neque auaurum A 11.229 nec magnas ualuisse preces, alia arma Latinis A 11.230 quaerenda aut pacem Troiano ab rege petendum. A 11.231 Deficit ingenti luctu rex ipse Latinus. A 11.232 Fatalem Aenean manifesto numine ferri A 11.233 admonet ira deum tumulique ante ora recentes. A 11.234 Ergo concilium magnum primosque suorum A 11.235 imperio arcitos alta intra limina cogit. A 11.236 olli conuenere fluuntque ad regia plenis A 11.237 tecta uiis. Sedet in mediis et maximus aeuo A 11.238 et primus sceptris haud laeta fronte Latinus. A 11.239 Atque hic legatos Aetola ex urbe remissos, A 11.240 quae referant, fari iubet et responsa reposcit A 11.241 ordine cuncta suo. Tum facta silentia linguis, A 11.242 et Uenulus dicto parens ita farier infit: A 11.243 'Uidimus, o ciues, Diomedem Argiuaque castra A 11.244 atque iter emensi casus superauimus omnis A 11.245 contigimusque manum, qua concidit Ilia tellus. A 11.246 Ille urbem Argyripam patriae cognomine gentis A 11.247 uictor Gargani condebat lapygis agris. A 11.248 Postquam introgressi et coram data copia fandi, A 11.249 munera praeferimus, nomen patriamque docemus, A 11.250 qui bellum intulerint, quae causa attraxerit Arpos. A 11.251 Auditis ille haec placido sic reddidit ore: A 11.252 ''O fortunatae gentes, Saturnia regna, A 11.253 antiqui Ausonii, quae uos fortuna quietos A 11.254 sollicitat suadetque ignota lacessere bella? A 11.255 Quicumque Iliacos ferro uiolauimus agros, A 11.256 mitto ea, quae muris bellando exhausta sub altis, A 11.257 quos Simois premat ille uiros, infanda per orbem A 11.258 supplicia et scelerum poenas expendimus omnes, A 11.259 uel Priamo miseranda manus: scit triste Mineruae A 11.260 sidus et Euboicae cautes ultorque Caphareus. A 11.261 Militia ex illa diuersum ad litus abacti A 11.262 Atrides Protei Menelaus adusque columnas A 11.263 exsulat, Aetnaeos uidit Cyclopas Ulixes. A 11.264 Regna Neoptolemi referam uersosque penates A 11.265 Idamenei? Libycone habitantis litore Locros? A 11.266 Ipse Mycenaeus magnorum ductor Achiuom A 11.267 coniugis infandae prima inter limina dextra A 11.268 oppetiit: deuictam Asiam subsedit adulter. A 11.269 Inuidisse deos, patriis ut redditus aris A 11.270 coniugium optatum et pulchram Calydona uiderem? A 11.271 Nunc etiam horribili uisu portenta sequuntur, A 11.272 et socii amissi petierunt aethera pennis A 11.273 fluminibusque uagantur aues, heu dira meorum A 11.274 supplicia, et scopulos lacrimosis uocibus implent. A 11.275 Haec adeo ex illo mihi iam speranda fuerunt A 11.276 tempore, cum ferro caelestia corpora demens A 11.277 adpetii et Ueneris uiolaui uolnere dextram. A 11.278 Ne uero, ne me ad talis impellite pugnas: A 11.279 nec mihi cum Teucris ullum post eruta bellum A 11.280 Pergama, nec ueterum memini laetorue malorum. A 11.281 Munera, quae patriis ad me portatis ab oris, A 11.282 uertite ad Aenean. Stetimus tela aspera contra A 11.283 contulimusque manus: experto credite, quantus A 11.284 in clipeum adsurgat, quo turbine torqueat hastam. A 11.285 Si duo praeterea talis Idaea tulisset A 11.286 terra uiros, ultro Inachias uenisset ad urbes A 11.287 Dardanus, et uersis lugeret Graecia fatis. A 11.288 Quidquid apud durae cessatum est moenia Troiae, A 11.289 Hectoris Aeneaeque manu uictoria Graium A 11.290 haesit et in decimum uestigia rettulit annum. A 11.291 Ambo animis, ambo insignes praestantibus armis A 11.292 hic pietate prior. Coeant in foedera dextrae, A 11.293 qua datur; ast armis concurrant arma cauete." A 11.294 Et responsa simul quae sint, rex optime, regis A 11.295 audisti et quae sit magno sententia bello.' A 11.296 Uix ea legati, uariusque per ora cucurrit A 11.297 Ausonidum turbata fremor: ceu saxa morantur A 11.298 cum rapidos amnis, fit clauso gurgite murmur A 11.299 uicinaeque fremunt ripae crepitantibus undis. A 11.300 Ut primum placati animi et trepida ora quierunt, A 11.301 praefatus diuos solio rex infit ab alto: A 11.302 'Ante equidem summa de re statuisse, Latini, A 11.303 et uellem et fuerat melius, non tempore tali A 11.304 cogere concilium. cum muros adsidet hastis. A 11.305 Bellum importunum, ciues, cum gente deorum A 11.306 inuictisque uiris gerimus, quos nulla fatigant A 11.307 proelia: nec uicti possunt absistere ferro. A 11.308 Spem siquam adscitis Aetolum habuistis in armis, A 11.309 ponite. Spes sibi quisque, sed haec quam angusta uidetis; A 11.310 cetera qua rerum iaceant perculsa ruina, A 11.311 ante oculos interque manus sunt omnia uestras. A 11.312 Nec quemquam incuso: potuit quae plurima uirtus A 11.313 esse, fuit; toto certatum est corpore regni. A 11.314 Nunc adeo quae sit dubiae sententia menti A 11.315 expediam et paucis, animos adhibete, docebo. A 11.316 Est antiquus ager Tusco mihi proximus amni, A 11.317 longus in occasum, finis super usque Sicanos; A 11.318 Aurunci Rutulique serunt et uomere duros A 11.319 exercent colles atque horum asperrima pascunt. A 11.320 Haec omnis regio et celsi plaga pinea montis A 11.321 cedat amicitiae Teucrorum, et foederis aequas A 11.322 dicamus leges sociosque in regna uocemus. A 11.323 Considant, si tantus amor, et moenia condant. A 11.324 Sin alios finis aliamque capessere gentem A 11.325 est animus possuntque solo decedere nostro: A 11.326 bis denas Italo texamus robore nauis A 11.327 seu pluris complere ualent, iacet omnis ad undam A 11.328 materies, ipsi numerumque modumque carinis A 11.329 praecipiant, nos aera manus naualia demus. A 11.330 Praeterea qui dicta ferant et foedera firment A 11.331 centum oratores prima de gente Latinos A 11.332 ire placet pacisque manu praetendere ramos, A 11.333 munera portantis aurique eborisque talenta A 11.334 et sellam regni trabeamque insignia nostri. A 11.335 Consulite in medium et rebus succurrite fessis.' A 11.336 Tum Drances idem infensus, quem gloria Turni A 11.337 obliqua inuidia stimulisque agitabat amaris, A 11.338 largus opum et lingua melior, sed frigida bello A 11.339 dextera, consiliis habitus non futilis auctor, A 11.340 seditione potens (genus huic materna superbum A 11.341 nobilitas dabat, incertum de patre ferebat), A 11.342 surgit et his onerat dictis atque aggerat iras: A 11.343 'Rem nulli obscuram nostrae nec uocis egentem A 11.344 consulis, O bone rex: cuncti se scire fatentur, A 11.345 quid fortuna ferat populi, sed dicere mussant. A 11.346 Det libertatem fandi flatusque remittat A 11.347 cuius ob auspicium infaustum moresque sinistros A 11.348 (dicam equidem, licet arma mihi mortemque minetur) A 11.349 lumina tot cecidisse ducum totamque uidemus A 11.350 consedisse urbem luctu, dum Troia temptat A 11.351 castra fugae fidens et caelum territat armis. A 11.352 Unum etiam donis istis, quae plurima mitti A 11.353 Dardanidis dicique iubes, unum, optime regum, A 11.354 adicias nec te ullius uiolentia uincat, A 11.355 quin natam egregio genero dignisque hymenaeis A 11.356 des, pater, et pacem hanc aeterno foedere iungas. A 11.357 Quod si tantus habet mentes et pectora terror, A 11.358 ipsum obtestemur ueniamque oremus ab ipso: A 11.359 cedat, ius proprium regi patriaeque remittat. A 11.360 Quid miseros totiens in aperta pericula ciues A 11.361 proicis, O Latio caput horum et causa malorum? A 11.362 Nulla salus bello: pacem te poscimus omnes, A 11.363 Turne, simul pacis solum inuiolabile pignus. A 11.364 Primus ego, inuisum quem tu tibi fingis, et esse A 11.365 nil moror, en supplex uenio. Miserere tuorum, A 11.366 pone animos et pulsus abi. Sat funera fusi A 11.367 uidimus iugentis et desolauimus agros. A 11.368 Aut si fama mouet, si tantum pectore robur A 11.369 concipis et si adeo dotalis regia cordi est, A 11.370 aude atque aduersum fidens fer pectus in hostem. A 11.371 Scilicet ut Turno contingat regia coniunx, A 11.372 nos animae uiles, inhumata infletaque turba, A 11.373 sternamur campis. Etiam tu, siqua tibi uis, A 11.374 si patrii quid Martis habes, illum aspice contra, A 11.375 qui uocat.' A 11.376 Talibus exarsit dictis uiolentia Turni; A 11.377 dat gemitum rumpitque has imo pectore uoces A 11.378 'Larga quidem, Drance, semper tibi copia fandi A 11.379 tum, cum bella manus poscunt, patribusque uocatis A 11.380 primus ades. Sed non replenda est curia uerbis, A 11.381 quae tuto tibi magna uolant, dum distinet hostem A 11.382 agger murorum nec inundant sanguine fossae. A 11.383 Proinde tona eloquio, solitum tibi, meque timoris A 11.384 argue tu, Drance, quando tot stragis aceruos A 11.385 Teucrorum tua dextra dedit passimque tropaeis A 11.386 insignis agros. Possit quid uiuida uirtus, A 11.387 experiare licet; nec longe scilicet hostes A 11.388 quaerendi nobis: circumstant undique muros. A 11.389 Imus in aduersos: quid cessas? An tibi Mauors A 11.390 uentosa in lingua pedibusque fugacibus istis A 11.391 semper erit? A 11.392 Pulsus ego? Aut quisquam merito, foedissime, pulsum A 11.393 arguet, Iliaco tumidum qui crescere Thybrim A 11.394 sanguine et Euandri totam cum stirpe uidebit A 11.395 procubuisse domum atque exutos Arcadas armis? A 11.396 Haud ita me experti Bitias et Pandarus ingens A 11.397 et quos mille die uictor sub Tartara misi, A 11.398 inclusus muris hostilique aggere saeptus. A 11.399 ''Nulla salus bello." Capiti cane talia, demens, A 11.400 Dardanio rebusque tuis. Proinde omnia magno A 11.401 ne cessa turbare metu atque extollere uires A 11.402 gentis bis uictae, contra premere arma Latini. A 11.403 Nunc et Myrmidonum proceres Phrygia arma tremescunt, A 11.404 nunc et Tydides et Larissaeus Achilles, A 11.405 amnis et Hadriacas retro fugit Aufidus undas. A 11.406 Uel cum se pauidum contra mea iurgia fingit A 11.407 artificis scelus et formidine crimen acerbat. A 11.408 Numquam animam talem dextra hac, absiste moueri, A 11.409 amittes: habitet tecum et sit pectore in isto. A 11.410 Nunc ad te et tua magna, pater, consulta reuertor. A 11.411 Si nullam nostris ultra spem ponis in armis, A 11.412 si tam deserti sumus et semel agmine uerso A 11.413 funditus occidimus neque habet Fortuna regressum? A 11.414 oremus pacem et dextras tendamus inertis. A 11.415 Quamquam O, si solitae quicquam uirtutis adesset! A 11.416 Ille mihi ante alios fortunatusque laborum A 11.417 egregiusque animi, qui, nequid tale uideret, A 11.418 procubuit moriens et humum semel ore momordit. A 11.419 Sin et opes nobis et adhuc intacta iuuentus A 11.420 auxilioque urbes Italae populique supersunt, A 11.421 sin et Troianis cum multo gloria uenit A 11.422 sallguine, sunt illis sua funera parque per omnis A 11.423 tempestas: cur indecores in limine primo A 11.424 deficimus? Cur ante tubam tremor occupat artus? A 11.425 Multa dies uariisque labor mutabilis aeui A 11.426 rettulit in melius, multos alterna reuisens A 11.427 lusit et in solido rursus Fortuna locauit. A 11.428 Non erit auxilio nobis Aetolus et Arpi: A 11.429 at Messapus erit felixque Tolumnius et quos A 11.430 tot populi misere duces, nec parua sequetur A 11.431 gloria delectos Latio et Laurentibus agris. A 11.432 Est et Uolscorum egregia de gente Camilla, A 11.433 agmen agens equitum et florentis aere cateruas. A 11.434 Quod si me solum Teucri in certamina poscunt A 11.435 idque placet tantumque bonis communibus obsto, A 11.436 non adeo has exosa mallus Uictoria fugit, A 11.437 ut tanta quicquam pro spe temptare recusem. A 11.438 Ibo animis contra, uel magnum praestet Achillem A 11.439 factaque Uulcani manibus paria induat arma A 11.440 ille licet. Uobis animam hanc soceroque Latino A 11.441 Turnus ego, haud ulli ueterum uirtute secundus, A 11.442 deuoui. ''Solum Aeneas uocat": et uocet oro, A 11.443 nec Drances potius, siue est haec ira deorum, A 11.444 morte luat, siue est uirtus et gloria, tollat.' A 11.445 Illi haec inter se dubiis de rebus agebant A 11.446 certantes; castra Aeneas aciemque mouebat: A 11.447 nuntius ingenti per regia tecta tumultu A 11.448 ecce ruit magnisque urbem terroribus implet, A 11.449 instructos acie Tiberino a flumine Teucros A 11.450 Tyrrhenamque manum totis descendere campis. A 11.451 Extemplo turbati animi concussaque uulgi A 11.452 pectora et adrectae stimulis haud mollibus irae. A 11.453 Arma manu trepidi poscunt, fremit arma iuuentus, A 11.454 flent maesti mussantque patres. Hic undique clamor A 11.455 dissensu uario magnus se tollit in auras A 11.456 haud secus atque alto in luco cum forte cateruae A 11.457 consedere auium piscosoue amne Padusae A 11.458 dant sonitum rauci per stagna loquacia cycni. A 11.459 'Immo,' ait, 'O ciues' adrepto tempore, 'Turnus,' A 11.460 'cogite concilium et pacem laudate sedentes: A 11.461 illi armis in regna ruunt.' Nec plura locutus A 11.462 corripuit sese et tectis citus extulit altis. A 11.463 'Tu, Uoluse, armari Uolscorum edice maniplos, A 11.464 duc,' ait, 'et Rutulos. Equitem Messapus in armis A 11.465 et cum fratre Coras latis diffundite campis. A 11.466 Pars aditus urbis firmet turrisque capessat, A 11.467 cetera, qua iusso, mecum manus inferat arma.' A 11.468 Ilicet in muros tota discurritur urbe. A 11.469 Consilium ipse pater et magna incepta Latinus A 11.470 deserit ac tristi turbatus tempore differt A 11.471 multaque se incusat, qui non adceperit ultro A 11.472 Dardanium Aenean generumque adsciuerit urbi. A 11.473 Praefodiunt alii portas aut saxa sudesque A 11.474 subuectant. Bello dat signum rauca cruentum A 11.475 bucina. Tum muros uaria cinxere corona A 11.476 matronae puerique: uocat labor ultimus omnis. A 11.477 Nec non ad templum summasque ad Palladis arces A 11.478 subuehitur magna matrum regina caterua A 11.479 dona ferens, iuxtaque comes Lauinia uirgo, A 11.480 causa mali tanti, oculos deiecta decoros. A 11.481 Succedunt matres et templum ture uaporant A 11.482 et maestas alto fundunt de limine uoces: A 11.483 'Armipotens, praeses belli, Tritonia uirgo, A 11.484 frange manu telum Phrygii praedonis et ipsum A 11.485 pronum sterne solo portisque effunde sub altis.' A 11.486 Cingtur ipse furens certatim in proelia Turnus. A 11.487 Iamque adeo rutilum thoraca indutus aenis A 11.488 horrebat squamis surisque incluserat auro, A 11.489 tempora nudus adhuc, laterique adcinxerat ensem A 11.490 fulgebatque alta decurrens aureus arce, A 11.491 exsultatque animis et spe iam praecipit hostem: A 11.492 qualis ubi abruptis fugit prasaepia uinclis A 11.493 tandem liber equus campoque potitu, aperto A 11.494 aut ille in pastus armentaque tendit equarum A 11.495 aut adsuetus aquae perfundi flumine noto A 11.496 emicat adrectisque fremit ceruicibus alte A 11.497 luxurians, luduntque iubae per colla, per armos. A 11.498 Obuia cui Uolscorum acie comitante Camilla A 11.499 occurrit portisque ab equo regina sub ipsis A 11.500 desiluit, quam tota cohors imitata relictis A 11.501 ad terram defluxit equis; tum talia fatur: A 11.502 'Turne, sui merito siqua est fiducia forti, A 11.503 audeo et Aeneadum promitto occurrere turmae A 11.504 solaque Tyrrhenos equites ire obuia contra. A 11.505 Me sine prima manu temptare pericula belli A 11.506 tu pedes ad muros subsiste et moenia serua.' A 11.507 Turnus ad haec, oculos horrenda in uirgine fixus: A 11.508 'O decus Italiae uirgo, quas dicere grates A 11.509 quasue referre parem? Sed nunc, est omnia quando A 11.510 iste animus supra, mecum partire laborem. A 11.511 Aeneas, ut fama fidem missique reportant A 11.512 exploratores, equitum leuia improbus arma A 11.513 praemisit, quaterent campos; ipse ardua montis A 11.514 per deserta iugo superans aduentat ad urbem. A 11.515 Furta paro belli conuexo in tramite siluae? A 11.516 ut biuias armato obsidam milite fauces. A 11.517 Tu Tyrrhenum equitem conlatis excipe signis; A 11.518 tecum acer Messapus erit turmaeque Latinae A 11.519 Tiburtique manus, ducis et tu concipe curam.' A 11.520 Sic ait, et paribus Messapum in proelia dictis A 11.521 hortatur sociosque duces et pergit in hostem. A 11.522 Est curuo anfractu ualles, adcommoda fraudi A 11.523 armorumque dolis, quam densis frondibus atrum A 11.524 urget utrimque latus, tenuis quo semita ducit A 11.525 angustaeque ferunt fauces aditusque maligni. A 11.526 Hanc super in speculis summoque in uertice montis A 11.527 planities ignota iacet tutique receptus, A 11.528 seu dextra laeuaque uelis occurrere pugnae, A 11.529 siue instare iugis et grandia uoluere saxa. A 11.530 Huc iuuenis nota fertur regione uiarum A 11.531 arripuitque locum et siluis insedit iniquis. A 11.532 Uelocem interea superis in sedibus Opim, A 11.533 unam ex uirginibus sociis sacraque caterua, A 11.534 compellabat et has tristis Latonia uoces A 11.535 ore dabat: 'Graditur bellum ad crudele Camilla, A 11.536 O uirgo, et nostris nequiquam cingitur armis, A 11.537 cara mihi ante alias.' Neque enim nouus iste Dianae A 11.538 uenit amor subitaque animum dulcedine mouit. A 11.539 Pulsus ob inuidiam regno uiresque superbas A 11.540 Priuerno antiqua Metabus cum excederet urbe, A 11.541 infantem fugiens media inter proelia belli A 11.542 sustulit exsilio comitem matrisque uocauit A 11.543 nomine Casmillae mutata parte Camillam. A 11.544 Ipse sinu prae se portans iuga longa petebat A 11.545 solorum nemorum: tela undique saeua premebant A 11.546 et circumfuso uolitabant milite Uolsci. A 11.547 Ecce fugae medio summis Amasenus abundans A 11.548 spumabat ripis: tantus se nubibus imber A 11.549 ruperat. Ille, innare parans, infantis amore A 11.550 tardatur caroque oneri timet. Omnia secum A 11.551 uersanti subito uix haec sententia sedit. A 11.552 Telum immane manu ualida quod forte gerebat A 11.553 bellator, solidum nodis et robore cocto, A 11.554 huic natam, libro et siluestri subere clausam, A 11.555 implicat atque habilem mediae circumligat hastae; A 11.556 quam dextra ingenti librans ita ad aetllera fatur: A 11.557 'Alma, tibi hanc, nemorum cultrix, Latonia uirgo, A 11.558 ipse pater famulam uoueo; tua prima per auras A 11.559 tela tenens supplex hostem fugit. Accipe, testor, A 11.560 diua tuam, quae nunc dubiis committitur auris. A 11.561 Dixit et adducto contortum hastile lacerto A 11.562 immittit: sonuere undae, rapidum super amnem A 11.563 infelix fugit in iaculo stridente Camilla. A 11.564 At Metabus, magna propius iam urgente caterua, A 11.565 dat sese fluuio atque hastam cum uirgine uictor A 11.566 gramineo donum Triuiae de caespite uellit. A 11.567 Non illum tectis ullae, non moenibus urbes A 11.568 accepere neque ipse manus feritate dedisset: A 11.569 pastorum et solis exegit montibus aeuom. A 11.570 Hic natam in dumis interque horrentia lustra A 11.571 armentalis equae mammis et lacte ferino A 11.572 nutribat, teneris immulgens ubera labris. A 11.573 Utque pedum primis infans uestigia plantis A 11.574 institerat, iaculo palmas armauit acuto A 11.575 spiculaque ex umero paruae suspendit et arcum. A 11.576 Pro crinali auro, pro longae tegmine pallae A 11.577 tigridis exuuiae per dorsum a uertice pendent. A 11.578 Tela manu iam tum tenera puerilia torsit A 11.579 et fundam tereti circum caput egit habena A 11.580 Strymoniamque gruem aut album deiecit olorem. A 11.581 Multae illam frustra Tyrrhena per oppida matres A 11.582 optauere nurum: sola contenta Diara A 11.583 aeternum telorum et uirginitatis amorem A 11.584 intemerata colit. 'Uellem haud correpta fuisset A 11.585 uilitia tali, conata lacessere Teucros: A 11.586 cara mihi comitumque foret nunc una mearum. A 11.587 Uerum age, quandoquidem fatis urgetur acerbis, A 11.588 abere, nympha, polo finisque inuise Latinos, A 11.589 tristis ubi infausto committitur omine pugna. A 11.590 Haec cape et ultricem pharetra deprome sagittam: A 11.591 hac quicumque sacrum uiolarit uolnere corpus, A 11.592 Tros Italusque, mihi pariter det sanguine poenas. A 11.593 Post ego nube caua miserandae corpus et arma A 11.594 inspoliata feram tumulo patriaeque reponam.' A 11.595 Dixit; at illa leuis caeli delapsa per auras A 11.596 insonuit, nigro circumdata turbine corpus. A 11.597 At manus interea muris Troiana propinquat A 11.598 Etruscique duces equitumque exercitus omnis, A 11.599 compositi numero in turmas. Fremit aequore toto A 11.600 insultans sonipes et pressis pugnat habenis A 11.601 huc conuersus et huc; tum late ferreus hastis A 11.602 horret ager campique armis sublimibus ardent. A 11.603 Nec non Messapus contra celeresque Latini A 11.604 et cum fratre Coras et uirginis ala Camillae A 11.605 aduersi campo apparent hastasque reductis A 11.606 protendunt longe dextris et spicula uibrant, A 11.607 aduentusque uirum fremitusque ardescit equorum. A 11.608 Iamque intra iactum teli progressus uterque A 11.609 substiterat: subito erumpunt clamore furentisque A 11.610 exhortantur equos; fundunt simul undique tela A 11.611 crebra niuis ritu caelumque obtexitur umbra. A 11.612 Continuo aduersis Tyrrhenus et acer Aconteus A 11.613 conixi incurrunt hastis primique ruina A 11.614 dant sonitum ingenti perfractaque quadrupedantum A 11.615 pectora pectoribus rumpunt: excussus Aconteus A 11.616 fulminis in morem aut torrmento ponderis acti A 11.617 praecipitat longe et uitam dispergit in auras. A 11.618 Extemplo turbatae acies, uersique Latini A 11.619 reiciunt parmas et equos ad moenia uertunt. A 11.620 Troes agunt, princeps turmas inducit Asilas. A 11.621 Iamque propinquabant portis, rursusque Latini A 11.622 clamorem tollunt et mollia colla reflectunt: A 11.623 hi fugiunt penitusque datis referuntur habenis. A 11.624 Qualis ubi alterno procurrens gurgite pontus A 11.625 nunc ruit ad terram scopulusque superiacit unda A 11.626 spumeus extremamque sinu perfundit arenam, A 11.627 nunc rapidus retro atque aestu reuoluta resorbens A 11.628 saxa fugit litusque uado labente relinquit: A 11.629 bis Tusci Rutulos egere ad moenia uersos, A 11.630 bis reiecti armis respectant terga tegentes. A 11.631 Tertia sed postquam congressi in proelia totas A 11.632 implicuere inter se acies legitque uirum uir: A 11.633 tum uero et gemitus morientum et sanguine in alto A 11.634 armaque corporaque et permixti caede uirorum A 11.635 semianimes uoluuntur equi, pugna aspera surgit. A 11.636 Orsilochus Remuli, quando ipsum horrebat adire, A 11.637 hastam intorsit equo ferrumque sub aure reliquit. A 11.638 Quo sonipes ictu furit arduus altaque iactat A 11.639 uulneris impatiens arrecto pectore crura: A 11.640 uoluitur ille excussus humi. Catillus Iollan A 11.641 ingentemque animis, ingentem corpore et armis A 11.642 deicit Herminium, nudo cui uertice fulua A 11.643 caesaries nudique umeri, nec uulnera terrent: A 11.644 tantus in arma patet. Latos huic hasta per armos A 11.645 acta tremit duplicatque uirum transfixa dolore. A 11.646 Funditur ater ubique cruor; dant funera ferro A 11.647 certantes pulchramque petunt per uulnera mortem. A 11.648 At medias inter caedes exsultat Amazon, A 11.649 unum exserta latus pugnae, pharetrata Camilla, A 11.650 et nunc lenta manu spargens hastilia denset, A 11.651 nunc ualidam dextra rapit indefessa bipennem; A 11.652 aureus ex umero sonat arcus et arma Dianae. A 11.653 Illa etiam in tergum, siquando pulsa recessit, A 11.654 spicula conuerso fugientia dirigit arcu. A 11.655 At circum lectae comites, Larinaque uirgo A 11.656 Tullaque et aeratam quatiens Tarpeia securem, A 11.657 Italides, quas ipsa decus sibi dia Camilla A 11.658 delegit pacisque bonas bellique ministras: A 11.659 quales Threiciae cum flumina Thermodontis A 11.660 pulsant et pictis bellantur Amazones armis A 11.661 seu circum Hippolyten, seu cum se Martia curru A 11.662 Penthesilea refert, magnoque ululante tumultu A 11.663 feminea exsultant lunatis agmina peltis. A 11.664 Quem telo primum, quem postremum, aspera uirgo, A 11.665 deicis? Aut quot humi morientia corpora fundis? A 11.666 Eunaeum Clitio primum patre, cuius apertum A 11.667 aduersi longa transuerberat abiete pectus: A 11.668 sanguinis ille uomens riuos cadit atque cruentam A 11.669 mandit humum moriensque suo se in uolnere uersat. A 11.670 Tum Lirim Pagasumque super; quorum alter habenas A 11.671 suffosso reuolutus equo dum colligit, alter A 11.672 dum subit ac dextram labenti tendit inermem, A 11.673 praecipites pariterque ruunt. His addit Amastrum A 11.674 Hippotaden, sequiturque incumbens eminus hasta A 11.675 Tereaque Harpalycumque et Demophoonta Chrominque; A 11.676 quotque emissa manu contorsit spicula uirgo, A 11.677 tot Phrygii cecidere uiri. Procul Ornytus armis A 11.678 ignotis et equo uenator Iapyge fertur, A 11.679 cui pellis latos umeros erepta iuuenco A 11.680 pugnatori operit, caput ingens oris hiatus A 11.681 et malae texere lupi cum dentibus albis, A 11.682 agrestisque manus armat sparus; ipse cateruis A 11.683 uertitur in mediis et toto uertice supra est. A 11.684 Hunc illa exceptum, neque enim labor agmine uerso, A 11.685 traicit et super haec inimico pectore fatur: A 11.686 'Siluis te, Tyrrhene, feras agitare putasti? A 11.687 Aduenit qui uestra dies muliebribus armis A 11.688 uerba redarguerit. Nomen tamen haud leue patrum A 11.689 manibus hoc referes, telo cecidisse Camillae.' A 11.690 Protinus Orsilochum et Buten, duo maxima Teucrum A 11.691 corpora, sed Buten auersum cuspide fixit A 11.692 loricam galeamque inter, qua colla sedentis A 11.693 lucent et laeuo dependet parma lacerto, A 11.694 Orsilochum fugiens magnumque agitata per orbem A 11.695 eludit gyro interior sequiturque sequentem, A 11.696 tum ualidam perque arma uiro perque ossa securim A 11.697 altior exsurgens oranti et multa precanti A 11.698 congeminat: uulnus calido rigat ora cerebro. A 11.699 Incidit huic subitoque aspectu territus haesit A 11.700 Appenninicolae bellator filius Auni, A 11.701 haud Ligurum extremus, dum fallere fata sinebant. A 11.702 Isque ubi se nullo iam cursu euadere pugnae A 11.703 osse neque instantem reginam auertere cernit, A 11.704 consilio uersare dolos ingressus et astu A 11.705 incipit haec: 'Quid tam egregium, si femina forti A 11.706 fidis equo? Dimitte fugam et te comminus aequo A 11.707 mecum crede solo pugnaeque adcinge pedestri: A 11.708 iam nosces, uentosa ferat cui gloria fraudem.' A 11.709 Dixit, at illa furens acrique adcensa dolore A 11.710 tradit equum comiti paribusque resistit in armis, A 11.711 ense pedes nudo puraque interrita parma. A 11.712 At iuuenis, uicisse dolo ratus, auolat ipse, A 11.713 haud mora, conuersisque fugax aufertur habenis A 11.714 quadrupedemque citum ferrata calce fatigat. A 11.715 'Uane Ligus frustraque animis elate superbis, A 11.716 nequiquam patrias temptasti lubricus artis, A 11.717 nec fraus te incolumem fallaci perferet Auno,' A 11.718 haec fatur uirgo et pernicibus ignea plantis A 11.719 transit equum cursu frenisque aduersa prehensis A 11.720 congreditur poenasque inimico ex sanguine sumit: A 11.721 quam facile accipiter saxo sacer ales ab alto A 11.722 consequitur pennis sublimem in nube columbam A 11.723 comprensamque tenet pedibusque euiscerat uncis; A 11.724 tum cruor et uulsae labuntur ab aethere plumae. A 11.725 At non haec nullis hominum sator atque deorum A 11.726 obseruans oculis summo sedet altus Olympo: A 11.727 Tyrrhenum genitor Tarchonem in proelia saeua A 11.728 suscitat et stimulis haud mollibus incitat iras. A 11.729 Ergo inter caedes cedentiaque agmina Tarcho A 11.730 fertur equo uariisque instigat uocibus alas, A 11.731 nomine quemque uocans, reficitque in proelia pulsos. A 11.732 'Quis metus, O numquam dolituri, O semper inertes A 11.733 Tyrrheni, quae tanta animis ignauia uenit? A 11.734 Femina palantis agit atque haec agmina uertit! A 11.735 Quo ferrum quidue haec gerimus tela inrita dextris? A 11.736 At non in Uenerem segnes nocturnaque bella A 11.737 aut ubi curua choros indixit tibia Bacchi, A 11.738 exspectate dapes et plenae pocula mensae, A 11.739 hic amor, hoc studium, dum sacra secundus haruspex A 11.740 nuntiet ac lucos uocet hostia pinguis in altos!' A 11.741 Haec effatus equum in medios, moriturus et ipse, A 11.742 concitat et Uenulo aduersum se turbidus infert A 11.743 dereptumque ab equo dextra complectitur hostem A 11.744 et gremium ante suum multa ui concitus aufert. A 11.745 Tollitur in caelum clamor, cunctique Latini A 11.746 conuertere oculos. Uolat igneus aequore Tarchon A 11.747 arma uirumque ferens; tum summa ipsius ab hasta A 11.748 defringit ferrum et partis rimatur apertas, A 11.749 qua uulnus letale ferat; contra ille repugnans A 11.750 sustinet a iugulo dextram et uim uiribus exit. A 11.751 Utque uolans alte raptum cum fulua draconem A 11.752 fert aquila implicuitque pedes atque unguibus haesit, A 11.753 saucius at serpens sinuosa uolumina uersat A 11.754 adrectisque horret squamis et sibilat ore, A 11.755 arduus insurgens; illa haud minus urget obunco A 11.756 luctantem rostro, simul aethera uerberat alis: A 11.757 haud aliter praedam Tiburtum ex agmine Tarchon A 11.758 portat ouans. Ducis exemplum euentumque secuti A 11.759 Maeonidae incurrunt. Tum fatis debitus Arruns A 11.760 uelocem iaculo et multa prior arte Camillam A 11.761 circuit et quae sit fortuna facillima, temptat. A 11.762 Qua se cumque furens medio tulit agmine uirgo, A 11.763 hac Arruns subit et tacitus uestigia lustrat; A 11.764 qua uictrix redit illa pedemque ex hoste reportat, A 11.765 hac iuuenis furtim celeris detorquet habenas. A 11.766 Hos aditus iamque hos aditus omnemque pererrat A 11.767 undique circuitum et certam quatit improbus hastam. A 11.768 Forte sacer Cybelo Chloreus olimque sacerdos A 11.769 insignis longe Phrygiis fulgebat in armis A 11.770 spumantemque agitabat equum, quem pellis aenis A 11.771 in plumam squamis auro conserta tegebat. A 11.772 Ipse, peregrina ferrugine clarus et ostro, A 11.773 spicula torquebat Lycio Gortynia cornu; A 11.774 aureus ex umeris erat arcus et aurea uati A 11.775 cassida; tum croceam chlamydemque sinusque crepantis A 11.776 carbaseos fuluo in nodum collegerat auro A 11.777 pictus acu tunicas et barbara tegmina crurum. A 11.778 Hunc uirgo, siue ut templis praefigeret arma A 11.779 Troia, captiuo siue ut se ferret in auro A 11.780 uenatrix, unum ex omni certamine pugnae A 11.781 caeca sequebatur totumque incauta per agmen A 11.782 femineo praedae et spoliorum ardebat amore, A 11.783 telum ex insidiis cum tandem tempore capto A 11.784 concitat et superos Arruns sic uoce precatur: A 11.785 'Summe deum, sancti custos Soractis Apollo, A 11.786 quem primi colimus, cui pineus ardor aceruo A 11.787 pascitur et medium freti pietate per ignem A 11.788 cultores multa preminus uestigia pruna, A 11.789 da, pater, hoc nostris aboleri dedecus armis, A 11.790 omnipotens. Non exuuias pulsaeue tropaeum A 11.791 uirginis aut spolia ulla peto (mihi cetera laudem A 11.792 facta ferent): haec dira meo dum uulnere pestis A 11.793 pulsa cadat, patrias remeabo inglorius urbes. A 11.794 Audiit et uoti Phoebus succedere partem A 11.795 mente dedit, partem uolucris dispersit in auras: A 11.796 sterneret ut subita turbatam morte Camiliam, A 11.797 adnuit oranti; reducem ut patria alta uideret, A 11.798 non dedit, inque Notos uocem uertere procellae. A 11.799 Ergo ut missa manu sonitum dedit hasta per auras, A 11.800 conuertere animos acris oculosque tulere A 11.801 cuncti ad reginam Uolsci. Nihil ipsa nec aurae A 11.802 nec sonitus memor aut uenientis ab aethere teli, A 11.803 hasta sub exsertam donec perlata papillam A 11.804 haesit uirgineumque alte bibit acta cruorem. A 11.805 Concurrunt trepidae comites dominamque ruentem A 11.806 suscipiunt. Fugit ante omnis exterritus Arruns, A 11.807 laetitia mixtoque metu, nec iam amplius hastae A 11.808 credere nec telis occurrere uirginis audet. A 11.809 Ac uelut ille, prius quam tela inimica sequantur, A 11.810 continuo in montis sese auius abdidit altos A 11.811 occiso pastore lupus magnoue iuuenco, A 11.812 conscius audacis facti, caudamque remulcens A 11.813 subiecit pauitantem utero siluasque petiuit: A 11.814 haud secus ex oculis se turbidus abstulit Arruns A 11.815 contentusque fuga mediis se immiscuit armis. A 11.816 Illa manu moriens telum trahit, ossa sed inter A 11.817 ferreus ad costas alto stat uulnere mucro: A 11.818 labitur exsanguis, labuntur frigida leto A 11.819 lumina, purpureus quondam color ora reliquit. A 11.820 Tum sic exspirans Accam ex aequalibus unam A 11.821 adloquitur fidam ante alias, quae sola Camillae, A 11.822 quicum partiri curas; atque haec ita fatur: A 11.823 'Hactenus, Acca soror, potui: nunc uulnus acerbum A 11.824 conficit, et tenebris nigrescunt omnia circum. A 11.825 Effuge et haec Turno mandata nouissima perfer: A 11.826 succedat pugnae Troianosque arceat urbe. A 11.827 Iamque uale.' Simul his dictis linquebat habenas, A 11.828 ad terram non sponte fluens. Tum frigida toto A 11.829 paulatim exsoluit se corpore lentaque colla A 11.830 et captum leto posuit caput, arma relinquunt, A 11.831 uitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras. A 11.832 Tum uero immensus surgens ferit aurea clamor A 11.833 sidera: deiecta crudescit pugna Camilla, A 11.834 incurrunt densi simul omnis copia Teucrum A 11.835 Tyrrhenique duces Euandrique Arcades alae. A 11.836 At Triuiae custos iamdudum in montibus Opis A 11.837 alta sedet summis spectatque interrita pugnas. A 11.838 Utque procul medio iuuenum in clamore furentum A 11.839 prospexit tristi multatam morte Camillam, A 11.840 ingemuitque deditque has imo pectore uoces: A 11.841 'Heu nimium, uirgo, nimium crudele luisti A 11.842 supplicium, Teucros conata lacessere bello! A 11.843 Nec tibi desertae in dumis coluisse Dianam A 11.844 profuit aut nostras umero gessisse sagittas. A 11.845 Non tamen indecorem tua te regina reliquit A 11.846 extrema iam in morte, neque hoc sine nomine letum A 11.847 per gentis erit aut famam patieris inultae. A 11.848 Nam quicumque tuum uiolauit uulnere corpus, A 11.849 morte luet merita.' Fuit ingens monte sub alto A 11.850 regis Dercenni terreno ex aggere bustum A 11.851 antiqui Laurentis opacaque ilice tectum: A 11.852 hic dea se primum rapido pulcherrima nisu A 11.853 sistit et Arruntem tumulo speculatur ab alto. A 11.854 Ut uidit laetantem animis ac uana tumentem, A 11.855 'Cur,' inquit, 'diuersus abis? Huc dirige gressum, A 11.856 huc periture ueni, capias ut digna Camillae A 11.857 praemia. Tune etiam telis moriere Dianae?' A 11.858 dixit, et aurata uolucrem Threissa sagittam A 11.859 deprompsit pharetra cornuque infensa tetendit A 11.860 et duxit longe, donec curuata coirent A 11.861 inter se capita et manibus iam tangeret aequis, A 11.862 laeua aciem ferri, dextra neruoque papillam. A 11.863 Extemplo teli stridorem aurasque sonantis A 11.864 audiit una Arruns, haesitque in corpore ferrum. A 11.865 Illum exspirantem socii atque extrema gementem A 11.866 obliti ignoto camporum in puluere linquunt, A 11.867 Opis ad aetherium pennis aufertur Olympum. A 11.868 Prima fugit domina amissa leuis ala Camillae; A 11.869 turbati fugiunt Rutuli, fugit acer Atinas A 11.870 disiectique duces desolatique manipli A 11.871 tuta petunt et equis auersi ad moenia tendunt. A 11.872 Nec quisquam instantis Teucros letumque ferentis A 11.873 sustentare ualet telis aut sistere contra, A 11.874 sed laxos referunt umeris languentibus arcus, A 11.875 quadrupedumque putrem cursu quatit ungula campum. A 11.876 Uoluitur ad muros caligine turbidus atra A 11.877 puluis, et e speculis percussae pectora matres A 11.878 femineum clamorem ad caeli sidera tollunt. A 11.879 Qui cursu portas primi inrupere patentis, A 11.880 hos inimica super mixto premit agmine turba; A 11.881 nec miseram effugiunt mortem, sed limine in ipso, A 11.882 moenibus in patriis atque inter tuta domorum A 11.883 confixi exspirant animas. Pars claudere portas: A 11.884 nec sociis aperire uiam nec moenibus audent A 11.885 accipere orantis, oriturque miserrima caedes A 11.886 defendentum armis aditus inque arma ruentum. A 11.887 Exclusi ante oculos laerumantumque ora parentum A 11.888 pars in praecipitis fossas urgente ruina A 11.889 uoluitur, immissis pars caeca et concita frenis A 11.890 arietat in portas et duros obice postis. A 11.891 Ipsae de muris summo certamine matres, A 11.892 monstrat amor uerus patriae, ut uidere Camillam, A 11.893 tela manu trepidae iaciunt ac robore duro A 11.894 stipitibus ferrum sudibusque imitantur obustis A 11.895 praecipites primaeque mori pro moenibus ardent. A 11.896 Interea Turnum in siluis saeuissimus implet A 11.897 nuntius, et iuueni ingentem fert Acca tumultum: A 11.898 deletas Uolscorum acies, cecidisse Camillam, A 11.899 ingruere infensos hostis et Marte secundo A 11.900 omnia corripuisse, metum iam ad moenia ferri. A 11.901 Ille furens, et saeua Iouis sic numina pellunt, A 11.902 deserit obsessos collis, nemora aspera linquit. A 11.903 Uix e conspectu exierat campumque tenebat, A 11.904 cum pater Aeneas saltus ingressus apertos A 11.905 exsuperatque iugum siluaque euadit opaca. A 11.906 Sic ambo ad muros rapidi totoque feruntur A 11.907 agmine nec longis inter se passibus absunt; A 11.908 ac simul Aeneas fumantis puluere campos A 11.909 prospexit longe Laurentiaque agmina uidit, A 11.910 et saeuum Aenean adgnouit Turnus in armis A 11.911 aduentumque pedum flatusque audiuit equorum. A 11.912 Continuoque ineant pugnas et proelia temptent, A 11.913 ni roseus fessos iam gurgite Phoebus Hibero A 11.914 tinguat equos noctemque die labente reducat: A 11.915 considunt castris ante urbem et moenia uallant. A 12. 1 Turnus ut infractos aduerso Marte Latinos A 12. 2 defecisse uidet, sua nunc promissa reposci, A 12. 3 se signari oculis, ultro implacabilis ardet A 12. 4 attollitque animos. Poenorum qualis in aruis A 12. 5 saucius ille graui uenantum uulnere pectus A 12. 6 tum demum mouet arma leo gaudetque comantis A 12. 7 excutiens ceruice toros fixumque latronis A 12. 8 inpauidus frangit telum et fremit ore cmento: A 12. 9 haud secus adcenso gliscit uiolentia Turno. A 12. 10 Tum sic adfatur regem atque ita turbidus infit: A 12. 11 'Nulla mora in Turno; nihil est quod dicta retractent A 12. 12 ignaui Aeneadae, nec quae pepigere recusent. A 12. 13 Congredior, fer sacra, pater, et concipe foedus. A 12. 14 Aut hac Dardanium dextra sub Tartara mittam, A 12. 15 desertorem Asiae (sedeant spectentque Latini), A 12. 16 et solus ferro crimen commune refellam, A 12. 17 aut habeat uictos, cedat Lauinia coniunx.' A 12. 18 Olli sedato respondit corde Latinus: A 12. 19 'O praestans animi iuuenis, quantum ipse feroci A 12. 20 uirtute exsuperas, tanto me impensius aequum est A 12. 21 consulere atque omnis metuentem expendere casus. A 12. 22 Sunt tibi regna patris Dauni, sunt oppida capta A 12. 23 multa manu, nec non aurumque animusque Latino est; A 12. 24 sunt aliae innuptae Latio et Laurentibus aruis, A 12. 25 nec genus indecores. Sine me haec haud mollia fatu A 12. 26 sublatis aperire dolis, simul hoc animo hauri. A 12. 27 Me natam nulli ueterum sociare procorum A 12. 28 fas erat, idque omnes diuique hominesque canebant. A 12. 29 Uictus amore tui, cognato sanguine uictus A 12. 30 coniugis et maestae lacrumis, uincla omnia rupi: A 12. 31 promissam eripui genero, arma impia sumpsi. A 12. 32 Ex illo qui me casus, quae, Turne, sequantur A 12. 33 bella, uides, quantos primus patiare labores. A 12. 34 Bis magna uicti pugna uix urbe tuemur A 12. 35 spes Italas; recalent nostro Thybrina fluenta A 12. 36 sanguine adhuc campique ingentes ossibus albent. A 12. 37 Quo referor totiens? Quae mentem insania mutat? A 12. 38 Si Turno exstincto socios sum adscire paratus, A 12. 39 cur non incolllnli potius certamina tollo? A 12. 40 Quid consanguinei Rutuli, quid cetera dicet A 12. 41 Italia, ad mortem si te---Fors dicta refutet!--- A 12. 42 prodiderim, natam et conubia nostra petentem? A 12. 43 Respice res bello uarias; miserere parentis A 12. 44 longaeui, quem nunc maestum patria Ardea longe A 12. 45 diuidit.' Haudquaquam dictis uiolentia Turni A 12. 46 flectitur: exsuperat magis aegrescitque medendo. A 12. 47 Ut primum fari potuit, sic institit ore: A 12. 48 'Quam pro me curam geris, hanc precor, optime, pro me A 12. 49 deponas letumque sinas pro laude pacisci: A 12. 50 et nos tela, pater, ferrumque haud debile dextra A 12. 51 spargimus; et nostro sequitur de uolnere sanguis. A 12. 52 longe illi dea mater erit, quae nube fugacem A 12. 53 feminea tegat et uanis sese occulat umbris.' A 12. 54 At regina, noua pugnae conterrita sorte, A 12. 55 flebat et ardentem generum monitura tenebat: A 12. 56 'Turne, per has ego te lacrimas, per siquis Amatae A 12. 57 tangit honos animum (spes tu nunc ulla, senectae A 12. 58 tu requies miserae, decus imperiumque Latini A 12. 59 te penes, in te omnis domus inclinata recumbit). A 12. 60 unum oro: desiste manum committere Teucris. A 12. 61 Qui te cumque manent isto certan1ine casus, A 12. 62 et me, Turne, manent: simul haec inuisa relinquam A 12. 63 lumina nec generum Aenean captiua uidebo.' A 12. 64 Accepit uocem lacrimis Lauinia matris A 12. 65 flagrantis pertusa genas, quoi plurimus ignem A 12. 66 subiecit rubor et calefacta per ora cucurrit. A 12. 67 Indum sanguineo ueluti uiolauerit ostro A 12. 68 siquis ebur, aut mixta rubent ubi lilia multa A 12. 69 alba rosa: talis uirgo dabat ore colores. A 12. 70 Illum turbat amor, figitque in uirgine uoltus: A 12. 71 ardet in arma magis paucisque adfatur Amatam. A 12. 72 'Ne, quaeso, ne me lacrimis neue omine tanto A 12. 73 prosequere in duri certamina Martis euntem, A 12. 74 O mater; neque enim Turno mora libera mortis. A 12. 75 Nuntius haec Idmon Phrygio mea dicta tyranno A 12. 76 haud placitura refer: cum primum crastina caelo A 12. 77 puniceis inuecta rotis Aurora rubebit, A 12. 78 non Teucros agat in Rutulos, Teucrum arma quiescant A 12. 79 et Rutuli; nostro dirimamus sanguine bellum, A 12. 80 illo quaeratur coniunx Lauinia campo.' A 12. 81 Haec ubi dicta dedit rapidusque in tecta recessit. A 12. 82 poscit equos gaudetque tuens ante ora frementis, A 12. 83 Pilumno quos ipsa decus dedit Orithyia, A 12. 84 qui candore niues anteirent, cursibus auras. A 12. 85 Circumstant properi aurigae manibusque lacessunt A 12. 86 pectora plausa cauis et colla comantia pectunt. A 12. 87 Ipse dehinc auro squalentem alboque orichalco A 12. 88 circumdat loricam umeris; simul aptat habendo A 12. 89 ensemque clipeumque et rubrae cornua cristae. A 12. 90 ensem, quem Dauno ignipotens deus ipse parenti A 12. 91 fecerat et Stygia candentem tinxerat unda. A 12. 92 Exin quae mediis ingenti adoixa columnae A 12. 93 aedibus adstabat, ualidam ui corripit hastam, A 12. 94 Actoris Aurunci spolium, quassatque trementem A 12. 95 uociferans: 'Nunc, O numquam frustrata uocatus A 12. 96 hasta meos, nunc tempus adest: te maximus Actor A 12. 97 te Turni nunc dextra gerit. Da sternere corpus A 12. 98 loricamque manu ualida lacerare reuulsam A 12. 99 semiuiri Phrygis et foedare in puluere crinis A 12.100 uibratos calido ferro murraque madentis.' A 12.101 His agitur furiis; totoque ardentis ab ore A 12.102 scintillae absistunt, oculis micat acribus ignis: A 12.103 mugitus ueluti cum prima in proelia taurus A 12.104 terrificos ciet atque irasci in cornua temptat, A 12.105 arboris obnixus trunco, uentosque lacessit A 12.106 ictibus aut sparsa ad pugnam proludit harena. A 12.107 Nec minus interea maternis saeuos in armis A 12.108 Aeneas acuit Martem et se suscitat ira, A 12.109 oblato gaudens componi foedere bellum, A 12.110 tum socios maestique metum solatur Iuli, A 12.111 fata docens, regique iubet responsa Latino A 12.112 certa referre uiros et pacis dicere leges. A 12.113 Postera uix summos spargebat lumine montis A 12.114 orta dies, cum primum alto se gurgite tollunt A 12.115 solis equi lucemque elatis naribus efflant: A 12.116 campum ad certamen magnae sub moenibus urbis A 12.117 dimensi Rutulique uiri Teucrique parabant A 12.118 in medioque focos et dis communibus aras A 12.119 gramineas. Alii fontemque ignemque ferebant, A 12.120 uelati limo et uerbena tempora uincti. A 12.121 Procedit legio Ausonidum, pilataque plenis A 12.122 agmina se fundunt portis. Hinc Troius omnis A 12.123 Tyrrhenusque ruit uariis exercitus armis, A 12.124 haud secus instructi ferro, quam si aspera Martis A 12.125 pugna uocet; nec non mediis in milibus ipsi A 12.126 ductores auro uolitant ostroque decori, A 12.127 et genus Assaraci Mnestheus et fortis Asilas A 12.128 et Messapus equum domitor, Neptunia proles. A 12.129 Utque dato signo spatia in sua quisque recessit, A 12.130 defigunt tellure hastas et scuta reclinant. A 12.131 Tum studio effusae matres et uolgus inermum A 12.132 inualidique senes turris ac tecta domorum A 12.133 obsedere, alii portis sublimibus adstant. A 12.134 At Iuno e summo, qui nunc Albanus habetur, A 12.135 tum neque nomen erat nec honos aut gloria monti, A 12.136 prospiciens tumulo campum aspectabat et ambas A 12.137 Laurentum Troumque acies urbemque Latini. A 12.138 Extemplo Turni sic est adfata sororem A 12.139 diua deam, stagnis quae fluminibusque sonoris A 12.140 praesidet (hunc illi rex aetheris altus honorem A 12.141 Iuppiter erepta pro uirginitate sacrauit): A 12.142 'Nympha, decus fluuiorum, animo gratissima nostro, A 12.143 scis ut te cunctis unam, quaecumque Latinae A 12.144 magnanimi Iouis ingratum ascendere cubile, A 12.145 praetulerim caelique lubens in parte locarim: A 12.146 disce tuum, ne me incuses, Iuturna, dolorem. A 12.147 Qua uisa est Fortuna pati Parcaeque sinebant A 12.148 cedere res Latio, Turnum et tua moenia texi: A 12.149 nunc iuuenem imparibus uideo concurrere fatis, A 12.150 Parcarumque dies et uis inimica propinquat. A 12.151 Non pugnam aspicere hanc oculis, non foedera possum. A 12.152 Tu pro germano siquid praesentius audes, A 12.153 perge: decet. Forsan miseros meliora sequentur.' A 12.154 Uix ea, cum lacrimas oculis Iuturna profudit A 12.155 terque quaterque manu pectus percussit honestum. A 12.156 'Non lacrumis hoc tempus,' ait Saturnia Iuno: A 12.157 'Adcetera et fratrem, siquis modus, eripe morti, A 12.158 aut tu bella cie conceptumque excute foedus: A 12.159 auctor ego audendi.' Sic exhortata reliquit A 12.160 incertam et tristi turbatam uolnere mentis. A 12.161 Interea reges, ingenti mole Latinus A 12.162 quadriiugo uehitur curru, cui tempora circum A 12.163 aurati bis sex radii fulgentia cingunt, A 12.164 Solis aui specimen; bigis it Turnus in albis, A 12.165 bina manu lato crispans hastilia ferro; A 12.166 hinc pater Aeneas, Romanae stirpis origo, A 12.167 sidereo flagrans clipeo et caelestibus armis, A 12.168 et iuxta Ascanius, magnae spes altera Romae, A 12.169 procedunt castris, puraque in ueste sacerdos A 12.170 saetigeri fetum suis intonsamque bidentem A 12.171 adtulit admouitque pecus flagrantibus aris. A 12.172 Illi ad surgentem conuersi lumina solem A 12.173 dant fruges manibus salsas et tempora ferro A 12.174 summa notant pecudum paterisque altaria libant. A 12.175 Tum pius Aeneas stricto sic ense precatur: A 12.176 'Esto nunc Sol testis et haec mihi Terra uoeanti, A 12.177 quam propter tantos potui perferre labores, A 12.178 et pater omnipotens et tu Saturnia coniunx, A 12.179 iam melior, iam, diua, precor, tuque inclute Mauors, A 12.180 cuncta tuo qui bella, pater, sub numine torques; A 12.181 fontisque fluuiosque uoco, quaeque aetheris alti A 12.182 religio et quae caeruleo sunt numina ponto: A 12.183 cesserit Ausonio si fors uictoria Turno, A 12.184 conuenit Euandri uictos discedere ad urbem, A 12.185 cedet Iulus agris, nec post arma ulla rebelles A 12.186 Aeneadae referent ferroue haec regna lacessent, A 12.187 sin nostrum adnuerit nobis Uictoria Martem A 12.188 (ut potius reor et potius di numine firment), A 12.189 non ego nec Teucris Italos parere iubebo A 12.190 nec mihi regna peto: paribus se legibus ambae A 12.191 inuictae gentes aeterna in foedera mittant. A 12.192 Sacra deosque dabo; socer arma Latinus habeto, A 12.193 imperium sollemne socer; mihi moenia Teucri A 12.194 constituent, urbique dabit Lauinia nomen.' A 12.195 Sic prior Aeneas; sequitur sic deinde Latinus A 12.196 suspiciens caelum tenditque ad sidera dextram: A 12.197 'Haec eadem, Aenea, terram mare sidera iuro A 12.198 Latonaeque genus duplex lanumque bifrontem A 12.199 uimque deum infernam et duri sacraria Ditis; A 12.200 audiat haec genitor, qui foedera fulmine sancit. A 12.201 Tango aras, medios ignis et numina testor: A 12.202 nulla dies pacem hanc Italis nec foedera rumpet, A 12.203 qua res cumque cadent; nec me uis ulla uolentem A 12.204 auertet, non, si tellurem effundat in undas A 12.205 diluuio miscens caelumque in Tartara soluat; A 12.206 ut sceptrum hoc' (dextra sceptrum nam forte gerebat A 12.207 'numquam fronde leui fundet uirgulta nec umbras, A 12.208 cum semel in siluis imo de stirpe recisum A 12.209 matre caret posuitque comas et bracchia ferro, A 12.210 olim arbos, nunc artificis manus aere decoro A 12.211 inclusit patribusque dedit gesture Latinis.' A 12.212 Talibus inter se firmabant foedera dictis A 12.213 conspectu in medio procerum. Tum rite sacratas A 12.214 in flammam iugulant pecudes et uiscera uiuis A 12.215 eripiunt cumulantque oneratis lancibus aras. A 12.216 At uero Rutulis inpar ea pugna uideri A 12.217 iamdudum et uario misceri pectora motu; A 12.218 tum magis, ut propius cernunt uon uiribus aequis. A 12.219 Adiuuat incessu tacito progressus et aram A 12.220 suppliciter uenerans demisso lumine Turnus A 12.221 tabentesque genae et iuuenali in corpore pallor. A 12.222 Quem simul ac Iuturna soror crebrescere uidit A 12.223 sermonem et uolgi uariare labantia corda, A 12.224 in medias acies, formam adsimulata Camerti, A 12.225 cui genus a proauis ingens clarumque paternae A 12.226 nomen erat uirtutis, et ipse acerrimus armis, A 12.227 in medias dat sese acies haud nescia rerum A 12.228 rumoresque serit uarios ac talia fatur: A 12.229 'Non pudet, O Rutuli, pro cunctis talibus unam A 12.230 obiectare animam? Numerone an uiribus aequi A 12.231 non sumus? En omnes et Troes et Arcades hi sunt A 12.232 fatalesque manus, infensa Etruria Turno: A 12.233 uix hostem, alterni si congrediamur, habemus. A 12.234 Ille quidem ad superos, quorum se deuouet aris, A 12.235 succedet fama uiuusque per ora feretur: A 12.236 nos patria amissa dominis parere superbis A 12.237 cogemur, qui nunc lenti consedimus aruis.' A 12.238 Talibus incensa est iuuenum sententia dictis A 12.239 iam magis atque magis, serpitque per agmina murmur; A 12.240 ipsi Laurentes mutati ipsique Latini. A 12.241 Qui sibi iam requiem pugnae rebusque salutem A 12.242 sperabant, nunc arma uolunt foedusque precantur A 12.243 infectum et Turni sortem miserantur iniquam. A 12.244 His aliud maius Iuturna adiungit et alto A 12.245 dat signum caelo, quo non praesentius ullum A 12.246 turbauit mentes Italas monstroque fefellit. A 12.247 Namque uolans rubra fuluus Iouis ales in aethra A 12.248 litoreas agitabat aues turbamque sonantem A 12.249 agminis aligeri, subito cum lapsus ad undas A 12.250 cycnum excellentem pedibus rapit improbus uncis. A 12.251 Adrexere animos Itali, cunctaeque uolucres A 12.252 conuertunt clamore fugam, mirabile uisu, A 12.253 aetheraque obscurant pennis hostemque per auras A 12.254 facta nube premunt, donec ui uictus et ipso A 12.255 pondere defecit, praedamque ex unguibus ales A 12.256 proiecit fluuio penitusque in nubila fugit. A 12.257 Tum uero augurium Rutuli clamore salutant A 12.258 expediuntque manus; primusque Tolumnius augur A 12.259 'Hoc erat, hoc, uotis,' inquit, 'quod saepe petiui. A 12.260 Adcipio adgnoscoque deos; me, me duce ferrum A 12.261 corripite, O miseri, quos improbus aduena bello A 12.262 territat inualidas ut aues et litora uestra A 12.263 ui populat: petet ille fugam penitusque profundo A 12.264 uela dabit. Uos unanimi densete cateruas A 12.265 et regem uobis pugna defendite raptum.' A 12.266 Dixit et adqersos telum contorsit in hostis A 12.267 procurrens: sonitum dat stridula cornus et auras A 12.268 certa secat. Simul hoc, simul ingens clamor et omnes A 12.269 turbati cunei calefactaque corda tumultu. A 12.270 Hasta uolans, ut forte nouem pulcherrima fratrum A 12.271 corpora constiterant contra, quos fida crearat A 12.272 una tot Arcadio coniunx Tyrrhena Gylippo, A 12.273 horum unum ad medium, teritur qua sutilis aluo A 12.274 balteus et laterum iuncturas fibula mordet A 12.275 egregium forma iuuenem et fulgentibus armis A 12.276 transadigit costas fuluaque effundit harena. A 12.277 At fratres, animosa phalanx accensaque luctu, A 12.278 pars, gladios stringunt manibus, pars missile ferrum A 12.279 corripiunt caecique ruunt. Quos agmina contra A 12.280 procurrunt Laurentum, hinc densi rursus inundant A 12.281 Troes Agyllinique et pictis Arcades armis: A 12.282 sic omnis amor unus habet decernere ferro. A 12.283 Diripuere aras, it toto turbida caelo A 12.284 tempestas telorum ac ferreus ingruit imber, A 12.285 craterasque focosque ferunt. Fugit ipse Latinus A 12.286 pulsatos referens infecto foedere diuos. A 12.287 Infrenant alii currus aut corpora saltu A 12.288 subiciunt in equos et strictis ensibus adsunt. A 12.289 Messapus regem regisque insigne gerentem, A 12.290 Tyrrhenum Aulesten, auidus confundere foedus, A 12.291 aduerso proterret equo: ruit ille recedens A 12.292 et miser oppositis a tergo inuoluitur aris A 12.293 in caput inque umeros. At feruidus aduolat hasta A 12.294 Messapus teloque orantem multa trabali A 12.295 desuper altus equo grauiter ferit atque ita fatur: A 12.296 'Hoc habet, haec melior magnis data uictima diuis.' A 12.297 Concurrunt Itali spoliantque calentia membra. A 12.298 Obuius ambustum torrem Corynaeus ab ara A 12.299 corripit et uenienti Ebuso plagamque ferenti A 12.300 occupat os flammis: olli ingens barba reluxit A 12.301 nidoremque ambusta dedit. Super ipse secutus A 12.302 caesariem laeua turbati corripit hostis A 12.303 inpressoque genu nitens terrae adplicat ipsum: A 12.304 sic rigido latus ense ferit. Podalirius Alsum A 12.305 pastorem primaque acie per tela ruentem, A 12.306 ense sequens nudo superimminet: ille securi A 12.307 aduersi frontem mediam mentumque reducta A 12.308 disicit et sparso late rigat arma cruore. A 12.309 Olli dura quies oculos et ferreus urget A 12.310 somnus, in aeternam conduntur lumina noctem. A 12.311 At pius Aeneas dextram tendebat inermem A 12.312 nudato capite atque suos clamore uocabat: A 12.313 'Quo ruitis? Quaeue ista repens discordia surgit? A 12.314 O cohibete iras! Ictum iam foedus et omnes A 12.315 compositae leges; mihi ius concurrere soli; A 12.316 me sinite atque auferte metus; ego foedera faxo A 12.317 firma manu; Turnum debent haec iam mihi sacra.' A 12.318 Has inter uoces, media inter talia uerba A 12.319 ecce uiro stridens alis adlapsa sagitta est A 12.320 incertum qua pulsa manu, quo turbine adacta, A 12.321 Quis tantam Rutulis laudem, casusne deusne, A 12.322 adtulerit: pressa est insignis gloria facti. A 12.323 nec sese Aeneae iactauit uulnere quisquam. A 12.324 Turnus ut Aenean cedentem ex agmine uidit A 12.325 turbatosque duces, subita spe feruidus ardet: A 12.326 poscit equos atque arma simul saltuque superbus A 12.327 emicat in currum et manibus molitur habenas. A 12.328 Multa uirum uolitans dat fortia corpora Leto, A 12.329 semineces uoluit multos aut agmina curru A 12.330 proterit aut raptas fugientibus ingerit hastas. A 12.331 Qualis apud gelidi cum flumina concitus Hebri A 12.332 sanguineus Mauors clipeo increpat atque furentis A 12.333 bella mouens immittit equos; illi aequore aperto A 12.334 ante Notos Zephyrumque uolant; gemit ultima pulsu A 12.335 Thraca pedum; circumque atrae Formidinis ora A 12.336 Iraeque Insidiaeque, dei comitatus, aguntur: A 12.337 talis equos alacer media inter proelia Turnus A 12.338 fumantis sudore quatit, miserabile caesis A 12.339 hostibus insultans; spargit rapida ungula rores A 12.340 sanguineos, mixtaque cruor calcatur harena. A 12.341 Iamque neci Sthenelumque dedit Thamyrumque Pholumque, A 12.342 hunc congressus et hunc, illum eminus; eminus ambo A 12.343 Imbrasidas, Glaucum atque Laden, quos Imbrasus ipse A 12.344 nutrierat Lycia paribusque ornauerat armis, A 12.345 uel conferre manum uel equo praeuertere uentos. A 12.346 Parte alia media Eumedes in proelia fertur, A 12.347 antiqui proles bello praeclara Dolonis, A 12.348 nomine auum referens, animo manibusque parentem, A 12.349 qui quondam, castra ut Danaum speculator adiret, A 12.350 ausus Pelidae pretium sibi poscere currus; A 12.351 illum Tydides alio pro talibus ausis A 12.352 adfecit pretio, nec equis adspirat Achillis. A 12.353 Hunc procul ut campo Turnus prospexit aperto, A 12.354 ante leui iaculo longum per inane secutus A 12.355 sistit equos biiugis et curru desilit atque A 12.356 semianimi lapsoque superuenit et pede collo A 12.357 impresso dextrae mucronem extorquet et allo A 12.358 fulgentem tinguit iugulo atque haec insuper addit: A 12.359 'En agros et quam bello, Troiane, petisti, A 12.360 Hesperiam metire iacens: haec praemia qui me A 12.361 ferro ausi temptare ferunt, sic moenia condunt.' A 12.362 Huic comitem Asbyten coniecta cuspide mittit. A 12.363 Chloreaque Sybarimque Daretaque Thersilochumque A 12.364 et sternacis equi lapsum ceruice Thymoeten. A 12.365 Ac uelut Edoni Boreae cum spiritus alto A 12.366 insonat Aegaeo sequiturque ad litora fluctus, A 12.367 qua uenti incubuere, fugam dant nubila caelo: A 12.368 sic Turno, quacumque uiam secat, agmina cedunt A 12.369 conuersaeque ruunt acies; fert impetus ipsum, A 12.370 et cristam aduerso curru quatit aura uolantem. A 12.371 Non tulit instantem Phegeus animisque frementem: A 12.372 obiecit sese ad currum et spumantia frenis A 12.373 ora citatorum dextra detorsit equorum. A 12.374 Dum trahitur pendetque iugis, hunc lata retectum A 12.375 lancea consequitur rumpitque infixa bilicem A 12.376 loricam ct summum degustat uolnere corpus. A 12.377 Ille tamen clipeo obiecto conuersus in hostem A 12.378 ibat et auxilium ducto mucrone petebat: A 12.379 cum rota praecipitem et procursu concitus axis A 12.380 impulit effunditque solo, Turnusque secutus A 12.381 imam inter galeam summi thoracis et oras A 12.382 abstulit ense caput truncumque reliquit harenae. A 12.383 Atque ea dum campis uictor dat funera Turnus, A 12.384 interea Aenean Mnestheus et fidus Achates A 12.385 Ascaniusque comes castris statuere cruentum, A 12.386 alternos longa nitentem cuspide gressus. A 12.387 Saeuit et infracta luctatur arundine telum A 12.388 eripere auxilioque uiam, quae proxima, poscit A 12.389 ense secent lato uulnus telique latebram A 12.390 rescindant penitus seseque in bella remittant. A 12.391 Iamque aderat Phoebo ante alios dilectus Iapyx A 12.392 Iasides, acri quondam cui captus amore A 12.393 ipse suas artes, sua munera, laetus Apollo A 12.394 augurium citharamque dabat celerisque sagittas. A 12.395 Ille ut depositi proferret fata parentis, A 12.396 scire potestates herbarum usumque medendi A 12.397 maluit et mutas agitare inglorius artes. A 12.398 Stabat acerba fremens, ingentem nixus in hastam A 12.399 Aeneas magno iuuenum et maerentis Iuli A 12.400 concursu, lacrimis immobilis. Ille retorto A 12.401 Paeonium in morem senior succinctus amictu A 12.402 multa manu medica Phoebique potentibus herbis A 12.403 nequiquam trepidat, nequiquam spicula dextra A 12.404 sollicitat prensatque tenaci forcipe ferrum. A 12.405 Nulla uiam Fortuna regit, nihil auctor Apollo A 12.406 subuenit; et saeuus campis magis ac magis horror A 12.407 crebrescit propiusque malum est. Iam puluere caelum A 12.408 stare uident: subeunt equites, et spicula castris A 12.409 densa cadunt mediis. It tristis ad aethera clamor A 12.410 bellantum iuuenum et duro sub Marte cadentum. A 12.411 Hic Uenus, indigno nati concussa dolore, A 12.412 dictamnum genetrix Cretaea carpit ab Ida, A 12.413 puberibus caulem foliis et flore comantem A 12.414 purpureo; non illa feris incognita capris A 12.415 gramina, cum tergo uolucres haesere sagittae: A 12.416 hoc Uenus, obscuro faciem circumdata nimbo, A 12.417 detulit; hoc fusum labris splendentibus amnem A 12.418 inficit occulte medicans spargitque salubris A 12.419 ambrosiae sucos et odoriferam panaceam. A 12.420 Fouit ea uolnus lympha longaeuus Iapyx A 12.421 ignorans, subitoque omnis de corpore fugit A 12.422 quippe dolor, omnis stetit imo uolnere sanguis; A 12.423 iamque secuta manum nullo cogente sagitta A 12.424 excidit, atque nouae rediere in pristina uires. A 12.425 'Arma citi properate uiro! Quid statis?' Iapyx A 12.426 conclamat primusque animos adcendit in hostem. A 12.427 'Non haec humanis opibus, non arte magistra A 12.428 proueniunt neque te, Aenea, mea dextera seruat: A 12.429 maior agit deus atque opera ad maiora remittit.' A 12.430 Ille auidus pugnae suras iucluserat auro A 12.431 hinc atque hinc oditque moras hastamque coruscat. A 12.432 Postquam habilis lateri clipeus loricaque tergo est, A 12.433 Ascanium fusis circum complectitur armis A 12.434 summaque per galeam delibans oscula fatur: A 12.435 'Disce, puer, uirtutem ex me uerumque laborem, A 12.436 fortunam ex aliis. Nunc te mea dextera bello A 12.437 defensum dabit et magna inter praemia ducet. A 12.438 Tu facito, mox cum matura adoleuerit aetas, A 12.439 sis memor, et te animo repetentem exempla tuorum A 12.440 et pater Aeneas et auunculus excitet Hector.' A 12.441 Haec ubi dicta dedit, portis sese extulit ingens, A 12.442 telum immane manu quatiens; simul agmine denso A 12.443 Antheusque Mnestheusque ruunt omnisque relictis A 12.444 turba fluit castris: tum caeco puluere campus A 12.445 miscetur pulsuque pedum tremit excita tellus. A 12.446 Uidit ab aduerso uenientis aggere Turnus, A 12.447 uidere Ausonii, gelidusque per ima cucurrit A 12.448 ossa tremor: prima ante omnis Iuturna Latinos A 12.449 audiit adgnouitque sonum et tremefacta refugit. A 12.450 Ille uolat campoque atrum rapit agmen aperto. A 12.451 Qualis ubi ad terras abrupto sidere nimbus A 12.452 it mare per medium; miseris heu praescia longe A 12.453 horrescunt corda agricolis, dabit ille ruinas A 12.454 arboribus stragemque satis, ruet omnia late; A 12.455 ante uolant sonitumque ferunt ad litora uenti: A 12.456 talis in aduersos ductor Rhoeteius hostis A 12.457 agmen agit, densi cuneis se quisque coactis A 12.458 adglomerant. Ferit ense grauem Thymbraeus Osirim, A 12.459 Archetium Mnestheus, Epulonem obtruncat Achates A 12.460 Ufentemque Gyas; cadit ipse Tolumnius augur, A 12.461 primus in aduersos telum qui torserat hostis. A 12.462 Tollitur in caelum clamor, uersique uicissim A 12.463 puluerulenta fuga Rutuli dant terga per agros. A 12.464 Ipse neque auersos dignatur sternere Morti A 12.465 nec pede congressos aequo nec tela ferentis A 12.466 insequitur: solum densa in caligine Turnum A 12.467 uestigat lustrans, solum in certamina poscit. A 12.468 Hoc concussa metu mentem Iuturna uirago A 12.469 aurigam Turni media inter lora Metiscum A 12.470 excutit et longe lapsum temone relinquit: A 12.471 ipsa subit manibusque undantis flectit habenas, A 12.472 cuncta gerens, uocemque et corpus et arma Metisci. A 12.473 Nigra uelut magnas domini cum diuitis aedes A 12.474 peruolat et pennis alta atria lustrat hirundo, A 12.475 pabula parua legens nidisque loquacibus escas, A 12.476 et nunc porticibus uacuis, nunc umida circum A 12.477 stagoa sonat: similis medios Iuturna per hostis A 12.478 fertur equis rapidoque uolans obit omnia curru A 12.479 iamque hic germanum iamque hic ostentat ouantem A 12.480 nec conferre manum patitur, uolat auia longe. A 12.481 Haud minus Aeneas tortos legit obuius orbes A 12.482 uestigatque uirum et disiecta per agmina magna A 12.483 uoce uocat. Quotiens oculos coniecit in hostem A 12.484 alipedumque fugam cursu temptauit equorum, A 12.485 auersos totiens currus Iuturna retorsit. A 12.486 Heu quid agat? Uario nequiquam fluctuat aestu, A 12.487 diuersaeque uocant animum in contraria curae. A 12.488 Huic Messapus, uti laeua duo forte gerebat A 12.489 lenta leuis cursu praefixa hastilia ferro, A 12.490 horum unum certo contorquens dirigit ictu. A 12.491 Substitit Aeneas et se collegit in arma, A 12.492 poplite subsidens; apicem tamen incita summum A 12.493 hasta tulit summasque excussit uertice cristas. A 12.494 Tum uero adsurgunt irae; insidiisque subactus, A 12.495 diuersos ubi sensit equos currumque referri, A 12.496 multa Iouem et laesi testatus foederis aras A 12.497 iam tandem inuadit medios et Marte secundo A 12.498 terribilis saeuam nullo discrimine caedem A 12.499 suscitat irarumque omnis effundit habenas. A 12.500 Quis mihi nunc tot acerba deus, quis carmine caedes A 12.501 diuersas obitumque ducum, quos aequore toto A 12.502 inque uicem nunc Turnus agit, nunc Troius heros, A 12.503 expediat? Tanton placuit concurrere motu. A 12.504 Iuppiter, aeterna gentis in pace futuras? A 12.505 Aeneas Rutulum Sucronem, ea prima ruentis A 12.506 pugna loco statuit Teucros, haud multa morantem A 12.507 excipit in latus et, qua fata celerrima, crudum A 12.508 transadigit costas et cratis pectoris ensem. A 12.509 Turnus equo deiectum Amycum fratremque Dioren, A 12.510 congressus pedes, hunc uenientem cuspide longa, A 12.511 hunc mucrone ferit curruque abscisa duorum A 12.512 suspendit capita et rorantia sanguine portat. A 12.513 Ille Talon Tanaimque neci fortemque Cethegum, A 12.514 tris uno congressu, et maestum mittit Oniten, A 12.515 nomen Echionium matrisque genus Peridiae, A 12.516 hic fratres Lycia missos et Apollinis agris A 12.517 et iuuenem exosum nequiquam bella Menoeten, A 12.518 Arcada, piscosae cui circum flumina Lernae A 12.519 ars fuerat pauperque domus nec nota potentum A 12.520 munera conductaque pater tellure serebat. A 12.521 Ac uelut immissi diuersis partibus ignes A 12.522 arentem in siluam et uirgulta sonantia lauro, A 12.523 aut ubi decursu rapido de montibus altis A 12.524 dant sonitum spumosi amnes et in aequora currunt A 12.525 quisque suum populatus iter: non segnius ambo A 12.526 Aeneas Turnusque ruunt per proelia; nunc nunc A 12.527 fluctuat ira intus, rumpuntur nescia uinci A 12.528 pectora, nunc totis in Uolnera uiribus itur. A 12.529 Murranum hic, atauos et auorum antiqua sonantem A 12.530 nomina per regesque actum genus omne Latinos, A 12.531 praecipitem scopulo atque ingentis turbine saxi A 12.532 excutit effunditque solo: hunc lora et iuga subter A 12.533 prouoluere rotae, crebro super ungula pulsu A 12.534 incita nec domini memorum proculcat equorum. A 12.535 Ille ruenti Hyllo animisque immane frementi A 12.536 occurrit telumque aurata ad tempora torquet: A 12.537 olli per galeam fixo stetit hasta cerebro. A 12.538 Dextera nec tua te, Graium fortissime Cretheu A 12.539 eripuit Turno. Nec di texere Cupencum A 12.540 Aenea ueniente sui: dedit obuia ferro A 12.541 pectora, nec misero clipei mora profuit aerei. A 12.542 Te quoque Laurentes uiderunt, Aeole, campi A 12.543 oppetere et late terram consternere tergo A 12.544 Occidis, Argiuae quem non potuere phalanges A 12.545 sternere nec Priami regnorum euersor Achilles; A 12.546 hic tibi mortis erant metae: domus alta sub Ida, A 12.547 Lyrnesi domus alta, solo Laurente sepulcrum. A 12.548 Totae adeo conuersae acies, omnesque Latini, A 12.549 omnes Dardanidae, Mnestheus acerque Serestus A 12.550 et Messapus equum domitor et fortis Asilas A 12.551 Tuscorumque phalanx Euandrique Arcades alae, A 12.552 pro se quisque uiri summa nituntur opum ui: A 12.553 nec mora nec requies, uasto certamine tendunt. A 12.554 Hic mentem Aeneae genetrix pulcherrima misit, A 12.555 iret ut ad muros urbique aduerteret agmen A 12.556 ocius et subita turbaret clade Latinos. A 12.557 Ille ut uestigans diuersa per agmina Turnum A 12.558 huc atque huc acies circumtulit, aspicit urbem A 12.559 immunem tanti belli atque impune quietam. A 12.560 Continuo pugnae adcendit maioris imago: A 12.561 Mnesthea Sergestumque uocat fortemque Serestum A 12.562 ductores tumulumque capit, quo cetera Teucrum A 12.563 concurrit legio nec scuta aut spicula densi A 12.564 deponunt. Celso medius stans aggere fatur: A 12.565 'Nequa meis esto dictis mora; Iuppiter hac stat, A 12.566 neu quis ob inceptum subitum mihi segnior ito. A 12.567 Urbem hodie, causam belli, regna ipsa Latini, A 12.568 ni frenum accipere et uicti parere fatentur, A 12.569 eruam et aequa solo fumantia culmina ponam. A 12.570 Scilicet exspectem, libeat dum proelia Turno A 12.571 nostra pati rursusque uelit concurrere uictus? A 12.572 Hoc caput, O ciues, haec belli summa nefandi: A 12.573 ferte faces propere foedusque reposcite flammis.' A 12.574 Dixerat, atque animis pariter certantibus omnes A 12.575 dant cuneum densaque ad muros mole feruntur. A 12.576 Scalae improuiso subitusque apparuit ignis. A 12.577 Discurrunt alii ad portas primosque trucidant, A 12.578 ferrum alii torquent et obumbrant aethera telis. A 12.579 Ipse inter primos dextram sub moenia tendit A 12.580 Aeneas magnaque incusat uoce Latinum A 12.581 testaturque deos, iterum se ad proelia cogi, A 12.582 bis iam Italos hostis, haec altera foedera rumpi. A 12.583 Exoritur trepidos inter discordia ciuis: A 12.584 urbem alii reserare iubent et pandere portas A 12.585 Dardanidis ipsumque trahunt in moenia regem, A 12.586 arma ferunt alii et pergunt defendere muros. A 12.587 Inclusas ut cum latebroso in pumice pastor A 12.588 uestigauit apes fumoque impleuit amaro: A 12.589 illae intus trepidae rerum per cerea castra A 12.590 discurrunt magnisque acuunt stridoribus iras; A 12.591 uoluitur ater odor tectis, tum murmure caeco A 12.592 intus saxa sonant, uacuas it fumus ad auras. A 12.593 Accidit haec fessis etiam fortuna Latinis, A 12.594 quae totam luctu concussit funditus urbem. A 12.595 Regina ut tectis uenientem prospicit hostem, A 12.596 incessi muros, ignis ad tecta uolare, A 12.597 nusquam acies contra Rutulas, nulla agmina Turni: A 12.598 infelix pugnae iuuenem in certamine credit A 12.599 exstinctum et, subito mentem turbata dolore, A 12.600 se causam clamat crimenque caputque malorum, A 12.601 multaque per maestum demens effata furorem A 12.602 purpureos moritura manu discindit amictus A 12.603 et nodum informis leti trabe nectit ab alta. A 12.604 Quam cladem miserae postquam accepere Latinae, A 12.605 filia prima manu flauos Lauinia crinis A 12.606 et roseas laniata genas, tum cetera circum A 12.607 turba furit: resonant late plangoribus aedes. A 12.608 Hinc totam infelix uolgatur fama per urbem. A 12.609 Demittunt mentes; it scissa ueste Latinus, A 12.610 coniugis attonitus fatis urbisque ruina, A 12.611 canitiem immundo perfusam puluere turpans. A 12.612 [Multaque se incusat, qui non acceperit ante A 12.613 Dardanium Aenean generumque adsciuerit ultro.] A 12.614 Interea extremo bellator in aequore Turnus A 12.615 palantis sequitur paucos iam segnior atque A 12.616 iam minus atque minus successu laetus equorum A 12.617 attulit hunc illi caecis terroribus aura A 12.618 commixtum clamorem adrectasque impulit aures A 12.619 confusae sonus urbis et inlaetabile murmur. A 12.620 'Ei mihi! Quid tanto turbantur moenia luctu? A 12.621 Quisue ruit tantus diuersa clamor ab urbe?' A 12.622 Sic ait adductisque amens subsistit habenis. A 12.623 Atque huic, in faciem soror ut conuersa Metisci A 12.624 aurigae currumque et equos et lora regebat, A 12.625 talibus occurrit dictis: 'Hac, Turne, sequamur A 12.626 Troiugenas, qua prima uiam uictoria pandit; A 12.627 sunt alii, qui tecta manu defendere possint. A 12.628 Ingruit Aeneas Italis et proelia miscet: A 12.629 et nos saeua manu mittamus funera Teucris. A 12.630 Nec numero inferior pugnae nec honore recedes.' A 12.631 Turnus ad haec: A 12.632 'O soror, et dudum adgnoui, cum prima per artem A 12.633 foedera turbasti teque haec in bella dedisti, A 12.634 et nunc nequiquam fallis dea. Sed quis Olympo A 12.635 demissam tantos uoluit te ferre labores? A 12.636 An fratris miseri letum ut crudele uideres? A 12.637 Nam quid ago? Aut quae iam spondet Fortuna salutem? A 12.638 Uidi oculos ante ipse meos me uoce uocantem A 12.639 Murranum, quo non superat mihi carior alter, A 12.640 oppetere ingentem atque ingenti uolnere uictum. A 12.641 Occidit infelix nostrum ne dedecus Ufens A 12.642 adspiceret; Teucri potiuntur corpore et armis. A 12.643 Exscindine domos (id rebus defuit unum) A 12.644 perpetiar, dextra nec Drancis dicta refellam? A 12.645 Terga dabo et Turnum fugientem haec terra uidebit? A 12.646 Usque adeone mori miserum est? Uos O mihi Manes A 12.647 este boni, quoniam superis auersa uoluntas! A 12.648 Sancta ad uos anima atque istius nescia culpae A 12.649 descendam, magnorum haud umquam indignus auorum. A 12.650 Uix ea fatus erat: medios uolat ecce per hostis A 12.651 uectus equo spumante Saces, aduersa sagitta A 12.652 saucius ora, ruitque implorans nomine Turnum: A 12.653 'Turne, in te suprema salus: miserere tuorum. A 12.654 Fulminat Aeneas armis summasque minatur A 12.655 deiecturum arces Italum exscidioque daturum; A 12.656 iamque faces ad tecta uolant. In te ora Latini, A 12.657 in te oculos referunt; mussat rex ipse Latinus, A 12.658 quos generos uocet aut quae sese ad foedera flectat. A 12.659 Praeterea regina, tui fidissima, dextra A 12.660 occidit ipsa sua lucemque exterrita fugit. A 12.661 Soli pro portis Messapus et acer Atinas A 12.662 sustentant aciem. Circum hos utrimque phalanges A 12.663 stant densae, strictisque seges mucronibus horret A 12.664 ferrea: tu currum deserto in gramine uersas.' A 12.665 Obstipuit uaria confusus imagine rerum A 12.666 Turnus et obtutu tacito stetit. Aestuat ingens A 12.667 uno in corde pudor mixtoque insania luctu A 12.668 et furiis agitatus amor et conscia uirtus. A 12.669 Ut primum discussae umbrae et lux reddita menti, A 12.670 ardentis oculorum orbes ad moenia torsit A 12.671 turbidus eque rotis magnam respexit ad urbem. A 12.672 Ecce autem flammis inter tabulata uolutus A 12.673 ad caelum undabat uortex turrimque tenebat, A 12.674 turrim, compactis trabibus quam eduxerat ipse A 12.675 subdideratque rotas pontisque instrauerat altos. A 12.676 'Iam iam fata, soror, superant; absiste morari; A 12.677 quo deus et quo dura uocat Fortuna, sequamur. A 12.678 Stat conferre manum Aeneae, stat quidquid acerbi est A 12.679 morte pati; neque me indecorem, germana, uidebis A 12.680 amplius. Hunc, oro, sine me furere ante furorem.' A 12.681 Dixit et e curru saltum dedit ocius aruis A 12.682 perque hostis, per tela ruit maestamque sororem A 12.683 deserit ac rapido cursu media agmina rumpit. A 12.684 Ac ueluti montis saxum de uertice praeceps A 12.685 cum ruit auulsum uento, seu turbidus imber A 12.686 proluit aut annis soluit sublapsa uetustas; A 12.687 fertur in abruptum magno mons improbus actu A 12.688 exsultatque solo, siluas armenta uirosque A 12.689 inuoluens secum: disiecta per agmina Turnus A 12.690 sic urbis ruit ad muros, ubi plurima fuso A 12.691 sanguine terra madet striduntque hastilibus aurae, A 12.692 signifioatque manu et magno simul incipit ore: A 12.693 'Parcite iam, Rutuli, et uos tela inhibete, Latini; A 12.694 quaecumque est Fortuna, mea est: me uerius unum A 12.695 pro uobis foedus luere et decernere ferro.' A 12.696 Discessere omnes medii spatiumque dedere. A 12.697 At pater Aeneas audito nomine Turni A 12.698 deserit et muros et summas deserit arces A 12.699 praecipitatque moras omnis, opera omnia rumpit, A 12.700 laetitia exsultans, horrendumque intonat armis; A 12.701 quantus Athos aut quantus Eryx aut ipse coruscis A 12.702 cum fremit ilicibus quantus gaudetque niuali A 12.703 uertice se attollens pater Appenninus ad auras. A 12.704 Iam uero et Rutuli certatim et Troes et omnes A 12.705 conuertere oculos Itali, quique alta tenebant A 12.706 moenia quique imos pulsabant ariete muros, A 12.707 armaque deposuere umeris. Stupet ipse Latinus A 12.708 ingentis, genitos diuersis partibus orbis, A 12.709 inter se coiisse uiros et cernere ferro. A 12.710 Atque illi, ut uacuo patuerunt aequore campi, A 12.711 procursu rapido, coniectis eminus hastis, A 12.712 inuadlmt Martem clipeis atque aere sonoro. A 12.713 Dat gemitum tellus; tum crebros ensibus ictus A 12.714 congeminant: fors et uirtus miscentur in unum. A 12.715 Ac uelut ingenti Sila summoue Taburno A 12.716 cum duo conuersis inimica in proelia tauri A 12.717 frontibus incurrunt; pauidi cessere magistri, A 12.718 stat pecus omne metu mutum mussantque iuuencae, A 12.719 quis nemori imperitet, quem tota armenta sequantur; A 12.720 illi inter sese multa ui uolnera miscent A 12.721 cornuaque obnixi infigunt et sanguine largo A 12.722 colla armosque lauant; gemitu nemus omne remugit: A 12.723 non alitur Tros Aeneas et Daunius heros A 12.724 concurrunt clipeis; ingens fragor aethera complet. A 12.725 Iuppiter ipse duas aequato examine lances A 12.726 sustinet et fata imponit diuersa duorum, A 12.727 quem damnet labor et quo uergat pondere letum; A 12.728 Emicat hic, impune putans, et corpore toto A 12.729 alte sublatum consurgit Turnus in ensem A 12.730 et fierit: exclamant Troes trepidique Latini, A 12.731 arrectaeque amborum acies. At perfidus ensis A 12.732 Frangitur in medioque ardentem deserit ictu . . . A 12.733 ni fuga subsidio subeat. Fugit ocior euro, A 12.734 ut capulum ignotum dextramque aspexit inermem. A 12.735 Fama est praecipitem, cum prima in proelia iunctos A 12.736 conscendebat equos, patrio mucrone relicto, A 12.737 dum trepidat, ferrum aurigae rapuisse Metisci. A 12.738 Idque diu, dum terga dabant palantia Teucri, A 12.739 suffecit: postquam arma dei ad Uolcania uentumst, A 12.740 mortalis mucro glacies ceu futilis ictu A 12.741 dissiluit; fulua resplendent fragmina harena. A 12.742 Ergo amens diuersa fuga petit aequora Turnus A 12.743 et nunc huc, inde huc incertos implicat orbes A 12.744 undique enim densa Teucri inclusere corona, A 12.745 atque hinc uasta palus, hinc ardua moenia cingunt. A 12.746 Nec minus Aeneas, quamquam tardata sagitta A 12.747 interdum genua impediunt cursumque recusant, A 12.748 insequitur trepidique pedem pede feruidus urget: A 12.749 inclusum ueluti siquando flumine nanctus A 12.750 ceruum aut puniceae saeptum formidine pinnae A 12.751 uenator cursu canis et latratibus instat; A 12.752 ille autem, insidiis et ripa territus alta, A 12.753 mille fugit refugitque uias; at uiuidus Umber A 12.754 haeret hians, iam iamque tenet similisque tenenti A 12.755 increpuit malis morsuque elusus inani est. A 12.756 Tum uero exoritur clamor, ripaeque lacusque A 12.757 responsant circa et caelum tonat omne tumultu. A 12.758 Ille simul fugiens Rutulos simul increpat omnis, A 12.759 nomine quemque uocans, notumque efflagitat ensem. A 12.760 Aeneas mortem contra praesensque minatur A 12.761 exitium, si quisquam adeat, terretque trementis A 12.762 excisurum urbem minitans et saucius instat. A 12.763 Quinque orbis explent cursu totidemque retexunt A 12.764 huc illuc; neque enim leuia aut ludicra petuntur A 12.765 praemia, sed Turni de uita et sanguine certant. A 12.766 Forte sacer Fauno foliis oleaster amaris A 12.767 hic steterat, nautis olim uenerabile lignum, A 12.768 seruati ex undis ubi figere dona solebant A 12.769 Laurenti diuo et uotas suspendere uestes, A 12.770 sed stirpem Teucri nullo discrimine sacrum A 12.771 sustulerant, puro ut possent concurrere campo. A 12.772 Hic hasta Aeneae stabat, huc impetus illam A 12.773 detulerat fixam et lenta in radice tenebat. A 12.774 Incubuit uoluitque manu conuellere ferrum A 12.775 Dardanides teloque sequi, quem prendere cursu A 12.776 non poterat. Tum uero amens formidine Turnus A 12.777 'Faune, precor, miserere,' inquit, 'tuque optima ferrum A 12.778 terra tene, colui uestros si semper honores, A 12.779 quos contra Aeneadae bello fecere profanos.' A 12.780 Dixit opemque dei non cassa in uota uocauit. A 12.781 Namque diu luctans Ientoque in stirpe moratus A 12.782 uiribus haud ullis ualuit cliscludere morsus A 12.783 roboris Aeneas. Dum nititur acer et instat, A 12.784 rursus in aurigae faciem mutata Metisci A 12.785 procurrit fratrique ensem clea Daunia reddit. A 12.786 Quod Uenus audaci nymphae indignata licere A 12.787 adcessit telumque alta ab radice reuellit. A 12.788 Olli sublimes armis animisque refecti, A 12.789 hic gladio fidens, hic acer et arduus hasta, A 12.790 adsistunt contra certamina Martis anheli. A 12.791 Iunonem interea rex omnipotentis Olympi A 12.792 adloquitur fulua pugnas de nube tuentem: A 12.793 'Qua iam finis erit, coniunx? Quid denique restat? A 12.794 Indigetem Aenean scis ipsa et scire fateris A 12.795 deberi caelo fatisque ad sidera tolli. A 12.796 Quid struis, aut qua spe gelidis in nubibus haeres? A 12.797 Mortalin decuit uiolari uolnere diuom, A 12.798 aut ensem (quid enim sine te Iuturna ualeret?) A 12.799 creptum reddi Turno et uim crescere uictis? A 12.800 Desine iam tandem precibusque inflectere nostris, A 12.801 [ni te tantus edit tacitam dolor et mihi curae A 12.802 saepe tuo dulci tristes ex ore recursent,] A 12.803 uentum ad supremum est. Terris agitare uel undis A 12.804 Troianos potuisti, infandum adcendere bellum, A 12.805 deformare domum et luctu miscere hymenaeos: A 12.806 ulterius temptare ueto.' Sic Iuppiter orsus; A 12.807 sic dea submisso contra Saturnia uoltu: A 12.808 'Ista quidem quia nota mihi tua, magne, uoluntas, A 12.809 Iuppiter, et Turnum et terras inuita reliqui; A 12.810 nec tu me aeria solam nunc sede uideres A 12.811 digna indigna pati, sed flammis cincta sub ipsa A 12.812 starem acie traheremque inimica in proelia Teucros. A 12.813 Iuturnam misero, fateor, succurrere fratri A 12.814 suasi et pro uita maiora audere probaui, A 12.815 non ut tela tamen, non ut contenderet arcum: A 12.816 adiuro Stygii caput implacabile fontis, A 12.817 una superstitio superis quae reddita diuis. A 12.818 Et nunc cedo equidem pugnasque exosa relinquo. A 12.819 Illud te, nulla fati quod lege tenetur, A 12.820 pro Latio obtestor, pro maiestate tuorum: A 12.821 cum iam conubis pacem felicibus, esto, A 12.822 component, cum iam leges et foedera iungent, A 12.823 ne uetus indigenas nomen mutare Latinos A 12.824 neu Troas fieri iubeas Teucrosque uocari A 12.825 aut uocem mutare uiros aut uertere uestem. A 12.826 Sit Latium, sint Albani per saecula reges, A 12.827 sit Romana potens Itala uirtute propago: A 12.828 occidit, occideritque sinas cum nomine Troia.' A 12.829 Olli subridens hominum rerumque repertor A 12.830 'Es germana Iouis Saturnique altera proles: A 12.831 irarum tantos uoluis sub pectore fluctus. A 12.832 Uerum age et inceptum frustra submitte furorem A 12.833 do quod uis, et me uictusque uolensque remitto. A 12.834 Sermonem Ausonii patrium moresque tenebunt, A 12.835 utque est nomen erit; commixti corpore tantum A 12.836 subsident Teucri. Morem ritusque sacrorum A 12.837 adiciam faciamque omnis uno ore Latinos. A 12.838 Hinc genus Ausonio mixtum quod sanguine surget, A 12.839 supra homines, supra ire deos pietate uidebis, A 12.840 nec gens ulla tuos aeque celebrabit honores.' A 12.841 Adnuit his Iuno et mentem laetata retorsit. A 12.842 Interea excedit caelo nubemque relinquit. A 12.843 His actis aliud genitor secum ipse uolutat A 12.844 Iuturnamque parat fratris dimittere ab armis. A 12.845 Dicuntur geminae pestes cognomine Dirae, A 12.846 quas et Tartaream Nox intempesta Megaeram A 12.847 uno eodemque tulit partu paribusque reuinxit A 12.848 serpentum spiris uentosasque addidit alas. A 12.849 Hae Iouis ad solium saeuique in limine regis A 12.850 adparent acuuntque metum mortalibus aegris, A 12.851 siquando letum horrificum morbosque deum rex A 12.852 molitur meritas aut bello territat urbes. A 12.853 Harum unam celerem demisit ab aethere summo A 12.854 Iuppiter inque omen Iuturnae occurrere iussit. A 12.855 Illa uolat celerique ad terram turbine fertur. A 12.856 Non secus ac neruo per nubem impulsa sagitta, A 12.857 armatam saeui Parthus quam felle ueneni, A 12.858 Parthus siue Cydon, telum immedicabile, torsit, A 12.859 stridens et celeris incognita transilit umbras: A 12.860 talis se sata Nocte tulit terrasque petiuit. A 12.861 Postquam acies uidet Iliacas atque agmina Turni, A 12.862 alitis in paruae subitam conlecta figuram, A 12.863 quae quondam in bustis aut culminibus desertis A 12.864 nocte sedens serum canit importuna per umbras, A 12.865 hanc uersa in faciem Turni se pestis ob ora A 12.866 fertque refertque sonans clipeumque euerberat alis. A 12.867 Olli membra nouus soluit formidine torpor, A 12.868 adrectaeque horrore comae, et uox faucibus haesit. A 12.869 At procul ut Dirae stridorem adgnouit et alas, A 12.870 infelix crinis scindit Iuturna solutos, A 12.871 unguibus ora soror foedans et pectora pugnis: A 12.872 'Quid nunc te tua, Turne, potest germana iuuare? A 12.873 Aut quid iam durae superat mihi? Qua tibi lucem A 12.874 arte morer? Talin possum me opponere monstro? A 12.875 Iam iam linquo acies. Ne me terrete timentem, A 12.876 obscenae uolucres: alarum uerbera nosco A 12.877 letalemque sonum, nec fallunt iussa superba A 12.878 magnanimi Iouis. Haec pro uirginitate reponit? A 12.879 Qao uitam dedit aeternam? Cur mortis adempta est A 12.880 condicio? Possem tantos finire dolores A 12.881 nunc certe et misero fratri comes ire per umbras! A 12.882 Immortalis ego? Aut quicquam mihi dulce meorum A 12.883 te sine, frater, erit? O quae satis ima dehiscet A 12.884 terra mihi Manisque deam demittet ad imos?' A 12.885 Tantum effata caput glauco contexit amictu A 12.886 multa gemens et se fluuio dea condidit alto. A 12.887 Aeneas instat contra telumque coruscat A 12.888 ingrens arboreum et saeuo sic pectore fatur: A 12.889 'Quae nunc deinde mora est? Aut quid iam, Turne, retractas? A 12.890 Non cursu, saeuis certandum est comminus armis. A 12.891 Uerte omnis tete in facies et contrahe quidquid A 12.892 siue animis siue arte uales; opta ardua pennis A 12.893 astra sequi clausumue caua te condere terra.' A 12.894 Ille caput quassans ' Non me tua feruida terrent A 12.895 dicta, ferox: di me terrent et Iuppiter hostis.' A 12.896 Nec plura effatus saxum circumspicit ingens, A 12.897 saxum antiquum ingens, campo quod forte iacebat, A 12.898 limes agro positus, litem ut discerneret aruis. A 12.899 Uix illud lecti bis sex ceruice subirent, A 12.900 qualia nunc hominum producit corpora tellus: A 12.901 ille manu raptum trepida torquebat in hostem A 12.902 altior insurgens et cursu concitus heros. A 12.903 Sed neque currentem se nec cognoscit euntem A 12.904 tollentemue manus saxumue immane mouentem; A 12.905 genua labant, gelidus concreuit frigore sanguis. A 12.906 Tum lapis ipse uiri, uacuum per inane uolutus, A 12.907 nec spatium euasit totum neque pertulit ictum. A 12.908 Ac uelut in somnis, oculos ubi languida pressit A 12.909 nocte quies, nequiquam auidos extendere cursus A 12.910 uelle uidemur et in mediis conatibus aegri A 12.911 succidimus, non lingua ualet, non corpore notae A 12.912 sufficiunt uires, nec uox aut uerba sequuntur: A 12.913 sic Turno, quacumque uiam uirtute petiuit, A 12.914 successum dea dira negat. Tum pectore sensus A 12.915 uertuntur uarii. Rutulos aspectat et urbem A 12.916 cunctaturque metu letumque instare tremescit; A 12.917 nec quo se eripiat, nec qua ui tendat in hostem, A 12.918 nec currus usquam uidet aurigamue sororem. A 12.919 Cunctanti telum Aeneas fatale coruscat, A 12.920 sortitus fortunam oculis, et corpore toto A 12.921 eminus intorquet. Murali concita numquam A 12.922 tormento sic saxa fremunt, nec fulmine tanti A 12.923 dissultant crepitus. Uolat atri turbinis instar A 12.924 exitium dirum hasta ferens orasque recludit A 12.925 loricae et clipei extremos septemplicis orbes. A 12.926 Per medium stridens transit femur. Incidit ictus A 12.927 ingens ad terram duplicato poplite Turnus. A 12.928 Consurgunt gemitu Rutuli, totusque remugit A 12.929 mons circum, et uocem late nemora alta remittunt A 12.930 Ille humilis supplexque oculos, dextramque precantem A 12.931 protendens, 'Equidem merui nec deprecor,' inquit: A 12.932 'utere sorte tua. Miseri te siqua parentis A 12.933 tangere cura potest, oro (fuit et tibi talis A 12.934 Anchises genitor), Dauni miserere senectae A 12.935 et me seu corpus spoliatum lumine mauis A 12.936 redde meis. Uicisti, et uictum tendere palmas A 12.937 Ausonii uidere; tua est Lauinia coniunx: A 12.938 ulterius ne tende odiis.' Stetit acer in armis A 12.939 Aeneas, uoluens oculos, dextramque repressit; A 12.940 et iam iamque magis cunctantem flectere sermo A 12.941 coeperat, infelix umero cum apparuit alto A 12.942 balteus et notis fulserunt cingula bullis A 12.943 Pallantis pueri, uictum quem uolnere Turnus A 12.944 strauerat atque umeris inimicum insigne gerebat. A 12.945 Ille, oculis postquam saeui monimenta doloris A 12.946 exuuiasque hausit, furiis accensus et ira A 12.947 terribilis, 'Tune hinc spoliis indute meorum A 12.948 eripiare mihi? Pallas te hoc uolnere, Pallas A 12.949 immolat et poenam scelerato ex sanguine sumit,' A 12.950 hoc dicens ferrum aduerso sub pectore condit A 12.951 feruidus. Ast illi soluuntur frigore membra A 12.952 uitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras.